Veiledere, Administratorer
9 134
redigeringer
Lenke
m (privileg > privilegium ; privilega > privilegia (Nynorskordboka)) |
(Lenke) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Grevehjelm og krone 1671.jpg|<small>Grevehjelm og krone, slik det var føreskrive i forordninga om Grevernis Privilegier. Merk dei elleve «trallene» (bøylene)i visiret.</small>}}</onlyinclude> | <onlyinclude>{{thumb høyre|Grevehjelm og krone 1671.jpg|<small>Grevehjelm og krone, slik det var føreskrive i forordninga om Grevernis Privilegier. Merk dei elleve «trallene» (bøylene)i visiret.</small>}}</onlyinclude> | ||
{{thumb høyre|Friherrehjelm og krone 1671.jpg|<small>Hjelm og krone for friherrar (baronar), slik det var føreskrive i forordninga om Friherrernis Privilegier. Merk dei sju trallene i visiret.</small>}} | {{thumb høyre|Friherrehjelm og krone 1671.jpg|<small>Hjelm og krone for friherrar (baronar), slik det var føreskrive i forordninga om Friherrernis Privilegier. Merk dei sju trallene i visiret.</small>}} | ||
<onlyinclude>'''[[Lensadel]]''' er adelege personar som har godseigedomar i (helst arveleg) forlening og ymse særrettar i vederlag for truskap og tenester overfor lensherren (kongen). Det germanske ordet ''len'' har etymologisk same rot som det norske ''lån'', og tilsvara det latinske ''feudum'' (lensgods). | <onlyinclude>'''[[Lensadel]]''' er ei nemning for adelege personar som har godseigedomar i (helst arveleg) [[Leksikon:Lensvesen|forlening]] og ymse særrettar i vederlag for truskap og tenester overfor lensherren (kongen). Det germanske ordet ''len'' har etymologisk same rot som det norske ''lån'', og tilsvara det latinske ''feudum'' (lensgods). | ||
Meir spesifikt var lensadel nytta som nemning på den nye, høgadelege standen av [[Leksikon:Grevskap|grevar]] og [[Leksikon:Baroni|friherrar (baronar)]] som kong [[Christian V]] instituerte i Danmark og Noreg med to forordningar av [[25. juni]] [[1671]]. Eit hovudføremål med dette var å styrke det nye [[Enevelde|einevaldsregimet]] i høve til den gamle høgadelen. Med heimel i desse forordningane vart det oppretta i alt åtte grevskap og eit større tal baroni i dobbeltmonarkiet i tida som følgde. Grevskapa og baronia vart tillagde kongelege godssamlingar i arveleg forlening. To av grevskapa og eitt baroni vart oppretta i Noreg, dvs. grevskapa [[Larvik grevskap|Larvik]] og [[Jarlsberg grevskap|Jarlsberg]] og baroniet [[Rosendal baroni|Rosendal]]. </onlyinclude> | Meir spesifikt var lensadel nytta som nemning på den nye, høgadelege standen av [[Leksikon:Grevskap|grevar]] og [[Leksikon:Baroni|friherrar (baronar)]] som kong [[Christian V]] instituerte i Danmark og Noreg med to forordningar av [[25. juni]] [[1671]]. Eit hovudføremål med dette var å styrke det nye [[Enevelde|einevaldsregimet]] i høve til den gamle høgadelen. Med heimel i desse forordningane vart det oppretta i alt åtte grevskap og eit større tal baroni i dobbeltmonarkiet i tida som følgde. Grevskapa og baronia vart tillagde kongelege godssamlingar i arveleg forlening. To av grevskapa og eitt baroni vart oppretta i Noreg, dvs. grevskapa [[Larvik grevskap|Larvik]] og [[Jarlsberg grevskap|Jarlsberg]] og baroniet [[Rosendal baroni|Rosendal]]. </onlyinclude> | ||
Med greve- og friherretitlane følgde i tillegg til lensgodset også ei rekkje privilegium som inkluderte og femnde vidare enn dei privilegia som alle av adel til kvar tid | Med greve- og friherretitlane følgde i tillegg til lensgodset også ei rekkje privilegium som inkluderte og femnde vidare enn dei privilegia som alle av adel til kvar tid hadde. Spesifikt lensadelege rettar inkluderte [[Leksikon:Patronatsrett|patronatssrett]] og [[Leksikon:Birk|birkerett]], meir vidtgåande skattefritak og økonomiske rettar, og dessutan makt og mynde over allmugen i grevskapa og baronia som andre stader var tillagt det statlege embetsverket. | ||
I Noreg vart alle lensadelege rettar i likskap med adelskap generelt avvikla med heimel i [[Adelsloven|adelslova av 1821]]. | I Noreg vart alle lensadelege rettar i likskap med adelskap generelt avvikla med heimel i [[Adelsloven|adelslova av 1821]]. | ||