Lulesamisk: Forskjell mellom sideversjoner
mIngen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
(22 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|11699cr | <onlyinclude>{{thumb|11699cr samisk salmebok.jpg|Eldre samisk salmebok som har blitt brukt blant lulesamane.|Olve Utne}} | ||
'''[[Lulesamisk]]''' (''julevsámegiella'') er eit samisk språk som ligg geografisk og språklig mellom [[nordsamisk]] i nordaust og [[pitesamisk]] i sørvest. Språket blir tradisjonelt snakka blant [[lulesamar]] i [[Nord-Salten]] (særlig [[Sørfold kommune|Sørfold]], [[Hamarøy kommune|Hamarøy]] og [[ | '''[[Lulesamisk]]''' (''julevsámegiella'') er eit samisk språk som ligg geografisk og språklig mellom [[tornesamisk]] (oftast klassifisert som [[nordsamisk]]) i nordaust og [[pitesamisk]] i sørvest. Språket blir tradisjonelt snakka blant [[lulesamar]] i [[Nord-Salten]] (særlig [[Sørfold kommune|Sørfold]], [[Hamarøy kommune|Hamarøy]] og delar av [[Narvik kommune|Narvik]] kommunar) i [[Nordland fylke]] så vel som i sørlige [[Gällivare kommun|Gällivare]] og i [[Jokkmokks kommun|Jokkmokk]] kommunar i [[Norrbottens län]]. Tysfjord kommune (Divtasvuona suohkan), som utgjer kjerneområdet for lulesamisk språk i Noreg, vart innlemma i [[Sametingets språkforvaltningsområde]] den 1. januar 2006, og lulesamisk og norsk er likestilte språk i kommunen. Ved delinga av Tysfjord kommune 01.01.2020 vart denne statusen overført til nye Hamarøy kommune. </onlyinclude> | ||
[[image:11741cr Arran.jpg|thumb|left|Tospråklig skilt ved lulesamisk barnehage i Tysfjord. {{byline|Olve Utne}}]] | [[image:11741cr Arran.jpg|thumb|left|Tospråklig skilt ved lulesamisk barnehage i Tysfjord. {{byline|Olve Utne}}]] | ||
Linje 23: | Linje 23: | ||
== Grammatikk == | == Grammatikk == | ||
=== Substantiv === | |||
=== Pronomen === | |||
=== Verb === | |||
=== Talord === | === Talord === | ||
Linje 100: | Linje 106: | ||
|- | |- | ||
|} | |} | ||
== Historie == | |||
=== Skriftspråk === | |||
{{thumb|Larslevilaestadius.jpg|[[Lars Levi Læstadius]] ([[1800]]–[[1861]]) var den første som skreiv bøker på lulesamisk.}} | |||
Det lulesamiske skriftspråket vart etablert av [[Lars Levi Læstadius]] ([[1800]]–[[1861]]) med det religiøse verket ''Hålaitattem Ristagasa ja Satte almatja kaskan'' ('Samtale mellom ein kristen og ein ikkje-truande', 1837 el. 1839). I 1844 gav han ut ''Tåluts suptsasah'', ei bibelhistorie på 259 sider. | |||
== Sjå også == | == Sjå også == | ||
* ''[[Sámásta]]'' | * ''[[Sámásta]]'' | ||
* [[Sáme girjjebussa]] | * [[Sáme girjjebussa]] | ||
== Lenkjer == | |||
* [http://ntec.no/samisk/ Lulesamisk ordboksapp] ved Simon Paulsen | |||
==Kjelder og litteratur== | |||
{{trenger kilder}} | |||
{{forside|lulesamer}} | {{forside|lulesamer}} | ||
{{F1}} | {{F1}} | ||
[[ | [[Kategori:Samiske språk]] | ||
[[ | [[Kategori:Lulesamisk historie og kultur]] | ||
[[Kategori:Tysfjord]] | |||
[[Kategori:Narvik kommune]] | |||
[[Kategori:Hamarøy kommune]] | |||
[[Kategori:Sørfold kommune]] | |||
[[Kategori:Steigen kommune]] | |||
[[Kategori:Bodø kommune]] | |||
[[Kategori:Fauske kommune]] | |||
[[Kategori:Norrbottens län]] | |||
{{nn}} |
Nåværende revisjon fra 25. apr. 2024 kl. 11:02
Lulesamisk (julevsámegiella) er eit samisk språk som ligg geografisk og språklig mellom tornesamisk (oftast klassifisert som nordsamisk) i nordaust og pitesamisk i sørvest. Språket blir tradisjonelt snakka blant lulesamar i Nord-Salten (særlig Sørfold, Hamarøy og delar av Narvik kommunar) i Nordland fylke så vel som i sørlige Gällivare og i Jokkmokk kommunar i Norrbottens län. Tysfjord kommune (Divtasvuona suohkan), som utgjer kjerneområdet for lulesamisk språk i Noreg, vart innlemma i Sametingets språkforvaltningsområde den 1. januar 2006, og lulesamisk og norsk er likestilte språk i kommunen. Ved delinga av Tysfjord kommune 01.01.2020 vart denne statusen overført til nye Hamarøy kommune.
Alfabet
Det moderne lulesamiske alfabetet er, med eldre former i parentes:
- Aa Áá Bb Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ŋŋ (= Ńń, Ññ) Oo Pp Rr Ss Tt Uu Vv (= Ww) Ææ/Ää Åå
I tillegg kjem diftongane:
- ie, oa, uo
Vokalen æ/ä blir også uttalt som diftong av mange: eæ. Andre uttaler han som ein lang æ-lyd.
Ein del konsonantlydar blir skrivne med to bokstavar:
- dj, nj, sj, tj, ts
I tillegg blir desse bokstavane brukt i lånord:
- Cc, Qq, Xx, Yy, Zz, Øø/Öö
Grammatikk
Substantiv
Pronomen
Verb
Talord
Grunntal
0 | nulla = nållå | 10 | lågev | 20 | guoktalåhke |
1 | akta | 11 | lågenanakta | 21 | guoktalåkakta |
2 | guokta | 12 | lågenanguokta | 22 | guoktalåkguokta |
3 | gålmmå | 13 | lågenangållmå | 23 | guoktalåkgålmmå |
4 | niellja | 14 | lågenanniellja | 24 | guoktalåkniellja |
5 | vihtta | 15 | lågenanvihtta | 25 | guoktalåkvihtta |
6 | guhtta | 16 | lågenanguhtta | 26 | guoktalåkguhtta |
7 | gietjav | 17 | lågenangietjav | 27 | guoktalåkgietjav |
8 | gáktsa | 18 | lågenanáktsa | 28 | guoktalåkgáktsa |
9 | aktse | 19 | lågenanaktse | 29 | guoktalåkaktse |
Historie
Skriftspråk
Det lulesamiske skriftspråket vart etablert av Lars Levi Læstadius (1800–1861) med det religiøse verket Hålaitattem Ristagasa ja Satte almatja kaskan ('Samtale mellom ein kristen og ein ikkje-truande', 1837 el. 1839). I 1844 gav han ut Tåluts suptsasah, ei bibelhistorie på 259 sider.
Sjå også
Lenkjer
- Lulesamisk ordboksapp ved Simon Paulsen
Kjelder og litteratur