Austefjorden (Volda)

Austefjorden vestover frå Gjersdalshornet.

Foto: Oddvar Høydalsvik (2007).

Hans Strøm: Kart over Austefjorden 1762.

Austefjorden er både nemninga på inste delen av Voldsfjorden innafor Furneset og eit bygdelag i Volda kommune. (Bygdelaget består ifølge den nye Busetnadssoga av dei mindre grendene / skulekrinsane Follabygda (Håvik krins), Fyrde, Kalvassbygda (Kalvatn) og Årset). Fyrde er sentrum i bygdelaget mellom anna med Austefjord kyrkje, Austefjord skule og Austefjord Museum i bygg ved skulen.

Tidlegare var dette eit halvemål-(alvemål)område og skal ein tru dei munnlege overleveringane var her frå gamalt ei tredeling: Austefjorden (Haustefjårinj), innom Furneset. Inste Austefjorden (Hinste Haustefjårinj), innom Årsetøya. Aller inste Austefjorden (Hallje hinste Haustefjårinj), frå utløpet av «Mørevassdraget» (startar på Heggjadalen i Norfjord der Møreelvane renn mot Møre og dannar starten på vassdraget som renn Osdalen, Kalvatn, Langvatn, Fyrde) i Pøyten/utløpet av Fyrdselva til grensebusetnad i Volda kommune, Bueide og Osdalen.

Skule

Krinsinndelinga frå om lag 1890 fortel om korleis ein praktisk ordna brukbar avstand til skule for borna. Det vart gjort litt endringar på dei tidlegare omgangsskulegrensene og skulane som fekk fast plassering rundt fjorden var desse (i same rekkefylgje som i Busetnadssoga band III):

• Høydal skule: Høydalsnes til Vikestranda
• Løfoll skule: Håvik til Djuvik
• Kalvatn skule: Osdal, Bueide til Hjellane
• Fyrde skule: Åslid, Langvatn til Fyrde. Då det kom veg rundt Fjørhammaren vart Geitvik lagt til Fyrde krins
• Årset skule: Geitvik til Hunnes
• Hjartå skule: (står på Volda Bygdetun) Hjorthaug til Humberset

Dagens skule (2010) er organisert slik at borna frå Hjartå skulekrins går på skule i Volda sentrum, resten av dei gamle skulekrinsane er samla i Austefjord skule der borna frå Bjørke skule i Ørsta kommune og går.

Busetnad og arbeid

Busetnaden har i hovedsak vore på gardar, småbruk og ein del plassar under bruka. For dei fleste familier gav jordbruket for lite inntekt til familia, derfor var mennene oftast borte store deler av året for å skaffe inntekt i tillegg til gardsdrifta, i hovedsak fiske, fangst og anleggsarbeid. Langpendling, til dømes fleire år i gongen i Amerika rundt 1900 var ikke uvanleg.

Namn i området etter lagerplassar for tømmer og sager fortel om fleire hundre år med levering av trevirke. Elvane har vore brukt til å drive sager og kvernar. Ca. 1910 starta arbeidet med Kolfossen, fyrste småkraftverket, og 2010 er dei fleste elvane i bruk til energiproduksjon.

Frå 1880 har her vore ein god del småindustri. Frå nokre av desse har det vorte etablert bedrifter for produksjon av trevarer/møblar, singel og sand, betongvarer, betonganlegg og båtar. Her har og vore fleire entrepenørar som har sysselsett mange menneske i lange perioder.

Samferdsel

Samferdsel har gjenom alle tider vore tema: På fjorden har det vore brukt båt når fjorden var open, om vinteren var fjordisen et «meinbegse» sa dei gamle. Verhardt var det andre tider på året og: Å ro eller sigle for eitt nes i gongen, var uttrykk som vart brukt. Så var her ei tid det gjekk rutebåt og det kom etter kvart betre vegar. Rundt 1960, då bilen hadde vorte eit vanleg framkomstmiddel stod det eit skilt på Andaneset i Volda med omlag denne teksta: Austefjordvegen, sjå opp for: Isras, snøras, steinras (og tilføya for hand), takras. Då er det ikkje å undrast på at lensmannen som ein gong på 1950-talet stoppa ein kar som ikkje var heilt edru fekk dette svaret på kvifor: «Eg vil gjerne sjå den mannen i augene som torer å køyre her edru». Vegane fekk ei kraftig oppdatering utover 1960- og 1970-talet og siste bygdene fekk vegutløysing. Men fonnene var der framleis. Fleire Austefjordingar har drive undervising i bilkøyring av sine på denne måten: «Eine auga skal du bruke til å sjå på vegen, den andre skal brukast til å fylgje med om noko lever oppom vegen», stort sett fonner i ei eller anna form. I 2009 var det oppstart på Kvivsvegen etter ca. 150 år med diskusjon, (Austefjordvegen har bytt namn til Kvivsvegen) endeleg er akseptabel fonnsikring prioritert.

For meir informasjon om Austefjordingane sin aktivitet:

• Austefjord Museum
• Notlag i Austefjordområdet

Bilde frå Austefjorden

• 

  Kart over indre del av Austefjorden

• 

  Austefjorden. 2009

• 

  Furneset Aasen. 2005

• 

  Reitane Hjorthaug. 2005

• 

  Aarsetøya. 2007

• 

  Sundal Nesbygda. 2007

• 

  Kalvatn. 2009

• 

  Kalvatn. 2009

• 

  Kalvatn. 2008

• 

  Eidskyrkja. 2007

• 

  Sundalsnipa og Eidskyrkja. 2009

• 

  Hamre Aurstad Aarset. 2008

• 

  Haavik. 2008

• 

  Hoydal. 2008

<googlemap version="0.9" lat="62.063859" lon="6.311302" type="map"></googlemap>

Litteratur

• Busetnadssoga for Volda. Band 3: Høydalen - Austefjorden - Hjartåbygda. Volda kommune 2007.