Nicolai Tidemand: Forskjell mellom sideversjoner

{{thumb|Tidemand, N 1766-1828.jpg|Nicolai Tidemand. Ukjent kunstnar}}'''[[Nicolai Tidemand]]''' (fødd i [[Drammen]] 1. mai 1766, død same stad 12. april 1828) var offiser med oppnådd grad som oberst og adjutant for kronprins Karl Johan. Tidemand har vorte kalla Noregs fyrste militærteoretikar. Han skreiv mykje både om fagmilitære og stats- og unionsrettslege emne, alltid med utprega saksorienterte, analytiske og resonnerande tilnærmingsmåtar. Samstundes var han openbert påverka av den tyske romantikkens oppfatningar kva gjeld nasjon og «nasjonalånd». Politisk har han vore tillagt «constitutionnel liberal Farve», for unionen men mot [[amalgamasjon]] med Sverige, noko som tykkjest vere godt dekkande. Men Tidemand har vore oppfatta både som «talsmann for svenske interesser» og som nær assosiert med det radikale, unionsfiendtlege miljøet i Drammen rundt stortingspolitikarane [[Peter Flor]] og [[Nicolai Schejtli]]. Etter den eigenvalde avskilen frå dansk teneste i 1815, vart han endatil mistenkt for å vere hemmeleg agent for kongen av Danmark. Tidemand hadde da tent 27 år som offiser i Danmark, og slo seg ned att i fødebyen sin i Noreg.  

Nicolai Tidemand gifta seg i Århus 10. desember 1800 med Christiane Charlotte Dorothea Jensen (fødd i Rendsborg 22. juli 1777, død i Fredriksvern 10. mai 1861). Ho var dotter til oberst Ferdinand August Jensen og Margaretha Eleonora Sophie Buchwald. Nikolai og Christiane Tidemand hadde desse borna:

Dei fyrste barneåra var sorgfrie, mintest Tidemand. «Jeg nød omhyggelig den Pleie, som min Alder krævede, og den Undervisning, som mine Aar tillod.» Men så døydde båe foreldra med nokre månaders mellomrom da Nicolai var sju-åtte år gammal. Brørne vart sette bort til ein eldre slektning, jomfru Wiel. Ho eigna seg nok ikkje så godt til å oppdra smågutar. «Dessuden var hun af den pietistiske Sekt, der ikke gjør sig megen Umage for det jordiske Fjas», skriv Tidemand. Ho tilhøyrde moglegvis [[Leksikon:Herrnhutere|herrnhutarane]], som gjorde seg betydeleg gjeldande i Drammen. Nicolai og Iver vart sette i «Strømsø saakaldte Storskole». Sjølv om han der lærde «Proportions-Regning», det meste av den latinske grammatik, «Pontoppidans Forklaring og en hel Del gudelige Sange», var Nicolai lite nøgd med undervisninga der.  

I 1776 kom han og broren Iver i pensjon hjå kapellan i [[Asker]], [[Abraham Møller]]. Meininga var at dei skulle få vidare undervisning der, men Møller svara ikkje til sitt ry som pedagog, skriv Tidemand sjølv. «Vor Bespisning var slet og vor Undervisning ingen.» Der vart Nicolai buande i seks år, til han som 16-åring vart konfirmert av pastor [[Vogelius]] i Tanum anneks til Asker.

Formyndaren ville at Nicolai skulle bli sjømann, men sjølv insisterte han på å gå den militære veg. Ved å setje seg i samband med ein slektning, oberst [[Hans Jacob H. Hesselberg|Hesselberg]], fekk Nicolai i 1782 trå i teneste som [[Leksikon:musketer|musketer]] ved Hesselbergs regiment i Kristiania, [[Nordafjelske gevorbne infanteriregiment]]. Hesselberg hadde stor tru på den oppvakte ungdomen. Han fekk koma i huset til løytnant [[Nicolai Hersleb Ramm]], som gav guten god både teoretisk og praktisk undervisning. I løpet av eit år fekk Tidemand grad som korporal, furer, sersjant og var også i teneste som kommandersersjant, altså heile rekkja av [[underoffiser|underoffisersgrader]]. I 1784 vart han offiser (sekondløytnant a la suite). Den vidare militære karrieren kan oppsummerast slik:

*1788: Deltok i felttoget til Båhuslen (Tyttebærkrigen).

 

*1805-1806: Med sitt regiment i Holstein.

Tidemand fekk problem med å halde fram ein ordinær karriere i hærmakta til den nye norske staten. Han følte seg, truleg med god grunn, motarbeidd. Etter det han sjølv meinte, var det mellom anna fordi han til å byrje med vart mistenkt for å vere agent for danskekongen. Men han fekk snart eit godt forhold til Karl Johan, som hjelpte han ein god del i den vanskelege situasjonen.

Tidemand gav opp å få noko høveleg embete, og konsentrerte seg heller om sitt militærfaglege og statsvitskaplege forfattarskap. Dette forfattarskapet fekk stor betydning for norsk forsvarsplanlegging langt framover i tid. Det gjeld fyrst og fremst det som historikaren Roald Berg har gjeve nemninga «den tidemandske trussel- og garantianalyse» som han utarbeidde rundt 1820. Den gjekk ut på at det store trugsmålet mot Noreg (og Skandinavia) kom av Tsar-Russlands ekspansive politikk, som snart kunne ventast å vende seg vestover. Faren for åtak var størst i nordområda, da det ville bli avgjerande for Russland å skaffe seg tilgang til Atlanteren og Nordsjøen den vegen. Den verkelege garantien for norsk tryggingspolitikk i dette perspektivet var at Storbritannia i rein eigeninteresse kunne reknast med å støtte Noreg/Skandinavia mot eit åtak frå Russland. Trusselanalysen var stikk i strid med Sveriges forsvarsdoktrine som dominerte unionkongens strategi, nemleg at russarane ville gå til åtak over Østersjøen, og at dei to unionsrika si felles militærmakt måtte ha ein hovudkonsentrasjon om det sørlege Skandinavia, særleg det sentrale og sørlege Sverige. Roald Berg konkluderer dette slik: «Den tidemandske trusselanalyse med dens vekt på norskekysten, Norge og Russland ble en bestående forutsetning for Forsvarets planarbeid i mer enn 150 år.»<ref>Berg, R. 2001:113.</ref>

Det er også militærstrategiske resonnement som i hovudsak bestemte Tidemands haldning til unionen med Sverige. Han fekk snart eit svært godt forhold til Karl Johan, for kronprinsens/kongens sjarm, men også som ein sjølvsagd ting for den pliktorienterte offiseren Tidemand å tene lojalt det lovleg innsette statsoverhovud og øvste krigsherre. Tidemand vart i 1816 tildelt riddarskapet av den kongelege svenske sverdordenen, og kronprins Karl Johan sytte for at Tidemand fekk behalde gasjen, men gav han ikkje noko embete. Tidemand var langt frå nokon spyttslikkar. Han rekna sjølv med at det var medverkande til at han ikkje fekk nokor fortent militær stilling i Noreg, var at han frimodig hadde sendt sine utgreiingar om unionens vesen og forsvarspolitikk til dels direkte til Karl Johan.  

Tidemand var fyrst og fremst av tryggingspolitiske grunnar tilhengar av ein sterk, men sakleg avgrensa union. Han såg for seg ei føderal regjering, vald etter prosedyrar som høvde med dei to unionspartnarane sine konstusjonelle former. Føderasjonen skulle i hovudsak ta seg av utanriks- og forsvarspolitikken, elles skulle dei to lands styresmakter nyte stor grad av indre sjølvstyre. Han jamfører denne tenkte skandinaviske regjeringa med dei politiske systema i Sambandsstatane (Kongressen) og i Nederland (Generalstendene). Tidemand var uttrykkeleg mot amalgamasjons-politikken som Karl Johan og krinsar i Sverige stod for. Den motstanden mot samansmelting som Tidemand så utvetydig gav uttrykk for, er truleg nok til å forklare hans nære forhold den unionsskeptiske opposisjonen på dei tidlege stortinga.

Spørsmålet om einevelde eller demokrati tykkjest ikkje stå så sentralt i Tidemands politiske resonnement. Det er nærmast eit spørsmål om å vege føremonar og ulemper ved båe delar mot kvarandre. Han er redd for despotiet og etter alt å dømme lojal overfor norske konstitusjonelle former. Jonas Anton Hjelm, som i si tid hadde stått under Tidemands kommando, oppsummerer Tidemands politiske standpunkt som «Hengivenhed for det arvelige constitutionelle Monarki, og en paa Lighed og Retfærd bygget nordisk Union.»<ref>I føreord til Tidemands verk Om de sammensatte Staters Foreningsmaade, som Hjelm utgav posthumt i 1829, her sitert frå Tidemand/Anker 1881:6.</ref>