Skribenter
95 755
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
({{nn}}) |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (23 mellomliggende versjoner av 9 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|Årgård.jpg|Årgård i [[Namdalseid kommune|Namdalseid]]. Bygningen var reist av Hans Barlien i 1813, men har vore ombygd etter det. Fotografiet er udatert, men teke før 1954.|Ukjent}} | ||
'''[[Hans Barlien|Hans Andersen Barlien]]''' (fødd i [[Overhalla kommune|Overhalla]] 29. februar 1772, død i [[ | '''[[Hans Barlien|Hans Andersen Barlien]]''' (fødd i [[Overhalla kommune|Overhalla]] 29. februar 1772, død i Sugar Creek, [[Iowa]], [[USA]] 31. oktober 1842) var bonde, handverkar, industrigründar, opplysningsmann og politikar. Han er mest kjend som agitator for bondepolitikken i tidsrommet frå 1814 til han emigrerte til USA i 1837.</onlyinclude> Han var stortingsmann 1815-1816, og gjorde fleire forsøk på å bli valt seinare, men vart hindra i dette ved rettsforfølgjingar som med større eller mindre rett vart sette i gang mot han. | ||
Som næringsdrivande var det truleg ikkje det forretningsmessige som fyrst og fremst motiverte han. Det var heller den tekniske oppfinningstrongen, sansen for innovasjon og ei ubendig tiltakslyst. Det gav seg utslag i ei lang rekkje ulike verksemder som han sette i gang, i fleire bygder i Trøndelag så vel som i Trondheim by. Han blir fleire stader omtala som «Mechanicus». Han hadde også openbert eit kunstnartalent, og var i samtid og ettertid kjend for fine arbeid skorne i tre og elfenbein. | Som næringsdrivande var det truleg ikkje det forretningsmessige som fyrst og fremst motiverte han. Det var heller den tekniske oppfinningstrongen, sansen for innovasjon og ei ubendig tiltakslyst. Det gav seg utslag i ei lang rekkje ulike verksemder som han sette i gang, i fleire bygder i [[Trøndelag]] så vel som i [[Trondheim]] by. Han blir fleire stader omtala som «Mechanicus». Han hadde også openbert eit kunstnartalent, og var i samtid og ettertid kjend for fine arbeid skorne i tre og elfenbein. Hans mange talent og mangfaldige aktivitetslyst, kombinert med hans åtak på embetsmennene som ein «tærende stand», ligg nok bak mindre flatterande omtaler av Barlien som [[Leksikon:vinkelskriver|vinkelskrivar]], halvstudert røvar, prosjektmakar og liknande.</onlyinclude> | ||
Barlien var ein særs markant representant for eit tidstypisk sjikt av «bondekapitalistar» eller «bygdeborgarskap», dvs. storbønder som dreiv eit meir eller mindre marknadsintegrert jordbruk, ofte kombinert med anna økonomisk verksemd som handel, fabrikkar og andre borgarlege næringar. Dette sjiktet hadde ei heilt handgripeleg og personleg interesse av næringsfridom og avskaffing av det gamle privilegiesamfunnets særrettar for byborgarskap og adel.</onlyinclude> Grunnlovsarbeidet på Eidsvoll i 1814 la til rette for nettopp dette, og i dei etterfølgjande tiåra vart det eit godt stykke på veg realisert ved demokratisering av politikken og liberalisering av næringslivet. | Barlien var ein særs markant representant for eit tidstypisk sjikt av «bondekapitalistar» eller «bygdeborgarskap», dvs. storbønder som dreiv eit meir eller mindre marknadsintegrert jordbruk, ofte kombinert med anna økonomisk verksemd som handel, fabrikkar og andre borgarlege næringar. Dette sjiktet hadde ei heilt handgripeleg og personleg interesse av næringsfridom og avskaffing av det gamle privilegiesamfunnets særrettar for byborgarskap og adel.</onlyinclude> Grunnlovsarbeidet på Eidsvoll i 1814 la til rette for nettopp dette, og i dei etterfølgjande tiåra vart det eit godt stykke på veg realisert ved demokratisering av politikken og liberalisering av næringslivet. | ||
| Linje 38: | Linje 38: | ||
Også medan han budde fast i Trondheim dreiv Barlien utstrekt økonomisk verksemd ute på bygdene. I følgje [[Christen Pram]] skal han ha etablert eit teglverk i Leksvik, rett over Trondheimsfjorden.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:33.</ref> Han dreiv også tilsynelatande med eigedomsspekulasjon. I 1810 kjøpte han «et lille jordegods vestenfor Trondhjem», som han selde att allereie same år.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:34.</ref> Året før hadde han i kompaniskap med rittmeister [[Broder L. Krohg]] kjøpt gardane [[Sundal]] og [[Rødde]] i [[Stjørdalen]], utan at nokon av dei to skulle bruke gardane. Også desse gardane vart seinare vidareselde. Men Barliens verksemd i Stjørdalen omfatta fleire tiltak. Han instruerte i bygging av laksefangstanlegg og konstruerte tømmerlenser i Storelva. Han starta mølle, sagbruk, pottemakeri og kalkbrenneri i bygda. Han fekk også i gang ein smieverkstad som produserte jordbruksreiskap.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:34.</ref> | Også medan han budde fast i Trondheim dreiv Barlien utstrekt økonomisk verksemd ute på bygdene. I følgje [[Christen Pram]] skal han ha etablert eit teglverk i Leksvik, rett over Trondheimsfjorden.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:33.</ref> Han dreiv også tilsynelatande med eigedomsspekulasjon. I 1810 kjøpte han «et lille jordegods vestenfor Trondhjem», som han selde att allereie same år.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:34.</ref> Året før hadde han i kompaniskap med rittmeister [[Broder L. Krohg]] kjøpt gardane [[Sundal]] og [[Rødde]] i [[Stjørdalen]], utan at nokon av dei to skulle bruke gardane. Også desse gardane vart seinare vidareselde. Men Barliens verksemd i Stjørdalen omfatta fleire tiltak. Han instruerte i bygging av laksefangstanlegg og konstruerte tømmerlenser i Storelva. Han starta mølle, sagbruk, pottemakeri og kalkbrenneri i bygda. Han fekk også i gang ein smieverkstad som produserte jordbruksreiskap.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:34.</ref> | ||
Haugianaren [[Otto Carlsen Bacherud]] frå Hedmark hadde i 1803 med Hauges hjelp kjøpt garden [[Survika]] i [[Otterøy]] ([[Fosnes kommune|Fosnes]]). Der starta han i 1808 opp eit glasverk, og han fekk med seg Hans Barlien og [[Paul Anziøn]] som partseigarar med ein tredjepart på kvar.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:36-37.</ref> Barlien var også partseigar i eit skip, ein skonnert på 50 [[Leksikon:Lest|kommerselester]], som vart bygd i Survika i 1809.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:38.</ref> | Haugianaren [[Otto Carlsen Bacherud]] frå Hedmark hadde i 1803 med Hauges hjelp kjøpt garden [[Survika]] i [[Otterøy]] ([[Fosnes kommune|Fosnes]]). Der starta han i 1808 opp eit glasverk, og han fekk med seg Hans Barlien og [[Paul Anziøn]] som partseigarar med ein tredjepart på kvar.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:36-37.</ref> Barlien var også partseigar i eit skip, ein skonnert på 50 [[Leksikon:Lest|kommerselester]], som vart bygd i Survika i 1809.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:38.</ref> Barlien og Anziøn selde sine egeindelar i Survik til medeigar Otto Carlsen i juni 1809. | ||
=== Bonde og entreprenør på Årgård 1812-1836 === | === Bonde og entreprenør på Årgård 1812-1836 === | ||
I 1812 kjøpte Barlien den største garden i Namdalseid, [[Årgård]], i det som den gongen var [[Elden sogn|Elden]] (seinare Ås) sokn i [[Beitstad prestegjeld]]. Garden ligg ved Årgårdselva 4-5 km inn frå utløpet i [[Lygninfjorden]]. I 1801 omfatta gardssamfunnet i alt 27 personar. Det omfatta husbondsfamilien med seks tenestefolk, [[føderåd|føderådsfolk]] og fire plassfamiliar. Føderådsfolket var foreldra til brukaren, og dei hadde heimebuande born og barnebarn. Føderådsmannen er oppført som sageigar. Ein av tenestekarane er nemnd som skysskaffardreng. Årgård var skysstasjon både før og under Hans Barliens tid der, og han hadde gjestgjevarløyve. | I 1812 kjøpte Barlien den største garden i Namdalseid, [[Årgård]], i det som den gongen var [[Elden sogn|Elden]] (seinare Ås) sokn i [[Beitstad prestegjeld]]. Garden ligg ved Årgårdselva 4-5 km inn frå utløpet i [[Lygninfjorden]]. I 1801 omfatta gardssamfunnet i alt 27 personar. Det omfatta husbondsfamilien med seks tenestefolk, [[føderåd|føderådsfolk]] og fire plassfamiliar. Føderådsfolket var foreldra til brukaren, og dei hadde heimebuande born og barnebarn. Føderådsmannen er oppført som sageigar. Ein av tenestekarane er nemnd som skysskaffardreng. Årgård var skysstasjon både før og under Hans Barliens tid der, og han hadde gjestgjevarløyve. | ||
Hans Barlien utvida verksemda både med jordbruket på Årgård og med ymse verksemder rundt om staden. Det var ein god del dyrkingsjord han ønskte å få i hevd. Mellom anna for å få arbeidskraft til dette, etablerte han eit stort tal husmannsplassar under garden. Ved ei taksering i 1827 var det registrert heile 28 plassar, som fødde i alt 50 storfe og 120 småfe. Barlien skal ha hatt ei årleg leigeinntekt på «800 kr» av desse,<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:50.</ref> det vil vel seie ca. 200 [[Spesidaler|spesidalar]], pluss pliktarbeidet på husbondsgarden. Det må vere heilt på det reine at sjølve drifta av garden ikkje kravde på langt nær så mykje arbeidskraft. Plassfamiliane måtte vere sysselsette på anna hald, ikkje usannsynleg som [[ | Hans Barlien utvida verksemda både med jordbruket på Årgård og med ymse verksemder rundt om staden. Det var ein god del dyrkingsjord han ønskte å få i hevd. Mellom anna for å få arbeidskraft til dette, etablerte han eit stort tal husmannsplassar under garden. Ved ei taksering i 1827 var det registrert heile 28 plassar, som fødde i alt 50 storfe og 120 småfe. Barlien skal ha hatt ei årleg leigeinntekt på «800 kr» av desse,<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:50.</ref> det vil vel seie ca. 200 [[Spesidaler|spesidalar]], pluss pliktarbeidet på husbondsgarden. Det må vere heilt på det reine at sjølve drifta av garden ikkje kravde på langt nær så mykje arbeidskraft. Plassfamiliane måtte vere sysselsette på anna hald, ikkje usannsynleg som [[verkshusmenn]] til det nye glasverket som Barlien var i ferd med å etablere om lag på den tida. Det er også nemnt fleire stader at Barlien sette i gang ein paraplyfabrikk og eit hattemakeri. Paraplyfabrikken er truleg fyrst omtala av [[Eilert Sundt]],<ref>Sundt, E. 1852:144.</ref> Eit spesielt trekk ved dei nye husmannsplassane var at dei vart leigde ut til [[Leksikon:Tater|taterfamiliar]], slik Eilert Sundt omtalar det i si bok om «fantefolket» frå 1852. Det er tenkjeleg at Barlien rekna deira innsikt og ferdigheiter i ymse slags handverk som godt brukelege i dei nye verksemdene hans. | ||
Det nemnde glasverket vart igangsett av eit interessentskap der Barlien var primus motor. Det låg på [[Purkholmen]] i Årgårdselva og blir omtala som [[Holmen glassverk]]. Grunnleggingsåret er usikkert, men blir i 1828 omtala som nytt.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:51-52.</ref> Barlien pakta i 1831 Purkholmen og glasverket bort til [[Ingebrigt Kaldal]]. Verket vart etter alt å dømme nedlagt i 1840, tre år etter at Barlien hadde fare til Amerika. Det var frå før av eit glasverk i bygda, [[Åsnes glassverk|Åsnes]], grunnlagt i 1813 av [[Johan Chr. Vogelsang]] frå [[Slesvig]] og [[William Schilliaas]] (Skiljås i Overhalla?) på Seierstad (i Fosnes?). Det kom til konflikt mellom dei to konkurrerande bedriftene på Namdalseidet. Det gjorde seg mellom anna utslag i ei langtrekt rettssak mot Barlien fordi han ureglementert skulle ha fått to fagarbeidarar frå Åsnes til sitt eige føretak.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:51-52.</ref> | Det nemnde glasverket vart igangsett av eit interessentskap der Barlien var primus motor. Det låg på [[Purkholmen]] i Årgårdselva og blir omtala som [[Holmen glassverk]]. Grunnleggingsåret er usikkert, men blir i 1828 omtala som nytt.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:51-52.</ref> Barlien pakta i 1831 Purkholmen og glasverket bort til [[Ingebrigt Kaldal]]. Verket vart etter alt å dømme nedlagt i 1840, tre år etter at Barlien hadde fare til Amerika. Det var frå før av eit glasverk i bygda, [[Åsnes glassverk|Åsnes]], grunnlagt i 1813 av [[Johan Chr. Vogelsang]] frå [[Slesvig]] og [[William Schilliaas]] (Skiljås i Overhalla?) på Seierstad (i Fosnes?). Det kom til konflikt mellom dei to konkurrerande bedriftene på Namdalseidet. Det gjorde seg mellom anna utslag i ei langtrekt rettssak mot Barlien fordi han ureglementert skulle ha fått to fagarbeidarar frå Åsnes til sitt eige føretak.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:51-52.</ref> | ||
| Linje 56: | Linje 56: | ||
=== Folkeopplysning === | === Folkeopplysning === | ||
Det fyrste kjente trykte arbeidet frå hans hand stod i [[Trondhjemsk Budstik]] 1. mars 1800. Det var ei omsetjing av dei | Det fyrste kjente trykte arbeidet frå hans hand stod i [[Trondhjemsk Budstik]] 1. mars 1800. Det var ei omsetjing av dei ti bodorda frå dansk til trøndsk (overhallsk) målføre. Det byrjar slik: | ||
:«Siden Ungdommen af Bondestanden kan saa vanskelig forstaae det danske Sprog, troer jeg det er nyttigt. at de ti Guds Bud paa Norsk bleve hæftede til Luthers Catechismus, derfor vil jeg, efter den her i Bøjgden brugelige Talemaade, optegne dem. | :«Siden Ungdommen af Bondestanden kan saa vanskelig forstaae det danske Sprog, troer jeg det er nyttigt. at de ti Guds Bud paa Norsk bleve hæftede til Luthers Catechismus, derfor vil jeg, efter den her i Bøjgden brugelige Talemaade, optegne dem. | ||
:De føst Bue: Du skja int ha naakaan framund gu istan for mæg. De e sama som: du ska føri Alting frøgt aa tykja um Gu, aa bære forlat dæg paa han. [...]»<ref>Heile innlegget trykt som vedlegg til Aavatsmark, O.S. 1954</ref> | :De føst Bue: Du skja int ha naakaan framund gu istan for mæg. De e sama som: du ska føri Alting frøgt aa tykja um Gu, aa bære forlat dæg paa han. [...]»<ref>Heile innlegget trykt som vedlegg til Aavatsmark, O.S. 1954</ref> | ||
| Linje 73: | Linje 73: | ||
=== Boktrykkar og bladutgjevar === | === Boktrykkar og bladutgjevar === | ||
Barlien fekk tidleg samband med opplysningskrinsen rundt [[Sivert Aarflot|Sivert]] og sonen [[Rasmus Aarflot]] på [[Ekset]] i [[Volda]], og skreiv i 1810 fleire artiklar om landbruksspørsmål i bladet som kom ut der, [[Norsk Landboeblad]]. Han byrja allereie nå å planleggje eit liknande boktrykkeri på Årgård som Aarflot'ane hadde på Ekset, men hadde vanskar av praktisk art og med å få løyve. Trykkeriet stod ferdig på Årgård rundt 1820, men vart teke i bruk fyrst ved hjelp av den danske typografen og avisutgjevar [[ | Barlien fekk tidleg samband med opplysningskrinsen rundt [[Sivert Aarflot|Sivert]] og sonen [[Rasmus Aarflot]] på [[Ekset]] i [[Volda]], og skreiv i 1810 fleire artiklar om landbruksspørsmål i bladet som kom ut der, [[Norsk Landboeblad]]. Han byrja allereie nå å planleggje eit liknande boktrykkeri på Årgård som Aarflot'ane hadde på Ekset, men hadde vanskar av praktisk art og med å få løyve. Trykkeriet stod ferdig på Årgård rundt 1820, men vart teke i bruk fyrst ved hjelp av den danske typografen og avisutgjevar [[Jørgen Sigfrid Rasmussen]], som hadde opphald på Årgård i 1835. Da utgav dei tre dobbeltnummer av «[[Melkeveien (publikasjon)|Melkeveien]]», eit blad som Barlien hadde gjeve ut to dobbeltnummer av fem år tidlegare (1830), trykt i Trondheim. | ||
== Politikk, meiningar og haldningar == | == Politikk, meiningar og haldningar == | ||
=== Stortingsmann === | === Stortingsmann === | ||
{{ | {{Thumb|Barlien skrift.jpg|Tittelbladet på Hans Barliens brosjyre frå 1815.|}}Hans Barlien vart vald inn på det fyrste ordinære stortinget 1815-1816, som andre representant frå Nordre Trondhjems amt. Finansvesenet, derunder særleg korleis ein skulle forholde seg til Eidsvollsgarantien, var eit av dei viktigaste spørsmåla som vart behandla. Barlien engasjerte seg sterkt i dette, og fekk trykt ein brosjyre der han gjorde greie for sine synspunkt, «Anmærkninger betræffende Pengevæsenet. En Nationalsag». Barlien gjekk sterkt inn for å halde fast ved statsgarantien, og like sterkt mot eit forslag om å opprette ein privat seddelbank, av di det ville «lægge Grundvold til en Penge-Adel som i Despotisme og Grusomhed skulde kunne overgaa alt hvad man kan tænke sig».<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:67.</ref> Elles tala Barlien på Stortinget sterkt mot særrettane til handelsborgarskapet, han ville oppheve sagbruksprivilega, han var for å gjennomføre Grunnlovas intensjon om alminneleg verneplikt, og han ville selje det benefiserte godset til leiglendingane. Det mest radikale var grunnlovsforslaget hans om å oppheve røysteretten for embetsmenn. | ||
I fleire saker greide han å samle alle bondetingmennene til felles standpunkt. Det vart oppfatta som fraksjonsverksemd og partidanning, som ein meinte var mot Grunnlovas ånd. Barliens forsøk på politisk bondeorganisering gjorde sitt til å stemple han som revolusjonær. Høgsterettsadvokat B.H.M.Morgenstierne uttala i 1817, provosert av Barliens grunnlovskommentarar som kom ut i trykt form det året, at «Barliens hensikt er å kullkaste konstitusjonen og heve seg og konsorter til et jakobinsk tribunal.»<ref>Her sitert frå Seip, J.A. 1974:180-181.</ref> | I fleire saker greide han å samle alle bondetingmennene til felles standpunkt. Det vart oppfatta som fraksjonsverksemd og partidanning, som ein meinte var mot Grunnlovas ånd. Barliens forsøk på politisk bondeorganisering gjorde sitt til å stemple han som revolusjonær. Høgsterettsadvokat B.H.M.Morgenstierne uttala i 1817, provosert av Barliens grunnlovskommentarar som kom ut i trykt form det året, at «Barliens hensikt er å kullkaste konstitusjonen og heve seg og konsorter til et jakobinsk tribunal.»<ref>Her sitert frå Seip, J.A. 1974:180-181.</ref> | ||
Da det i juli 1815 oppstod eit ledig sete i [[Lagtinget]], lykkast det motstandarane til Barlien å få han plassert der, opplagt med det føremål å få svekka hans innverknad i Stortinget.<ref>Koht, H. 1923, jf.[http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2006081400016#176 | Da det i juli 1815 oppstod eit ledig sete i [[Lagtinget]], lykkast det motstandarane til Barlien å få han plassert der, opplagt med det føremål å få svekka hans innverknad i Stortinget.<ref>Koht, H. 1923, jf.[http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2006081400016#176 Claus Pavels Dagbogs-Optegnelser 1815-1816 s. 167-168]</ref> | ||
Før stortingsvalet 1817 agiterte Barlien openlyst for å velje berre bønder og handverkarar på tinget. Sjølv oppnådde han berre å bli andre varamann ved dette valet. Ved stortingsvalet 1820 vart han fyrste varamann. På det overordentlege stortinget i 1822 skulle han ha møtt ved eit sjukdomsforfall, men vart hindra i det av ei rettssak som var reist mot han. Også i 1829 kom han på 1. varamannsplass, men vart i april 1830 sett under tiltale for spott av Gud, opprørsk agitasjon, ulovleg røysteverving m.m. og dømd til tukthus. Saka vart anka og enda med frifinning i Høgsterett 10. mai 1833, men all den tid tiltalen stod ved makt, kunne han ikkje møte lovleg på Stortinget. Hanskulle ha møtt som fyrste vara i 1830. Røystene han fekk ved stortingsvalet i 1832 vart underkjende av same grunn. | Før stortingsvalet 1817 agiterte Barlien openlyst for å velje berre bønder og handverkarar på tinget. Sjølv oppnådde han berre å bli andre varamann ved dette valet. Ved stortingsvalet 1820 vart han fyrste varamann. På det overordentlege stortinget i 1822 skulle han ha møtt ved eit sjukdomsforfall, men vart hindra i det av ei rettssak som var reist mot han. Også i 1829 kom han på 1. varamannsplass, men vart i april 1830 sett under tiltale for spott av Gud, opprørsk agitasjon, ulovleg røysteverving m.m. og dømd til tukthus. Saka vart anka og enda med frifinning i Høgsterett 10. mai 1833, men all den tid tiltalen stod ved makt, kunne han ikkje møte lovleg på Stortinget. Hanskulle ha møtt som fyrste vara i 1830. Røystene han fekk ved stortingsvalet i 1832 vart underkjende av same grunn. | ||
| Linje 90: | Linje 90: | ||
Barlien og Solum vart verande tre veker i Stockholm, og dei nytta høvet til å besøkje ei rekkje fabrikkar og andre verksemder. | Barlien og Solum vart verande tre veker i Stockholm, og dei nytta høvet til å besøkje ei rekkje fabrikkar og andre verksemder. | ||
Den 25. mars kom dei to til Christiania, og budde over ein månad hjå Barliens dotter og svigerson Schow. Mellom anna vitja Barlien statthaldaren grev Sandels. Frå Christiania gjekk turen over [[Eidsvoll]] til [[Ringsaker]]. Dei budde fleire dagar på [[Hovinsholm]] på [[Helgøya]], hjå bondepolitikaren løytnant og proprietær [[Jacob Hoel]]. Deretter var dei på [[Hol (Nes på Hedmarken)|Hol]] på Nes hjå den vidgjetne bondeføraren [[Halvor Hoel]], bror av Jacob. Venteleg hadde Barlien og Halvor Hoel treft kvarandre tidlegare i samband med stortinget 1815-186, der dei båe | Den 25. mars kom dei to til Christiania, og budde over ein månad hjå Barliens dotter og svigerson Schow. Mellom anna vitja Barlien statthaldaren [[Johan August Sandels|grev Sandels]]. Frå Christiania gjekk turen over [[Eidsvoll]] til [[Ringsaker]]. Dei budde fleire dagar på [[Hovinsholm]] på [[Helgøya]], hjå bondepolitikaren løytnant og proprietær [[Jacob Hoel]]. Deretter var dei på [[Hol (Nes på Hedmarken)|Hol]] på Nes hjå den vidgjetne bondeføraren [[Halvor Hoel]], bror av Jacob. Venteleg hadde Barlien og Halvor Hoel treft kvarandre tidlegare i samband med stortinget 1815-186, der dei båe var innvalde, men der Hoel ikkje fekk godkjent sine fullmakter på grunn av rettslege klagemål mot han. Medan dei var på Hol, besøkte dei også grannebonden [[Peder Aske]], som hadde sona fengselsstraff for si rolle i den [[Bondeaksjonene 1818|bonderøra]] som Halvor Hoel hadde stått i spissen for i 1818. | ||
Vegen nordover la Barlien og svigersonen om Østerdalen. Dei budde i tre dagar hjå storbonde og stortingsmann [[Ole Aaset]] i [[Åmot kommune|Åmot]], og på [[Tynset]] overnatta dei hjå [[Ole Sandvold]], som også var bondepolitikar (varamann til Stortinget 1821 og 1824). | Vegen nordover la Barlien og svigersonen om Østerdalen. Dei budde i tre dagar hjå storbonde og stortingsmann [[Ole Aaset]] i [[Åmot kommune|Åmot]], og på [[Tynset]] overnatta dei hjå [[Ole Sandvold]], som også var bondepolitikar (varamann til Stortinget 1821 og 1824). | ||
| Linje 112: | Linje 112: | ||
Denne samfunnsanalysen blir så lagt til grunn for to markante standpunkt: Embetsmennene skal ikkje ha røysterett, og folkets øvste tenar, kongen, skal ha makt til «at antage eller forkaste de Love som Storthinget udfærdiger». Barlien gjekk altså inn for kongeleg absolutt [[vetorett]]. Det er likevel langt frå at han ønskte eineveldet tilbake, slik ein såg tendensar til i [[Bondeaksjonene 1818|bondeopprøret i 1818]]. Barlien gjekk sterkt inn for maktfordelingsprinsippet, utlagt slik:: «a) at Folket skal give sig Love selv; b) at Kongen skal overholde og udøve Loven; og c) at Rigsretten og Høiesteret skal dømme i Følge Loven.» | Denne samfunnsanalysen blir så lagt til grunn for to markante standpunkt: Embetsmennene skal ikkje ha røysterett, og folkets øvste tenar, kongen, skal ha makt til «at antage eller forkaste de Love som Storthinget udfærdiger». Barlien gjekk altså inn for kongeleg absolutt [[vetorett]]. Det er likevel langt frå at han ønskte eineveldet tilbake, slik ein såg tendensar til i [[Bondeaksjonene 1818|bondeopprøret i 1818]]. Barlien gjekk sterkt inn for maktfordelingsprinsippet, utlagt slik:: «a) at Folket skal give sig Love selv; b) at Kongen skal overholde og udøve Loven; og c) at Rigsretten og Høiesteret skal dømme i Følge Loven.» | ||
Det er openbert at Barlien tenkjer på politiske rettar som noko som skal fordelast blant samfunnsgrupper meir enn som ein individuell borgarrett. Men etter tid og omstende er det likevel god grunn til å karakterisere Barlien som demokrat. | Det er openbert at Barlien tenkjer på politiske rettar som noko som skal fordelast blant samfunnsgrupper meir enn som ein individuell borgarrett. Men etter tid og omstende er det likevel god grunn til å karakterisere Barlien som demokrat. Sjølv om han såg behov for grunnlovsendringar for mellom anna å avgrense embetsmennenes innverknad, såg han den norske grunnlova som den beste i Europa. Han meinte at grunnlovas ånd best kunne uttrykkast ved «''Frihed'', ''Lighed'' samt ''Sikkerhed'' for Ære, Eiendom og Liv, og at lige fra Christi Tid Naturens Lov har været udtrykt ved ''Kjærlighed'', hvilke fire Hovedegenskaber indbefattes i den sande Retfærdighed».<ref>Barlien, H. 1833, her sitert frå Aavatsmark, O.S. 1954:132.</ref> Og medan Barlien ville ta frå embetsmennene røysteretten, ville han på den andre sida utvide den folkelege røysteretten. Han fann det meiningslaust at føderådsmenn ikkje skulle kunne behalde røysteretten når dei overlet garden til andre. Han ville ha vekk femårsregelen som Grunnlova sette som minste kontrakttid ein leiglending kunne ha for å få røyste. Barlien var også for at husmenn med ei viss avgift skulle få røysterett.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:138.</ref> | ||
Ut frå gjennomgåtte kjelder er det uvisst om Barlien har vore inne på tanken om å gje kvinner den same retten. Men han tala elles ofte for å styrke kvinna si stilling, mellom anna ved å syte for betre utdanning for dei. I følgje Aavatsmark kravde Barlien at kvinna «i alle måter skal ha de samme rettigheter som mannen», og siterer så Barlien sjølv i grunngjevinga: «paa det at man ikke skal bygge sin Samfunds-Forening paa en almindelig Uretfærdighed». Det var også ei meir materiell grunngjeving frå Barliens side i dette spørsmålet. Kvinna skulle ha betre utdanning for å «danne duelige Mødre, som gives fornøden Kundskab til at avle og opdrage fuldkomne og med godt Gemyt begavede Børn.»<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:150.</ref> | Ut frå gjennomgåtte kjelder er det uvisst om Barlien har vore inne på tanken om å gje kvinner den same retten. Men han tala elles ofte for å styrke kvinna si stilling, mellom anna ved å syte for betre utdanning for dei. I følgje Aavatsmark kravde Barlien at kvinna «i alle måter skal ha de samme rettigheter som mannen», og siterer så Barlien sjølv i grunngjevinga: «paa det at man ikke skal bygge sin Samfunds-Forening paa en almindelig Uretfærdighed». Det var også ei meir materiell grunngjeving frå Barliens side i dette spørsmålet. Kvinna skulle ha betre utdanning for å «danne duelige Mødre, som gives fornøden Kundskab til at avle og opdrage fuldkomne og med godt Gemyt begavede Børn.»<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:150.</ref> | ||
=== Fritenkjar === | === Fritenkjar === | ||
Eilert Sundt fekk høyre om Hans Barlien at han «udbredte mellem Almuen haandskrevne Oversættelser af Voltaires antichristelige Bøger [...] og bidrog vist meget til, at Almuen der endnu i Nabobygderne staar i ugunstigt Rygte for Fritænkeri».<ref>Sundt, E. 1852:144.</ref> Blant tiltalepunkta mot Barlien i 1830 var «at han hadde søgt at udbrede vildfarende Lære, og i dette øiemed tillige udlaant og anbefalet samt dels selv holdt Forelæsninger af Skrifter der staar i Strid med Religionslæren» og «at have bespottet Gud ved at erklære at han er for gammel til at tro paa, og at Frelseren var en Horunge af en jødisk gevorben Soldat». Iallfall det siste nekta Barlien på det mest bestemte at han hadde sagt. På den andre sida er det ingen tvil om at Barlien var sterkt påverka av rasjonalismen. Allereie i Overhalla hadde han lese tidsskriftet ''Jesus og Fornuften'' som kom ut i København 1797-1801, redigert av den danske rasjonalistiske teologen Otto Horrebow.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:142-143.</ref> | Eilert Sundt fekk høyre om Hans Barlien at han «udbredte mellem Almuen haandskrevne Oversættelser af Voltaires antichristelige Bøger [...] og bidrog vist meget til, at Almuen der endnu i Nabobygderne staar i ugunstigt Rygte for Fritænkeri».<ref>Sundt, E. 1852:144.</ref> Blant tiltalepunkta mot Barlien i 1830 var «at han hadde søgt at udbrede vildfarende Lære, og i dette øiemed tillige udlaant og anbefalet samt dels selv holdt Forelæsninger af Skrifter der staar i Strid med Religionslæren» og «at have bespottet Gud ved at erklære at han er for gammel til at tro paa, og at Frelseren var en Horunge af en jødisk [[gevorben]] Soldat». Iallfall det siste nekta Barlien på det mest bestemte at han hadde sagt. På den andre sida er det ingen tvil om at Barlien var sterkt påverka av rasjonalismen. Allereie i Overhalla hadde han lese tidsskriftet ''Jesus og Fornuften'' som kom ut i København 1797-1801, redigert av den danske rasjonalistiske teologen Otto Horrebow.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:142-143.</ref> Barliens tankar om det guddommelege skilde seg skarpt frå det biletet som vart skapt gjennom den gjengs barnelærdomen. Han opponerte kraftig mot forestillingane om at Gud skulle ha menneskelege eigenskapar og kjensler som glede, vreide og anger. Det guddommelege vesen var for Barlien ei kraft som fyller det uendelege rom. Gud er i naturen, og Guds lov er naturens lov. Aavatsmark konstaterer at Barliens gudsomgrep var panteistisk.<ref>Aavatsmark, O.S. 1954:144.</ref> | ||
== I Amerika == | == I Amerika == | ||
Hans Barlien emigrerte til USA | Hans Barlien emigrerte til USA sommeren 1837. Det har blitt hevda at han reiste med skipet "Enigheden" fra Stavanger, men han er ikkje oppførd i passasjerlista. Andre kilder har hevda at han reiste via Göteborg. Barlien er registrert som passasjer med dampskipet Prins Carl fra Christiania til Göteborg 20.juni 1837<ref>Morgenbladet, 21.juni 1837 "Passagerer med dampskibet Prins Carl 20.juni [..] til Göteborg [..] Hans Barlien og tjenestepige"</ref>. Da han emigrerte var han 65 år gammal. Da hadde han seld Årgård i 1836 for 6000 spesidalar til sin tidlegare konkurrent i glasproduksjonsverksemda, C.G.Vogelsang. Allereie i 1834 hadde han seld bygården sin i Trondheim for 350 spesidalar til marketentar Rønning. Med dette hadde Barlien klara all gjeld og forpliktelsar, og framleis med ein brukbar startkapital i det nye landet. | ||
Fyrste opphaldsstaden var [[Fox River Settlement]] i La Salle county, Illinois. Det var grunnlagt kort tid føreåt (1834) av pioneren [[Cleng Peerson]]. Det var den andre norske nybyggjarkolonien i den nye verda og den fyrste i [[Midtvesten]]. Allereie ved nyttårstider 1838 drog Barlien vidare til byen St. Louis i Missouri, der han etablerte seg som smed med eigen verkstad. I 1839 eller 1840 hadde Barlien etablert seg som nybyggjar i Sugar Creek, Lee County, Iowa. Han var om ikkje den fyrste, så ein av dei fyrste norske settlarane der.<ref>[http://www.naha.stolaf.edu/pubs/nas/volume09/vol09_3.htm Swansen, H.F.]</ref> Han fekk fleire norske familiar til å slå seg ned der. I følgje Aavatsmark var Barlien ein slags leiar for kolonien, og da han døydde i 1842, var det alt i alt ca. 40 familiar i Sugar Creek. | Fyrste opphaldsstaden var [[Fox River Settlement]] i La Salle county, Illinois. Det var grunnlagt kort tid føreåt (1834) av pioneren [[Cleng Peerson]]. Det var den andre norske nybyggjarkolonien i den nye verda og den fyrste i [[Midtvesten]]. Allereie ved nyttårstider 1838 drog Barlien vidare til byen St. Louis i Missouri, der han etablerte seg som smed med eigen verkstad. I 1839 eller 1840 hadde Barlien etablert seg som nybyggjar i Sugar Creek, Lee County, Iowa. Han var om ikkje den fyrste, så ein av dei fyrste norske settlarane der.<ref>[http://www.naha.stolaf.edu/pubs/nas/volume09/vol09_3.htm Swansen, H.F.]</ref> Han fekk fleire norske familiar til å slå seg ned der. I følgje Aavatsmark var Barlien ein slags leiar for kolonien, og da han døydde i 1842, var det alt i alt ca. 40 familiar i Sugar Creek. | ||
Den amerikanske republikken svara på mange måtar til Barliens forventningar og ideal. I eit brev skriv han at han der endeleg kan ande fritt. «Her bliver ingen forfulgt paa Grund af sin religiøse Tro [...] Ingen Skranker er satt for Næringsfriheden; Enhver nyder uforstyrret Frugterne af egen Flid, og ved en visdomsfuld liberal Lovgivning er den amerikanske Borger sikret mot Magthaveriets | Den amerikanske republikken svara på mange måtar til Barliens forventningar og ideal. I eit brev skriv han at han der endeleg kan ande fritt. «Her bliver ingen forfulgt paa Grund af sin religiøse Tro [...] Ingen Skranker er satt for Næringsfriheden; Enhver nyder uforstyrret Frugterne af egen Flid, og ved en visdomsfuld liberal Lovgivning er den amerikanske Borger sikret mot Magthaveriets Overgreb.»<ref>Sitert frå Aavatsmark, O.S. 1954:165.</ref> | ||
== Bibliografi (ikkje fullstendig) == | == Bibliografi (ikkje fullstendig) == | ||
| Linje 132: | Linje 132: | ||
*«Politiske Betragtninger», i ''Trondhjems lille Tilskuer'', nr. 1, 1817. | *«Politiske Betragtninger», i ''Trondhjems lille Tilskuer'', nr. 1, 1817. | ||
*''Bemærkninger til Norges Grundlov''. Overgaard [Årgård] 1830. | *''Bemærkninger til Norges Grundlov''. Overgaard [Årgård] 1830. | ||
* ''Bemærkninger til Norges Grundlov, given paa Eidsvold den 17de May 1814, og antaget som Unionsact i Christiania den 4de November samme Aar''. Trykt af Jørgen Rasmussen, kgl. privilegeret Bogtrykker, 1836. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2011062712006}}. | |||
*''Bemærkninger til det nye Lovudkast'' [Om Forbrydelser], datert 31.10.1831, Trondhjem 1833. | *''Bemærkninger til det nye Lovudkast'' [Om Forbrydelser], datert 31.10.1831, Trondhjem 1833. | ||
== Referansar == | == Referansar == | ||
<references/> | <references /> | ||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
| Linje 146: | Linje 146: | ||
*''Norsk Forfatter-Lexikon 1814-1880'', red. J.B.Halvorsen. Bd. 1. Kristiania 1885. | *''Norsk Forfatter-Lexikon 1814-1880'', red. J.B.Halvorsen. Bd. 1. Kristiania 1885. | ||
*[[Seip, Jens Arup]]: ''Utsikt over Norges historie. Første del''. Gyldendal, Oslo 1974. | *[[Seip, Jens Arup]]: ''Utsikt over Norges historie. Første del''. Gyldendal, Oslo 1974. | ||
*Selliaas, Arnt-Erik og Storøy, Carl Ivar: ''Hans Barlien - denne forunderlige Mand.'' Embla forlag, Steinkjer 2019. | |||
*[[Sundt, Eilert]]: ''Beretning om Fante- eller Landstrygerfolket i Norge''. Christiania 1852. | *[[Sundt, Eilert]]: ''Beretning om Fante- eller Landstrygerfolket i Norge''. Christiania 1852. | ||
*Swansen, H.F.: «The Sugar Creek Settlement in Iowa» [http://www.naha.stolaf.edu/pubs/nas/volume09/vol09_3.htm NAHA Online.] | *Swansen, H.F.: «The Sugar Creek Settlement in Iowa» [http://www.naha.stolaf.edu/pubs/nas/volume09/vol09_3.htm NAHA Online.] | ||
*Aavatsmark, O.S.: ''Hans Barlien. En norsk bondefører''. Trondheim 1954. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2011112108069 Digital utgåve.] | *Aavatsmark, O.S.: ''Hans Barlien. En norsk bondefører''. Trondheim 1954. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2011112108069 Digital utgåve.] | ||
== | ==Vidare lesing og eksterne lenkjer== | ||
*[https://www.idunn.no/ht/2019/04/en_ensom_radikaler Bjerkås, Trond: «En ensom radikaler – Hans Barliens visjon om folkestyre», i ''Historisk tidsskrift 4/2019''.] | |||
* {{hbr1-1|pf01058463000903|Hans Barlien}}. | * {{hbr1-1|pf01058463000903|Hans Barlien}}. | ||
{{DEFAULTSORT:Barlien, Hans}} | {{DEFAULTSORT:Barlien, Hans}} | ||
[[Kategori:Personer]] | [[Kategori:Personer]] | ||
[[Kategori:Gardbrukere]] | |||
[[Kategori:Keramikere]] | |||
[[Kategori:Treskjærere]] | |||
[[Kategori:Stortingsrepresentanter]] | |||
[[Kategori:Industrigründere]] | |||
[[Kategori:Overhalla kommune]] | [[Kategori:Overhalla kommune]] | ||
[[Kategori:Namdalseid | [[Kategori:Namsos kommune]] | ||
[[Kategori:Namdalseid]] | |||
[[Kategori:Trondheim kommune]] | [[Kategori:Trondheim kommune]] | ||
[[Kategori:Stjørdal kommune]] | [[Kategori:Stjørdal kommune]] | ||
[[Kategori:Leksvik | [[Kategori:Leksvik]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Indre Fosen kommune]] | ||
[[Kategori:Norsk-amerikanere]] | [[Kategori:Norsk-amerikanere]] | ||
[[Kategori:Iowa]] | |||
[[Kategori:Fødsler i 1772]] | [[Kategori:Fødsler i 1772]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1842]] | [[Kategori:Dødsfall i 1842]] | ||
{{F2}} | {{F2}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||