Åfjordsbåt: Forskjell mellom sideversjoner
| Linje 61: | Linje 61: | ||
Fil:12146j aafjordings-vengbaat Nidaros nordlandsbaat Froeya.jpg|Vengbåten [[Nidaros (vengbåt)|Nidaros]] og [[nordlandsbåt|nordlands]]-[[fembøring]]en [[Frøya (fembøring)|Frøya]] ved kai i [[Trondheim]] i [[2009]]. {{byline|Olve Utne}} | Fil:12146j aafjordings-vengbaat Nidaros nordlandsbaat Froeya.jpg|Vengbåten [[Nidaros (vengbåt)|Nidaros]] og [[nordlandsbåt|nordlands]]-[[fembøring]]en [[Frøya (fembøring)|Frøya]] ved kai i [[Trondheim]] i [[2009]]. {{byline|Olve Utne}} | ||
</gallery> | </gallery> | ||
=== Jekt === | |||
==Galleri== | ==Galleri== | ||
Sideversjonen fra 11. nov. 2016 kl. 13:36
Ein åfjordsbåt eller åfjording er ein tradisjonell open, spissgatta ro- og seglbåt frå Fosen, Namdalen og området kring Trondheimsfjorden. Namnet «åfjordsbåt» kjem av at den viktigaste staden der desse båtane har vorte bygd er Åfjorden i Fosen. Typiske trekk for åfjordsbåten, som på Nordmøre gjerne blir kalla grisbåt, er lang og grunn kjøl og rette og bratte stamnar. Åfjordsbåtane er tradisjonelt rigga med eit relativt høgt og smalt, symmetrisk råsegl. Dei største båtane kan i tillegg ha eit toppsegl.
Åfjordsbåten er ein relativt moderne båttype som trulig vart utvikla kring 1700-talet. Før den tida ser det ut til at geitbåtar av nordlig type vart brukt der åfjordsbåten seinare slo gjennom. Utover 1800-talet og innpå 1900-talet vart åfjordsbåten vanlig heilt sørvest til Smøla og tildels Kristiansund på Ytre Nordmøre. Åfjordsbåten har òg påverka geitbåtane på Nordmøre ein del — først og fremst aurgjeldgeita. Lånte trekk frå åfjordingen til aurgjeldgeita inkluderer blant anna fast drigle i attrommet, vaterbord, flatkeipar (heller enn skjeggkeipar) og rorkult (heller enn styrvol).
Størrelsar og typar
Åfjordsbåten blir tradisjonelt, som mange andre tradisjonsbåtar, bygd i mange variantar — først og fremst etter bruksområde, men òg somme gonger etter kroppslengda på roarane o.l. Dei ulike størrelseskategoriane er vide og med glidande overgangar. Båttypane nedanfor er skildra etter dei mest typiske trekka.
Færing
Det finst tre hovudtypar av åfjordsfæringen: Ein toknefæring har to rorsrom i tillegg til framskott og bakskott. Den vanlige færingen har i tillegg eit halvrom mellom rorsromma; og storfæring er ein kring 20-fots færing der halvrommet er opp mot trekvart av eit rorsrom. Færingen er den tradisjonelle heimefiske- og ærendsbåten.
Gunnar Eldjarn sitt i fjøresteinane attmed ein oppdregen åfjordsfæring under kapproing på Råseglseminaret 2015 i Valsøyfjorden.Foto: Olve Utne
Seglsteinar (ballast) i ein storfæring.Foto: Olve Utne
Framstamnen på ein storfæring.Foto: Olve Utne
Seksring
Ein seksring, gjerne uttala som sækstreng, er ein båt med tre fulle rorsrom i tillegg til fram- og bakskott. Ein seksring med tre rorsfolk gjev mykje rorskraft, og båten er òg meir sjøsterk enn ein færing. Seksringen er dermed særlig god som skyssbåt, men han har sjølvsagt vorte mykje brukt til lokalt fiskeri òg.
Halvfjerming
Ein halvfjerming (eigentlig halvfjerd-rømming) svarar til honnfyring blant geitbåtane på Nordmøre. Her er fremste rorsrommet eigentlig i framskotten, eller òg så kan eitt eller to av rorsromma mangle ein tomme eller to på å vera fullromma.
Fyring
Ein fyring eller firing er ein båt med fire fulle rom, og somme gonger med eit femte rorsrom — gjerne som skottror i framskotten. Atterlasta, eller rommet rett attom mastra, er gjerne større enn eit fullrom. Framom mastra er framlasta. Fyringane rømmer normalt 10 tynner last.
Åfordsfyringane kan delast inn i tre eller fire kategoriar etter bruksområde:
- Rorafyring
- Linfyring
- Sildgarnsfyring
- (Storfyring)
Rorafyringen har alltid skottror og er båten med mest moderat lengd. Han varierer frå 24 til oppimot 25 fot lengd.
Linfyringen vart bruka til linefiske. Han er ikkje ulik rorafyringen, men treng noko meir lasteevne. Linfyringane kan vera fir- eller femrodd, og dei kan ha ei atterlast som er oppimot halvrommet ekstra. Lengda er gjerne kring 25–25½ fot.
Sildgarnsfyringen er kring 25–26 fot, og han er meir oppborda enn dei andre fyringane. Sildgarnsfyringane kan ha ein liten løfting i framlasta og har da gjerne berre hammelror og skottror.
Storfyringen er den største varianten av fyringen og overlappar med lestabåten i lengda og konstruksjonen (sjå nedanfor). Storfyringen er kring 25½–26½ fot og lastar éin lest (15 tynner).
Lestabåt
Lestabåtane har namnet sitt frå lasteevnen, og dei vart helst brukt til føringsbåtar. Lestabåtane skil seg ut frå f.eks. storfyringane ved at dei fleste av dei ikkje har sæggelbætta (seglbete), slik at atter- og framlasta er ihopslegne til eitt lasterom. Trilestarane har likevel gjerne seglbete. Lestabåtan er ofte tjukkare borda enn fyringane. Lengda varierer frå drygt 25 fot for dei minste einlestarane og opp til drygt 32 fot for den største vi kjenner til.
Toskgansbåt
Lofotbåt
Vengbåt
Vengbåten Nidaros.Foto: Kystlaget Trondheim
Jekt
Galleri
Bygging av åfjordsbåt under Forbundet KYSTENs landsstevne i 2014.Foto: Chris Nyborg
Litteratur
- Gunnar Eldjarn og Jan Bojer Godal: Nordlandsbåten og Åfjordbåten. Båtstikka D/A Rissa 1988-1990.
Sjå også
- Åjordsbåten Siglurd i Kulturvernregisteret.