Jens Kraft
Det har trolig ikke vært gjort noen endringer på artikkelen den siste uka. I så fall kan denne markeringa fjernes, men sjekk redigeringshistorikken og eventuelt diskusjonssida først.
Jens Edvard Kraft (fødd i Kristiansand 22. desember 1784, død i Mandal 21. juli 1853) var jurist og embetsmann. Dei siste tjue åra av sitt liv var han sorenskrivar i Mandal. Mest kjend er han som litteraturhistorisk bibliograf og topografisk-statistisk forfattar, med storverket Topographisk-Statistisk Beskrivelse over Kongeriget Norge som eit ruvande høgdepunkt.
Bakgrunn og familie
Foreldra var skipsreiar og kjøpmann i Kristiansand Even Kraft (1745–1814) og hans andre kone Marie Hielm (1744–1820). Ho kom frå ein kjøpmannsfamilie i Stavanger. Jens Kraft hadde ein bror, skipsreiar, kjøpmann og stortingsmann Jonas Kraft (1780–1830). Gjennomgådde kjelder nemner ikkje farens fyrste ektefelle ved namn, og ikkje eventuelle halvsøsken frå faren sitt fyrste ekteskap.
Jens Kraft gifta seg i 1817 med Henriette Rosenkilde (1783–1858), dotter av kjøpmann i Stavanger Børre Rosenkilde og hustru Anne Wilhelmine Nyrop.
Jens Kraft si familiehistorie gjev elles eit historisk interessant innblikk i sosialt samkvem, inklusive ekteskapsinngåingar, mellom bondestand, embetsstand og kjøpmannsborgarskap.
Faren Even Kraft var fødd i Ringebu i Gudbrandsdalen, son av sersjant Jens Gulsrud og hustru Margrethe Eilertsen (1710–1788). Jens Gulsrud var etter alt å dømme ein yngre son frå garden Gulsrud i Modum.[1] Han vart underoffiser i Gudbrandsdalen, og budde på Trøståkermoen, som var ein av fleire husmannsplassar under Trøståker i Ringebu hovudsokn. Kona Margrethe var dotter til løytnant Ole Eilertsen (bondegut?) og hustru Abigael Kraft. Abigael tilhøyrde ei slekt av offiserar og prestar, som i følgje Ivar Kleiven inkluderte ein sokneprest og tre kapteinar som budde i Ringebu innan tidsrommet 1713–1827, og som «[med di] vart så innlivd millom bygdafolk og i bondekultur, at døm kain reknast for hælvt innfødd Ringbyggjinge'.»[2]
Even Kraft valde altså slektsnamnet sitt frå morssida av familien. Han skal ha vorte oppfostra hjå ein onkel, Caspar Petersen, som var prest i Tveit (nå Kristiansand kommune).[3] Dette kan i så fall gjere sitt til å forklare kvifor underoffiserssonen frå Gudbrandsdalen hamna i Kristiansand og slo seg opp som kjøpmann og skipsreiar der.
Utdanning og embetskarriere
Den fyrste skulegangen fekk Jens Kraft i heimen. Frå tiårsalderen vart han undervist i latinskulepensum av magister Salomon Gjør, rektor ved Kristiansand katedralskule. Det gjorde at Jens kunne gå rett inn i avgangsklassen på katedralskulen. Han vart dimittert til universitetet som 14-åring, og avla examen artium i København i april 1800. Deretter tilbringa han 7–8 år som student der. Han las frå fyrst av teologi, men gjekk etter eit par år over til juss, og las mange andre fag ved sida av, derunder statistikk, moderne språk (engelsk m.m.), historie og litteraturhistorie.
Han tok juridisk embetseksamen i 1808, og dro attende til heimbyen Kristiansand. Her fekk han oppdrag som tolk og translatør i Priseretten. Si fyrste tilsetjing i embetsapparatet fekk han i 1814, som fullmektig i Indredepartementet (4. departement), som frå 1. januar 1819 vart slått saman med Finansdepartementet. Frå 1822 var han byråsjef i Revisjonsdepartmentet, og i Finansdepartementet frå 1823. I 1828 vart han ekspedisjonssekretær (øvste embetsmann i departementet) i Revisjonsdepartementet. Så i 1832 vart Kraft utnemnd til sorenskrivar i Mandal, eit embete han hadde til din død.
Bibliografisk arbeid
Under sitt mangeårige studietid i København fekk Kraft tid til mange intellektuelle syslar i tillegg til sitt eige fagstudium. Mellom anna samla han biografiske og litteraturhistoriske opplysningar, og tok utskrifter av mykje topografisk-statistisk litteratur om Noreg. Det litteraturhistoriske arbeidet var tenkt som ei komplettering av Jens Worms Lexicon over danske, norske og islandske lærde Mænd (København 1771–1784).
Topografisk-statistisk forfattarskap
Anna publiseringsverksemd
Ettermæle
Referansar
- ↑ Slektshistoriewiki, oppslag «Kraft (slekt)»
- ↑ Kleiven, I. 1928:262.
- ↑ Lindstøl, T. 1914. Oppslag «Kraft, Jonas» s. 506. Jf. kyrkjeboka for Ringebu 1752: Barnedåp for Jens Gulsruds barn Lisbeth. Der er Caspar Petersen fadder. Caspar Frederik Petersen var prest i Tveit frå 1751 til sin død i 1778. Sjå Dalan, S. 1947:72.
Kjelder og litteratur
- Artikkel om Jens Edvard Kraft i Halvorsen, J.B.: Norsk Forfatter-Lexikon 1814-1880. Utg. Den Norske Forlagsforening. 1892. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Artikkel om Jens Edvard Kraft Portræter af udmærkede Nordmænd. Anonym forfattar. Utg. Guldberg & Dzwonkowski. 1842. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Dalan, Syvert: Kirkeliv i Tveit prestegjeld i gammel og ny tid. Utg. S. Dalan. no#. 1947. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Holmsen, Andreas: Artikkel om Jens Kraft i Norsk biografisk leksikon, bd. 7 (1936) B. 7Mal:Bokhylla.
- Kjellberg, Halvor, artikkel om Jens Kraft i Norsk biografisk leksikon Digital versjon
- Kleiven, Ivar: Ringbu. Utg. Aschehoug. 1928. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Lindstøl, Tallak: Stortinget og statsraadet 1814–1914 1. bind Biografier. Utg. Steen'ske bogtrykkeri. no. 1914. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Ovenstad, Olai: Militærbiografier. Utg. Norsk slektshistorisk forening. 1948. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Ruud, Arnt: Modums historie bd. 4. Gårdshistorien. Utg. Sparebanken. xx. 1965. Digital versjon på Nettbiblioteket.
- Wiger, Ingeborg: Slekter etter guldsmed Berendt Platt, 1600-1700-1800. Utg. [s.n.]. no#. 1975. Digital versjon på Nettbiblioteket.