Eigedomstilhøve i Jostedalen før 1800

Gardane i Jostedalen har følgt ei temmeleg vanleg rute frå kyrkjegods i mellomalderen gjennom kongeleg gods og privatgods i tidleg nytid til sjølveige frå 1700-talet. Dette er eit oversyn over eigartilhøva som gjeld dei matrikulerte gardane fram til overgangen til sjølveige var fullført før 1800. Det femner ikkje om den seinare matrikuleringa og overgangen til sjølveige for dei mange husmannsplassane. (For ei generell innføring, sjå Leksikon:Jordeiendomsforhold.)

Frå kyrkjegods til kongegods

I skattematrikkelen 1647 heiter det om alle gardane i Jostedalen at dei "ehr Apostelsguodtz", og bygda har

truleg vorte ein del av godset til Apostelkyrkja i Bergen alt i mellomalderen. Til liks med anna

apostelgods er ikkje jostedalsgardane nemnde i Bergens kalvskinn.

Med reformasjonen i 1536/37 la kongen under seg alt kyrkjeleg gods, så seinast frå dette tidspunktet har nok

Jostedalen vore i kongeleg eige. Det er òg temmeleg sikkert at Jostedalen vart folketom i nedgangstida i

seinmellomalderen, så Jostedalen vart av den grunn òg kongeleg eigedom. I 1664 er Jostedalen omtala som

"tilforen Kongens Øde march".

Då Jostedalen vart folkesett att i siste halvdel av 1500-talet, må dalen ha høyrt til Dale len. I 1565 vart

Dale prestegjeld skilt ut frå Sogn len som eit eige len. Denne ordninga stod ved lag til 1614 då Dale vart

lagt under Bergenhus len.

Privateigd gods

I det statlege gjeldsoppgjeret etter 1660 selde kongemakta ut mykje joregods, og det galdt òg Jostedalen. 24.

januar 1664 fekk lagmann og stiftsamtmannforvaltar Hans Hansson Lillenskiold frå Askøy skøyte på heile

dalen.

Lillenskiold selde 26. mars 1681 dalen vidare til Bertha Ludvigsdotter Munthe på Flahammar i Luster,

enkja etter futen Christoffer Giertsen. Gjertsen hadde tidlegare fått hand om mykje av apostelgodset i

Indre Sogn. Etterkomarane deira kalla seg sidan Munthe.

Etter Bertha Munthe vart jostedalsgodset kløyvd opp gjennom ei rekkje arveoppgjer dei neste generasjonane.

Overgangen til lokalt bondeeige

Det følgjande oversynet tek berre med fyrste tidspunkt gardar i Jostedalen gjekk frå eksternt eige til lokalt bondeeige. Ikkje alle gardar vart i fyrste omgang kjøpte av gardbrukaren på garden, sjølv om det var det vanlegaste. Dette er difor ikkje heilt ut overgangen til sjølveige i Jostedalen.

Gnr	Gard	År	Fyrste sjølveigar	Siste godseigar	Merknader
186/1	Nedre Myklemyr	1682	Hans Otteson Ravn	Bertha Ludvigsdotter Munthe	Overgangen til sjølveige var seinare for dei andre bruka, men eigartilhøva var lenge skiftande og kompliserte Øyane s. 2 og
187	Ormberg	1771, 10. september	Anders Andersson Ormberg	Ludvig Munthe	Øyane s. 95
188	Fossen	1778, 28. juli	Knut Guttormson Ødegaard	Jens Munthe	Øyane s. 118
189	Sperla	1764, 1. juni	Erik Christenson Fossehaugen	Ludvig Munthe	Øyane s. 175
190	Åsen	1771, 10. januar	Ole Andersson Åsen	Ludvig Christopherson Munthe	Øyane s. 212
191	Nedrelid	1771, 10. september	Lars Halvorson Garen	Ludvig Christopherson Munthe	Øyane s. 255
192	Bruheim	1787, 13. oktober	Sjur Olson Breum	Hartvig Kaas Gerhardson Munthe og Frantz Rieck Gerhardson Munte || Øyane s. 276
194	Bakken	1778, 28. juli	Lars Sjurson Bakken	Jens Christopherson Munthe	Øyane s. 376
195	Bjørk	1765, 6. mars	Anders Tøgerson Bjørk	Gerhard Munthe	Øyane s. 425
196	Vamberg	1778, 28. juli	Otto Larsson Vamberg	Jens Christopherson Munthe	Øyane s. 462
197	Ytri	1794, 3. juni	Knut Jetmundson Ytri	Peder Leganger Rumohr	Var i 1794 det siste leiglendingsbruket i Jostedalen. øyane s. 4
198	Kjervik	1771, 10. september	Erik Knutson Kjervik	Ludvig Christopherson Munthe	Øyane s. 498
199	Kreken	1771, 10. september	Ole Henrikson Kreken	Ludvig Christopher Munthe	Øyane s. 521
200	Espe	1770, 16. mars	Lars Jetmundson Espe	Gerhard Munthe	Lars måtte gje frå seg garden att i 1772 til Jens Christopherson Munthe etter ei odelssak, men fekk kjøpt garden av han att 28. juli 1778. Øyane s. 545
201	Elvekrok	1778, 14. april	Knut Olson Elvekrok	Jens Christopherson Munthe	Øyane s. 574
202	Mjølver	1787, 23. oktober	Rasmus Erikson Bergset	Frantz Wilhelm Riech Munthe og Christopher Munthe || Andre halvparten kjøpt av Chr. Munthe25. mai 1788. Øyane s. 597
202/7	Bjørkehaugen	1691, 6. mars	Anders Sjurson Kruna	Ludvig Christopherson Munthe	Bruket var i lokalt bondeeige frå 1691, men den fyrste brukaren som var sjølveigar, var Ole Jetmundson Bjørkehaug som kjøpte bruket 7. juni 1781. øyane s. 629 og 632
203	Li	1771, 10. september	Hans Olson Lien	Ludvig Christopherson Munthe	Øyane s. 668
204	Nedre Fåberg	1778, 28. juli	Lars Andersson Fåberg	Jens Munthe	Øyane s. 693
205	Øvre Fåberg	1778, 28. juli	Ole Olson Fåberg	Jens Munthe	Øyane s. 722
206	Haugen	1778, 28. juli	Anders Paulson Haugen	Jens Munthe	Øyane s. 749 og 753
207	Hellegård	1772, 20. februar	Peder Hermundson Hellegård	Jens Christopherson Munthe	Øyane s. 785
208	Kruna	1757, 26. oktober	Knut Rasmusson Kruna	Jens Christopherson Munthe	Øyane s. 828
209	Snøtun	1778, 28. juli	Anders Pederson Snøtun	Jens Munthe	Øyane s. 851
210	Grov	1758, 10. januar	Otto Olson Grov	Jens Munthe	Øyane s. 875
211	Bergset	1771, 10. september	Hans Olson Lien	Ludvig Christopherson Munthe	Øyane s. 895

Litteratur

• Øyane, Lars E. (1994). Jostedal sokn. Gards- og ættesoge for Luster kommune. (Bd. 5). Gaupne: Luster kommune, s. 686-716. (Digital utgåve, NBdigital)