Eigedomstilhøve i Jostedalen før 1800: Forskjell mellom sideversjoner

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring
Linje 3: Linje 3:


==Frå kyrkjegods til kongegods==
==Frå kyrkjegods til kongegods==
I skattematrikkelen 1647 heiter det om alle gardane i Jostedalen at dei "ehr Apostelsguodtz", og bygda har  
I skattematrikkelen 1647 heiter det om alle gardane i Jostedalen at dei "ehr Apostelsguodtz", og bygda har truleg vorte ein del av godset til [[Apostelkyrkja i Bergen]] alt i mellomalderen. Til liks med anna apostelgods er ikkje jostedalsgardane nemnde i [[Bergens kalvskinn]].


truleg vorte ein del av godset til [[Apostelkyrkja i Bergen]] alt i mellomalderen. Til liks med anna
Med reformasjonen i 1536/37 la kongen under seg alt kyrkjeleg gods, så seinast frå dette tidspunktet har nok Jostedalen vore i kongeleg eige. Det er òg temmeleg sikkert at Jostedalen vart folketom i nedgangstida i seinmellomalderen, så Jostedalen vart av den grunn òg kongeleg eigedom. I 1664 er Jostedalen omtala som "tilforen Kongens Øde march".<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=797 Brev frå Tøger Jensson, 9.8.1664]</ref>


apostelgods er ikkje jostedalsgardane nemnde i [[Bergens kalvskinn]].
Då Jostedalen vart folkesett att i siste halvdel av 1500-talet, må dalen ha høyrt til Dale len. I 1565 vart Dale prestegjeld skilt ut frå Sogn len som eit eige len. Denne ordninga stod ved lag til 1614 då Dale vart lagt under Bergenhus len.<ref>[http://nrk.no/sf/leksikon/index.php/Dale_var_eige_len_og_futed%C3%B8me Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane]</ref>  
 
Med reformasjonen i 1536/37 la kongen under seg alt kyrkjeleg gods, så seinast frå dette tidspunktet har nok
 
Jostedalen vore i kongeleg eige. Det er òg temmeleg sikkert at Jostedalen vart folketom i nedgangstida i
 
seinmellomalderen, så Jostedalen vart av den grunn òg kongeleg eigedom. I 1664 er Jostedalen omtala som
 
"tilforen Kongens Øde march".<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=797 Brev frå Tøger Jensson,
 
9.8.1664]</ref>
 
Då Jostedalen vart folkesett att i siste halvdel av 1500-talet, må dalen ha høyrt til Dale len. I 1565 vart  
 
Dale prestegjeld skilt ut frå Sogn len som eit eige len. Denne ordninga stod ved lag til 1614 då Dale vart  
 
lagt under Bergenhus len.<ref>[http://nrk.no/sf/leksikon/index.php/Dale_var_eige_len_og_futed%C3%B8me  
 
Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane]</ref>  


==Privateigd gods==
==Privateigd gods==
I det statlege gjeldsoppgjeret etter 1660 selde kongemakta ut mykje joregods, og det galdt òg Jostedalen. 24.  
I det statlege gjeldsoppgjeret etter 1660 selde kongemakta ut mykje joregods, og det galdt òg Jostedalen. 24. januar 1664 fekk lagmann og stiftsamtmannforvaltar [[Hans Hansson Lillenskiold]] frå Askøy skøyte på heile dalen.  


januar 1664 fekk lagmann og stiftsamtmannforvaltar [[Hans Hansson Lillenskiold]] frå Askøy skøyte på heile
Lillenskiold selde 26. mars 1681 dalen vidare til [[Bertha Ludvigsdotter Munthe]] på [[Flahammar]] i Luster, enkja etter futen [[Christoffer Giertsen]]. Gjertsen hadde tidlegare fått hand om mykje av apostelgodset i Indre Sogn. Etterkomarane deira kalla seg sidan Munthe.<ref>[http://nrk.no/sf/leksikon/index.php/Flahamar_vert_futegard Fylkesleksikon NRK Sogn og Fjordane]</ref>  
 
dalen.
 
Lillenskiold selde 26. mars 1681 dalen vidare til [[Bertha Ludvigsdotter Munthe]] på [[Flahammar]] i Luster,  
 
enkja etter futen [[Christoffer Giertsen]]. Gjertsen hadde tidlegare fått hand om mykje av apostelgodset i  
 
Indre Sogn. Etterkomarane deira kalla seg sidan Munthe.<ref>
 
[http://nrk.no/sf/leksikon/index.php/Flahamar_vert_futegard Fylkesleksikon NRK Sogn og Fjordane]</ref>  


Etter Bertha Munthe vart jostedalsgodset kløyvd opp gjennom ei rekkje arveoppgjer dei neste generasjonane.  
Etter Bertha Munthe vart jostedalsgodset kløyvd opp gjennom ei rekkje arveoppgjer dei neste generasjonane.  
Linje 47: Linje 19:
Det følgjande oversynet tek berre med fyrste tidspunkt gardar i Jostedalen gjekk frå eksternt eige til lokalt bondeeige. Ikkje alle gardar vart i fyrste omgang kjøpte av gardbrukaren på garden, sjølv om det var det vanlegaste. Dette er difor ikkje heilt ut overgangen til ''sjølveige'' i Jostedalen.  
Det følgjande oversynet tek berre med fyrste tidspunkt gardar i Jostedalen gjekk frå eksternt eige til lokalt bondeeige. Ikkje alle gardar vart i fyrste omgang kjøpte av gardbrukaren på garden, sjølv om det var det vanlegaste. Dette er difor ikkje heilt ut overgangen til ''sjølveige'' i Jostedalen.  




{|class="sortable wikitable"  
{|class="sortable wikitable"  
!Gnr!!Gard!!År!!Fyrste sjølveigar!!Siste godseigar!!Merknader
!Gnr!!Gard!!År!!Fyrste sjølveigar!!Siste godseigar!!Merknader
|-
|-
| 186/1 || Nedre Myklemyr || 1682 || Hans Otteson Ravn || Bertha Ludvigsdotter Munthe || Overgangen til sjølveige  
| 186/1 || Nedre Myklemyr || 1682 || Hans Otteson Ravn || Bertha Ludvigsdotter Munthe || Overgangen til sjølveige var seinare for dei andre bruka, men eigartilhøva var lenge skiftande og kompliserte Øyane s. 2 og  
 
var seinare for dei andre bruka, men eigartilhøva var lenge skiftande og kompliserte Øyane s. 2 og  
|-
|-
| 187 || Ormberg || 1771, 10. september || Anders Andersson Ormberg || Ludvig Munthe || Øyane s. 95
| 187 || Ormberg || 1771, 10. september || Anders Andersson Ormberg || Ludvig Munthe || Øyane s. 95
Linje 64: Linje 33:
| 190 || Åsen || 1771, 10. januar || Ole Andersson Åsen || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 212
| 190 || Åsen || 1771, 10. januar || Ole Andersson Åsen || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 212
|-
|-
|191 || Nedrelid || 1771, 10. september || Lars Halvorson Garen || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 255
| 191 || Nedrelid || 1771, 10. september || Lars Halvorson Garen || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 255
|-
|-
| 192 || Bruheim || 1787, 13. oktober || Sjur Olson Breum || Hartvig Kaas Gerhardson Munthe og Frantz Rieck  
| 192 || Bruheim || 1787, 13. oktober || Sjur Olson Breum || Hartvig Kaas Gerhardson Munthe og Frantz Rieck Gerhardson Munte || Øyane s. 276
 
Gerhardson Munte || Øyane s. 276
|-
|-
| 194 || Bakken || 1778, 28. juli || Lars Sjurson Bakken || Jens Christopherson Munthe || Øyane s. 376
| 194 || Bakken || 1778, 28. juli || Lars Sjurson Bakken || Jens Christopherson Munthe || Øyane s. 376
Linje 76: Linje 43:
| 196 || Vamberg || 1778, 28. juli || Otto Larsson Vamberg || Jens Christopherson Munthe || Øyane s. 462
| 196 || Vamberg || 1778, 28. juli || Otto Larsson Vamberg || Jens Christopherson Munthe || Øyane s. 462
|-
|-
| 197 || Ytri || 1794, 3. juni || Knut Jetmundson Ytri || Peder Leganger Rumohr || Var i 1794 det siste  
| 197 || Ytri || 1794, 3. juni || Knut Jetmundson Ytri || Peder Leganger Rumohr || Var i 1794 det siste leiglendingsbruket i Jostedalen. øyane s. 4
 
leiglendingsbruket i Jostedalen. øyane s. 4
|-
|-
| 198 || Kjervik || 1771, 10. september || Erik Knutson Kjervik || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 498
| 198 || Kjervik || 1771, 10. september || Erik Knutson Kjervik || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 498
Linje 84: Linje 49:
| 199 || Kreken || 1771, 10. september || Ole Henrikson Kreken || Ludvig Christopher Munthe || Øyane s. 521
| 199 || Kreken || 1771, 10. september || Ole Henrikson Kreken || Ludvig Christopher Munthe || Øyane s. 521
|-
|-
| 200 || Espe || 1770, 16. mars || Lars Jetmundson Espe || Gerhard Munthe || Lars måtte gje frå seg garden att i  
| 200 || Espe || 1770, 16. mars || Lars Jetmundson Espe || Gerhard Munthe || Lars måtte gje frå seg garden att i 1772 til Jens Christopherson Munthe etter ei odelssak, men fekk kjøpt garden av han att 28. juli 1778. Øyane s. 545
 
1772 til Jens Christopherson Munthe etter ei odelssak, men fekk kjøpt garden av han att 28. juli 1778. Øyane  
 
s. 545
|-
|-
| 201 || Elvekrok || 1778, 14. april || Knut Olson Elvekrok || Jens Christopherson Munthe || Øyane s. 574
| 201 || Elvekrok || 1778, 14. april || Knut Olson Elvekrok || Jens Christopherson Munthe || Øyane s. 574
|-
|-
| 202 || Mjølver || 1787, 23. oktober || Rasmus Erikson Bergset || Frantz Wilhelm Riech Munthe og Christopher  
| 202 || Mjølver || 1787, 23. oktober || Rasmus Erikson Bergset || Frantz Wilhelm Riech Munthe og Christopher Munthe || Andre halvparten kjøpt av Chr. Munthe 25. mai 1788. Øyane s. 597
 
Munthe || Andre halvparten kjøpt av Chr. Munthe25. mai 1788. Øyane s. 597
|-
|-
| 202/7 || Bjørkehaugen || 1691, 6. mars || Anders Sjurson Kruna || Ludvig Christopherson Munthe || Bruket var i lokalt bondeeige frå 1691, men den fyrste brukaren som var sjølveigar, var Ole Jetmundson Bjørkehaug som  
| 202/7 || Bjørkehaugen || 1691, 6. mars || Anders Sjurson Kruna || Ludvig Christopherson Munthe || Bruket var i lokalt bondeeige frå 1691, men den fyrste brukaren som var sjølveigar, var Ole Jetmundson Bjørkehaug som kjøpte bruket 7. juni 1781. øyane s. 629 og 632
 
kjøpte bruket 7. juni 1781. øyane s. 629 og 632
|-
|-
| 203 || Li || 1771, 10. september || Hans Olson Lien || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 668
| 203 || Li || 1771, 10. september || Hans Olson Lien || Ludvig Christopherson Munthe || Øyane s. 668

Sideversjonen fra 27. okt. 2010 kl. 09:52

Gardane i Jostedalen har følgt ei temmeleg vanleg rute frå kyrkjegods i mellomalderen gjennom kongeleg gods og privatgods i tidleg nytid til sjølveige frå 1700-talet. Dette er eit oversyn over eigartilhøva som gjeld dei matrikulerte gardane fram til overgangen til sjølveige var fullført før 1800. Det femner ikkje om den seinare matrikuleringa og overgangen til sjølveige for dei mange husmannsplassane. (For ei generell innføring, sjå Leksikon:Jordeiendomsforhold.)


Frå kyrkjegods til kongegods

I skattematrikkelen 1647 heiter det om alle gardane i Jostedalen at dei "ehr Apostelsguodtz", og bygda har truleg vorte ein del av godset til Apostelkyrkja i Bergen alt i mellomalderen. Til liks med anna apostelgods er ikkje jostedalsgardane nemnde i Bergens kalvskinn.

Med reformasjonen i 1536/37 la kongen under seg alt kyrkjeleg gods, så seinast frå dette tidspunktet har nok Jostedalen vore i kongeleg eige. Det er òg temmeleg sikkert at Jostedalen vart folketom i nedgangstida i seinmellomalderen, så Jostedalen vart av den grunn òg kongeleg eigedom. I 1664 er Jostedalen omtala som "tilforen Kongens Øde march".[1]

Då Jostedalen vart folkesett att i siste halvdel av 1500-talet, må dalen ha høyrt til Dale len. I 1565 vart Dale prestegjeld skilt ut frå Sogn len som eit eige len. Denne ordninga stod ved lag til 1614 då Dale vart lagt under Bergenhus len.[2]

Privateigd gods

I det statlege gjeldsoppgjeret etter 1660 selde kongemakta ut mykje joregods, og det galdt òg Jostedalen. 24. januar 1664 fekk lagmann og stiftsamtmannforvaltar Hans Hansson Lillenskiold frå Askøy skøyte på heile dalen.

Lillenskiold selde 26. mars 1681 dalen vidare til Bertha Ludvigsdotter Munthe på Flahammar i Luster, enkja etter futen Christoffer Giertsen. Gjertsen hadde tidlegare fått hand om mykje av apostelgodset i Indre Sogn. Etterkomarane deira kalla seg sidan Munthe.[3]

Etter Bertha Munthe vart jostedalsgodset kløyvd opp gjennom ei rekkje arveoppgjer dei neste generasjonane.

Overgangen til lokalt bondeeige

Det følgjande oversynet tek berre med fyrste tidspunkt gardar i Jostedalen gjekk frå eksternt eige til lokalt bondeeige. Ikkje alle gardar vart i fyrste omgang kjøpte av gardbrukaren på garden, sjølv om det var det vanlegaste. Dette er difor ikkje heilt ut overgangen til sjølveige i Jostedalen.


Gnr Gard År Fyrste sjølveigar Siste godseigar Merknader
186/1 Nedre Myklemyr 1682 Hans Otteson Ravn Bertha Ludvigsdotter Munthe Overgangen til sjølveige var seinare for dei andre bruka, men eigartilhøva var lenge skiftande og kompliserte Øyane s. 2 og
187 Ormberg 1771, 10. september Anders Andersson Ormberg Ludvig Munthe Øyane s. 95
188 Fossen 1778, 28. juli Knut Guttormson Ødegaard Jens Munthe Øyane s. 118
189 Sperla 1764, 1. juni Erik Christenson Fossehaugen Ludvig Munthe Øyane s. 175
190 Åsen 1771, 10. januar Ole Andersson Åsen Ludvig Christopherson Munthe Øyane s. 212
191 Nedrelid 1771, 10. september Lars Halvorson Garen Ludvig Christopherson Munthe Øyane s. 255
192 Bruheim 1787, 13. oktober Sjur Olson Breum Hartvig Kaas Gerhardson Munthe og Frantz Rieck Gerhardson Munte Øyane s. 276
194 Bakken 1778, 28. juli Lars Sjurson Bakken Jens Christopherson Munthe Øyane s. 376
195 Bjørk 1765, 6. mars Anders Tøgerson Bjørk Gerhard Munthe Øyane s. 425
196 Vamberg 1778, 28. juli Otto Larsson Vamberg Jens Christopherson Munthe Øyane s. 462
197 Ytri 1794, 3. juni Knut Jetmundson Ytri Peder Leganger Rumohr Var i 1794 det siste leiglendingsbruket i Jostedalen. øyane s. 4
198 Kjervik 1771, 10. september Erik Knutson Kjervik Ludvig Christopherson Munthe Øyane s. 498
199 Kreken 1771, 10. september Ole Henrikson Kreken Ludvig Christopher Munthe Øyane s. 521
200 Espe 1770, 16. mars Lars Jetmundson Espe Gerhard Munthe Lars måtte gje frå seg garden att i 1772 til Jens Christopherson Munthe etter ei odelssak, men fekk kjøpt garden av han att 28. juli 1778. Øyane s. 545
201 Elvekrok 1778, 14. april Knut Olson Elvekrok Jens Christopherson Munthe Øyane s. 574
202 Mjølver 1787, 23. oktober Rasmus Erikson Bergset Frantz Wilhelm Riech Munthe og Christopher Munthe Andre halvparten kjøpt av Chr. Munthe 25. mai 1788. Øyane s. 597
202/7 Bjørkehaugen 1691, 6. mars Anders Sjurson Kruna Ludvig Christopherson Munthe Bruket var i lokalt bondeeige frå 1691, men den fyrste brukaren som var sjølveigar, var Ole Jetmundson Bjørkehaug som kjøpte bruket 7. juni 1781. øyane s. 629 og 632
203 Li 1771, 10. september Hans Olson Lien Ludvig Christopherson Munthe Øyane s. 668
204 Nedre Fåberg 1778, 28. juli Lars Andersson Fåberg Jens Munthe Øyane s. 693
205 Øvre Fåberg 1778, 28. juli Ole Olson Fåberg Jens Munthe Øyane s. 722
206 Haugen 1778, 28. juli Anders Paulson Haugen Jens Munthe Øyane s. 749 og 753
207 Hellegård 1772, 20. februar Peder Hermundson Hellegård Jens Christopherson Munthe Øyane s. 785
208 Kruna 1757, 26. oktober Knut Rasmusson Kruna Jens Christopherson Munthe Øyane s. 828
209 Snøtun 1778, 28. juli Anders Pederson Snøtun Jens Munthe Øyane s. 851
210 Grov 1758, 10. januar Otto Olson Grov Jens Munthe Øyane s. 875
211 Bergset 1771, 10. september Hans Olson Lien Ludvig Christopherson Munthe Øyane s. 895

Notar

  1. ↑ Brev frå Tøger Jensson, 9.8.1664
  2. ↑ Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane
  3. ↑ Fylkesleksikon NRK Sogn og Fjordane

Litteratur

  • Øyane, Lars E. (1994). Jostedal sokn. Gards- og ættesoge for Luster kommune. (Bd. 5). Gaupne: Luster kommune, s. 686-716. (Digital utgåve, NBdigital)
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Eigedomstilhøve_i_Jostedalen_før_1800&oldid=168716»