Skottetoget: Forskjell mellom sideversjoner

Sideversjonen fra 15. jun. 2009 kl. 18:52

Kringen er eit lite område litt sør for tettstaden (frå 2000 byen) Otta i Sel kommune. Lokalt er namnet i fleirtal, Kringane, dativ Kringom eller Høg-Kringom, og det er først og fremst landskjent på grunn av ei hending onsdagen 26. august 1612. Det var under det som er kalla Kalmarkrigen.

Men historia starta nokre månader før. På denne tida var krigane dominert av leigetroppar, og svenskekongen, Gustav 2 Adolf, hadde sendt ein høgare offiser, Johann von Mönnichhofen til Nederland for å verve soldatar. Han samla om lag 1200 mann som han selga ut frå Amsterdam med 14. juli 1612. Fem dagar seinare gjekk denne styrken i land ved Stjørdalen og marsjerte raskt opp dalen over Meråker og over til Sverige utan å møte motstand.

Parallellt gav Gustav Adolf ein skotsk adelsmann, Sir James Spens, i oppdrag å skaffe soldatar også i Skottland. Det var ikkje kongen av Skottlad, Jacob 1, interessert i, for han var gift med søster til kongen av Danmark-Noreg, Kristian 4. Det lyktes Spens ved hjelp av en skotsk oberst, Andrew Ramsay, å verve ein styrke. Skotske myndigheiter prøvde å stanse dei, men 2. august 1612 rakk to små skip å stikke ut frå landet med om lag 300-350 mann. Skipa segla saman mot norskekysten under leiing av oberstløytnant Alexander Ramsay, bror til Andrew med to kompanisjefar, George Hay og George Sinclair.

Skottane skal ha lege nærare 14 dagar på Shetland, kanskje for å vente på styrken til Mönnichhofen, før dei segla vidare mot Romsdalen. Og frå innselginga her 19. august fram til slaget 26. august fisnt det ei lang rad segn om personar og hendingar som skal ha vore involvert i hendingane. Ein Peder Klungnes skal ha lurt skottane til å gå i land ved garden sin, der ein den dag i dag finn namnet Skothammaren på nordsida av Romsdalsfjorden. Peder skal ha lurt skottane til å marsjere heile vegen rundt Isfjorden og dermed seinka dei med ein dag. Men dei dokumenta som ligg nærast i tid viser at skottane konfiskerte noko sølv frå ein dansk mann, Søren Setnes. Ser ein på kartet ser ein at Setnes ligg på sørsida av fjorden og den naturlege vegen inn i Romsdalen - hadde skottane gått rundt fjorden ville dei vore nøydd til å krysse elva for å kome til Setnes.

Skottane marsjerte raskt opp Romsdalen og over Lesja, der det òg er segner om at dei skal ha plyndra og brent gardar, utan at det kan dokumenterast. Men det er ingen tvil om at det vart sendt melding om innmarsjen slik at lensmannen i Lesja (som den gang òg omfatta Dovre), Lars Hågå klarte å mobilisere ein del bønder frå prestegjeldet for å prøve å stoppe bøndene. Han fekk òg sendt varsel til naboprestegjelda, Vågå, Fron og Ringebu. Styrken samlast ved Kringen med Lars Hågå og lensmannen i Ringebu, Per Randkleiv som førarar. Der angreip dei skottane 26. august og skaut ned «alle» skottane på halvannan time iflg. rapporten statthaldaren skreiv tre veker seinare. Men iflg. same rapport var det ein del som overlevde. Nokre prøvde å kome seg over på andre sida elva, men der vart dei slege i hel av bønder. 134 vart teke til fange, men dagen etter vart alla av desse utanom 18 avretta av bøndene. Dei 18 vart førte til statthaldaren på Akershus, som altså rapporterte saka til København.

Kjelder og litteratur

Beveridge, John 1933: The Scottish Expedition in Norway 1612. Proceedings of the Society of Antiqaries of Scotland. Vol. LXVII s. 209-223.
Bondevik, Kjell 1948: Studiar i norsk segnhistorie. Aschehoug & Co.
Krag, Hans Peter Schnitler 1838: Sagn, samlede i Gudbrandsdalen om Slaget ved Kringlen den 26de August 1612, og udgivne i Forbindelse med hvad Historien beretter om denne Tildragelse. Christiania
Michell, Thomas C.B. 1886 (norsk omsetjing ved Tone Formo 1997): Historien om Den skotske ekspedisjon til Norge i 1612. Utg.: Jon Selfors
Rasch-Eng, Rolf 1992: Herr Sinclair dro over salten hav. Skottetoget og kampene ved Kringen 1612. Libretto forlag
Rudin, S. 1953: Kringenslaget og segna om velta. ''Årbok for Gudbrandsdalen''
Teigum, Ivar 1978: «Ei nogen levende sjel kom hjem». Fakta og fantasi om skotteferda i 1612. Syn og Segn s. 482-490
Teigum, Ivar 2004: Bygdebok for Vågå og Sel bd. 2 s. 62-63

@@ Linje 1: / Linje 1: @@
 '''[[Kringen]]''' er eit lite område litt sør for tettstaden (frå 2000 byen) [[Otta]] i [[Sel kommune]]. Lokalt er namnet i fleirtal, '''''Kringane''''', dativ '''''Kringom''''' eller '''''Høg-Kringom''''', og det er først og fremst landskjent på grunn av ei hending onsdagen [[26. august]] [[1612]]. Det var under det som er kalla [[Kalmarkrigen]].
-Men historia starta nokre månader før. På denne tida var krigane dominert av leigetroppar, og svenskekongen, Gustav 2 Adolf, hadde sendt ein høgare offiser, Johann von Mônnichhofen til Nederland for å verve soldatar. Han samla om lag 1200 mann som han selga ut frå Amsterdam med 14. juli 1612. Fem dagar seinare gjekk denne styrken i land ved [[Stjørdalen]] og marsjerte raskt opp dalen over [[Meråker]] og over til Sverige utan å møte motstand.
+Men historia starta nokre månader før. På denne tida var krigane dominert av leigetroppar, og svenskekongen, Gustav 2 Adolf, hadde sendt ein høgare offiser, Johann von Mönnichhofen til Nederland for å verve soldatar. Han samla om lag 1200 mann som han selga ut frå Amsterdam med 14. juli 1612. Fem dagar seinare gjekk denne styrken i land ved [[Stjørdalen]] og marsjerte raskt opp dalen over [[Meråker]] og over til Sverige utan å møte motstand.
-Parallellt gav Gustav Adolf ein skotsk adelsmann, Sir James Spens, i oppdrag å skaffe soldatar også i Skottland. Det var ikkje kongen av Skottlad, Jacob 1, interessert i, for han var gift med søster til kongen av Danmark-Noreg, Kristian 4. Det lyktes Spens ved hjelp av en skotsk oberst, Andrew Ramsay, å verve ein styrke. Skotske myndigheiter prøvde å stanse
+Parallellt gav Gustav Adolf ein skotsk adelsmann, Sir James Spens, i oppdrag å skaffe soldatar også i Skottland. Det var ikkje kongen av Skottlad, Jacob 1, interessert i, for han var gift med søster til kongen av Danmark-Noreg, Kristian 4. Det lyktes Spens ved hjelp av en skotsk oberst, Andrew Ramsay, å verve ein styrke. Skotske myndigheiter prøvde å stanse dei, men 2. august 1612 rakk to små skip å stikke ut frå landet med om lag 300-350 mann. Skipa segla saman mot norskekysten under leiing av oberstløytnant [[Alexander Ramsay]], bror til Andrew med to kompanisjefar, [[George Hay]] og [[George Sinclair]].
-ar til Skottland for å hyre slike. Han fekk verva om lag _____ mann, som vart fordelte på __ skip. Eit av skipa drog ut frå den vesle hamnebyen Wick og eitt frå Dundee, og desse to skipa segla saman mot norskekysten under leiing av oberstløytnant [[Alexander Ramsay]] med to kompanisjefar, [[George Hay]] og [[George Sinclair]].
+Skottane skal ha lege nærare 14 dagar på Shetland, kanskje for å vente på styrken til Mönnichhofen, før dei segla vidare mot Romsdalen. Og frå innselginga her 19. august fram til slaget 26. august fisnt det ei lang rad segn om personar og hendingar som skal ha vore involvert i hendingane. Ein Peder [[Klungnes]] skal ha lurt skottane til å gå i land ved garden sin, der ein den dag i dag finn namnet Skothammaren på nordsida av Romsdalsfjorden. Peder skal ha lurt skottane til å marsjere heile vegen rundt Isfjorden og dermed seinka dei med ein dag. Men dei dokumenta som ligg nærast i tid viser at skottane konfiskerte noko sølv frå ein dansk mann, Søren [[Setnes]]. Ser ein på kartet ser ein at Setnes ligg på sørsida av fjorden og den naturlege vegen inn i Romsdalen - hadde skottane gått rundt fjorden ville dei vore nøydd til å krysse elva for å kome til Setnes.
+Skottane marsjerte raskt opp Romsdalen og over Lesja, der det òg er segner om at dei skal ha plyndra og brent gardar, utan at det kan dokumenterast. Men det er ingen tvil om at det vart sendt melding om innmarsjen slik at lensmannen i Lesja (som den gang òg omfatta Dovre), [[Lars Hågå]] klarte å mobilisere ein del bønder frå prestegjeldet for å prøve å stoppe bøndene. Han fekk òg sendt varsel til naboprestegjelda, Vågå, Fron og Ringebu. Styrken samlast ved Kringen med Lars Hågå og lensmannen i Ringebu, [[Per Randkleiv]] som førarar. Der angreip dei skottane 26. august og skaut ned «alle» skottane på halvannan time iflg. rapporten statthaldaren skreiv tre veker seinare. Men iflg. same rapport var det ein del som overlevde. Nokre prøvde å kome seg over på andre sida elva, men der vart dei slege i hel av bønder. 134 vart teke til fange, men dagen etter vart alla av desse utanom 18 avretta av bøndene. Dei 18 vart førte til statthaldaren på Akershus, som altså rapporterte saka til København.
 ===Kjelder og litteratur===
+*Beveridge, John 1933: The Scottish Expedition in Norway 1612. ''Proceedings of the Society of Antiqaries of Scotland''. Vol. LXVII s. 209-223.
 *[[Bondevik, Kjell]] 1948: ''Studiar i norsk segnhistorie''. Aschehoug & Co.
 *[[Krag, Hans Peter Schnitler]] 1838: ''Sagn, samlede i Gudbrandsdalen om Slaget ved Kringlen den 26de August 1612, og udgivne i Forbindelse med hvad Historien beretter om denne Tildragelse''. Christiania
 *Michell, Thomas C.B. 1886 (norsk omsetjing ved Tone Formo 1997): ''Historien om Den skotske ekspedisjon til Norge i 1612''. Utg.: Jon Selfors
-*[[Rasch-Eng, Rolf]] 192: ''Herr Sinclair dro over salten hav. Skottetoget og kampene ved Kringen 1612''. Libretto forlag
+*[[Rasch-Eng, Rolf]] 1992: ''Herr Sinclair dro over salten hav. Skottetoget og kampene ved Kringen 1612''. Libretto forlag
 *[[Rudin, S.]] 1953: Kringenslaget og segna om velta. [[''Årbok for Gudbrandsdalen'']]
 *[[Teigum, Ivar]] 1978: «Ei nogen levende sjel kom hjem». Fakta og fantasi om skotteferda i 1612. ''Syn og Segn'' s. 482-490
 *[[Teigum, Ivar]] 2004: [[Bygdebok for Vågå og Sel]] bd. 2 s. 62-63

Skottetoget: Forskjell mellom sideversjoner

Sideversjonen fra 15. jun. 2009 kl. 18:52

Kjelder og litteratur

Navigasjonsmeny

Søk