276 671
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Thumb høyre
(korrektur, større bilete) |
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre) |
||
| (6 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|Grinder portal.jpg|Inngangsparti i hovudbygningen på Grinder. Ole Arntzens initialar finst saman med årstalet over døra.|Ukjent}} | ||
'''[[Ole Arntzen]]''' (fødd i [[Grue kommune|Grue]] [[23. april]] [[1731]], død same stad [[7. mars]] [[1811]]) var gardbrukar og [[Leksikon:Krigsråd|krigsråd]]. Han var fødd inn i bondestanden. [[Leksikon:Rang|Rangtittelen]] krigsråd vart tildelt han av kong [[Christian VII]] i 1774, og | '''[[Ole Arntzen]]''' (fødd i [[Grue kommune|Grue]] [[23. april]] [[1731]], død same stad [[7. mars]] [[1811]]) var gardbrukar og [[Leksikon:Krigsråd|krigsråd]]. Han var fødd inn i bondestanden. [[Leksikon:Rang|Rangtittelen]] krigsråd vart tildelt han av kong [[Christian VII]] i 1774, rett nok ein ærestittel som var kjøpt og betalt. I alle høve var Arntzen sosialt høgt heva over den jamne bondestand. Det er såleis meir dekkande å kalle han [[proprietær]] enn bonde. Sin standsposisjon hadde han oppnådd i kraft av materiell velstand, danningsnivå og livsstil, sosial omgangskrets og slektsrelasjonar. Arntzen dreiv storgarden [[Grinder]], som han hadde overteke etter foreldra. Han åtte mykje skog og jordegods, han dreiv sagbruk og teglverk og omfattande utlånsverksemd. Ein periode i ungdomen var han lensmann i bygda. | ||
</onlyinclude> | </onlyinclude> | ||
== Familie == | == Familie == | ||
Foreldra var gardbrukarar på Grinder, Arne Olsen (1697-1748) og Berte Nilsdotter (1708-1747). Arne var oppvaksen på Oppset på andre sida av elva for Grinder. Men Grinder tilhøyrde også familien, og Arne overtok drifta der i 1720. Berte var frå storgarden [[Hol (Nes på Hedmarken)|Hol]], [[Nes på Hedmarken]]. Arne Olsen var underoffiser med graden [[capitaine des armes]], og dessutan bygdelensmann i Grue. Han også omtala som «studiosus», noko som kan innebere at han hadde studert i København. Arne og Berte heldt huslærar til borna. Ole Arntzens sosiale avansement kan såleis seiast å ha vore godt førebudd. | Foreldra var gardbrukarar på Grinder, Arne Olsen (1697-1748) og Berte Nilsdotter (1708-1747). Arne var oppvaksen på Oppset på andre sida av elva for Grinder. Men Grinder tilhøyrde også familien, og Arne overtok drifta der i 1720. Berte var frå storgarden [[Hol (Nes på Hedmarken)|Hol]], [[Nes på Hedmarken]]. Arne Olsen var underoffiser med graden [[capitaine des armes]], og dessutan bygdelensmann i Grue. Han er også omtala som «studiosus», noko som kan innebere at han hadde studert i København. Arne og Berte heldt huslærar til borna. Ole Arntzens sosiale avansement kan såleis seiast å ha vore godt førebudd. | ||
Berte Nilsdotter tilhøyrde bondearistokratiet på Hedmarken. Ho var grandtante til bondeføraren [[Halvor Hoel]] og stortingsmann [[Jacob Hoel]]. | Berte Nilsdotter tilhøyrde bondearistokratiet på Hedmarken. Ho var grandtante til bondeføraren [[Halvor Hoel]] og stortingsmann [[Jacob Hoel]]. | ||
| Linje 10: | Linje 10: | ||
Ole Arntzen var den fjerde i rekka av ein syskenflokk på seks. Også syskena oppnådde gode, til dels kondisjonerte sosiale posisjonar: | Ole Arntzen var den fjerde i rekka av ein syskenflokk på seks. Også syskena oppnådde gode, til dels kondisjonerte sosiale posisjonar: | ||
*Malene, gift fyrst med Arne Torkjelsen Hveberg, andre gong med Arne Halvorsen Røysen, båe storbønder i Grue. | *Malene, gift fyrst med Arne Torkjelsen Hveberg, andre gong med Arne Halvorsen Røysen, båe storbønder i Grue. | ||
*Johanne, gift med Sven Persen [[Vøyen | *Johanne, gift med Sven Persen [[Vøyen (gård i Bærum)|Vøyen i Bærum]]. Som enkje budde ho i [[Drammen]]. | ||
*Katrine, gift fyrste gong med [[Hans Juell]], son av futen i [[Solør]], andre gong med offiseren [[Wilhelm Ernst Ramm]] (1727-1803). | *Katrine, gift fyrste gong med [[Hans Juell]], son av futen i [[Solør]], andre gong med offiseren [[Wilhelm Ernst Ramm]] (1727-1803). | ||
*Nils, død i København 1807, ugift. | *Nils, død i København 1807, ugift. | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
*Peder | *Peder | ||
*Birgitte Truine, gift med sokneprest i [[Frogn]] Egedius Sem. | *Birgitte Truine, gift med sokneprest i [[Frogn]] Egedius Sem. | ||
*[[Halvor Arntzen|Halvor]], sokneprest [[Lårdal]] og [[Lom]] | *[[Halvor Arntzen|Halvor]](1756-1835), sokneprest [[Lårdal]] og [[Lom]] | ||
*Johanne, fyrste gong gift med Johan Lund, andre ekteskap med Ulrik Frederik Hals. | *Johanne, fyrste gong gift med Johan Lund, andre ekteskap med Ulrik Frederik Hals. | ||
*Kristian, prest, fyrst i [[Hardanger]], så i Danmark. Gift med Anne Sofie Ravn. | *Kristian, prest, fyrst i [[Hardanger]], så i Danmark. Gift med Anne Sofie Ravn. | ||
| Linje 43: | Linje 43: | ||
== Lensmann == | == Lensmann == | ||
Ole Arntzen fekk som 17-åring overta lensmannsombodet etter faren. Den utnemninga skal etter seiande ha kosta 100 riksdalar og ein hest til [[Leksikon:Fogd|futen]]. Korleis det enn var med dei faktiske forholda rundt dette, | Ole Arntzen fekk som 17-åring overta lensmannsombodet etter faren. Den utnemninga skal etter seiande ha kosta 100 riksdalar og ein hest til [[Leksikon:Fogd|futen]]. Korleis det enn var med dei faktiske forholda rundt dette, kan det ha gjort sitt til Arntzen sa frå seg ombodet seks år seinare. | ||
== Garden == | == Garden == | ||
{{ | {{Thumb|Grinder hovudbygning.jpg|Hovudbygningen på Grinder frå 1769.|Ukjent}} | ||
Ole Arntzen overtok Grinder ved skiftet etter faren i 1749. I 1765 kjøpte han nabogarden Vestgarden Hveberg og la den attåt Grinder. | Ole Arntzen overtok Grinder ved skiftet etter faren i 1749. I 1765 kjøpte han nabogarden Vestgarden Hveberg og la den attåt Grinder. | ||
Han dreiv den utvida garden som eit mønsterbruk. Eit prov på det er at han fekk sølvmedalje for god høyavling frå [[Det kongelige danske landhusholdningsselskab]]. Han bygde eit steinfjøs med plass til 74 krøtter. På byrjinga av 1800-talet vart garden omtala som det største jorbruket i futedømmet.<ref>Kraft 1820:535.</ref> Garden hadde da 10 hestar, 60 kyr, 40 småfe og ein utsånad på 74 tønner. | Han dreiv den utvida garden som eit mønsterbruk. Eit prov på det er at han fekk sølvmedalje for god høyavling frå [[Det kongelige danske landhusholdningsselskab]]. Han bygde eit steinfjøs med plass til 74 krøtter. På byrjinga av 1800-talet vart garden omtala som det største jorbruket i futedømmet.<ref>Kraft 1820:535.</ref> Garden hadde da 10 hestar, 60 kyr, 40 småfe og ein utsånad på 74 tønner. | ||
Det låg betydeleg skog til garden. Særleg verdifulle var skogstrekningane som låg til to setrene som høyrde til Grinder. | Det låg betydeleg skog til garden. Særleg verdifulle var skogstrekningane som låg til dei to setrene som høyrde til Grinder. | ||
I følgje folketeljinga 1801 budde det da 23 personar på sjølve garden. Det var eigarfamilien inklusive ein del nære slektningar, 15 tenestefolk og ein losjerande skomakar. Det låg seks husmannsplassar til med i alt 29 menneske. Den eine husmannsfamilien ser det rett nok ut til sjølv hadde to tenestefolk. Ein annan stad er det nemnt at det låg 9-10 plassar til garden.<ref>Coldevin, A. 1950:338</ref>. | I følgje folketeljinga 1801 budde det da 23 personar på sjølve garden. Det var eigarfamilien inklusive ein del nære slektningar, 15 tenestefolk og ein losjerande skomakar. Det låg seks husmannsplassar til med i alt 29 menneske. Den eine husmannsfamilien ser det rett nok ut til sjølv hadde to tenestefolk. Ein annan stad er det nemnt at det låg 9-10 plassar til garden.<ref>Coldevin, A. 1950:338</ref>. | ||
| Linje 57: | Linje 57: | ||
Ole Arntzen fekk reist ein ny, standsmessig hovudbygning på Grinder. Den stod ferdig i 1769. Den var i rokokkostil, og i fyrste og andre etasjen var det til saman 20 rom. I tillegg kom ein kjellaretasje under heile bygningen, som romma bryggerhus og oppbevaringsrom. | Ole Arntzen fekk reist ein ny, standsmessig hovudbygning på Grinder. Den stod ferdig i 1769. Den var i rokokkostil, og i fyrste og andre etasjen var det til saman 20 rom. I tillegg kom ein kjellaretasje under heile bygningen, som romma bryggerhus og oppbevaringsrom. | ||
Det vart anlagt hage, og Arntzen hadde fast tilsett gartnar (urtegårdsmann Erik Eriksen nemnd 1779 og 1791 | Det vart anlagt hage, og Arntzen hadde fast tilsett gartnar (urtegårdsmann Erik Eriksen nemnd 1779 og 1791.<ref>Hveberg, H. 1948:256)</ref> | ||
== Verksdrift == | == Verksdrift == | ||
| Linje 65: | Linje 65: | ||
== Godseigar og pengeutlånar == | == Godseigar og pengeutlånar == | ||
På Ole Arntzens tid gjekk mange av skoggardane i distriktet over til nye eigarar blant trelasthandlarane i [[Christiania]] og [[Fredrikstad]]. Ole Arntzen var eit døme på at også ein innanbygds mann kunne byggje seg opp eit jordegods i konkurranse med borgarskapet. Arntzen hadde venteleg det same føremålet med godsdanninga som byborgarane, nemleg trelastavsetnad. Ole Arntzen hadde 51 gardar og gardpartar i jordeboka si. | På Ole Arntzens tid gjekk mange av skoggardane i distriktet over til nye eigarar blant trelasthandlarane i [[Christiania]] og [[Fredrikstad]]. Ole Arntzen var eit døme på at også ein innanbygds mann kunne byggje seg opp eit jordegods i konkurranse med borgarskapet. Arntzen hadde venteleg det same føremålet med godsdanninga som byborgarane, nemleg tømmer- og trelastavsetnad. Ole Arntzen hadde 51 gardar og gardpartar i jordeboka si. | ||
Nær samanheng med dette hadde den verksemda han dreiv som pengeutlånar i bygda. | Nær samanheng med dette hadde den verksemda han dreiv som pengeutlånar i bygda. | ||
| Linje 76: | Linje 76: | ||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
*Coldevin, Axel: ''Norske storgårder I'', Aschehoug, Oslo 1950. | *Coldevin, Axel: ''Norske storgårder I'', Aschehoug, Oslo 1950. | ||
*Hveberg, Harald: ''Grueboka I. Bygda''. [[Grue kommune]] 1948. | *Hveberg, Harald: ''Grueboka I. Bygda''. [[Grue kommune]] 1948. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2011062208055}}. | ||
*Hveberg, Harald: ''Grueboka II. Gardene''. Grue kommune 1949. | *Hveberg, Harald: ''Grueboka II. Gardene''. Grue kommune 1949. 1. halvbind {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2017052207353}}, 2. halvbind {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2018032048079}}. | ||
*Kraft, Jens: ''Topographisk-Statistisk Beskrivelse over Kongeriget Norge. I. Det | *Kraft, Jens: ''Topographisk-Statistisk Beskrivelse over Kongeriget Norge. I. Det Søndenfjeldske Norge''. Christiania 1820. | ||
*Næss, Hans Eyvind (red.): ''For rett og rettferdighet i 400 år. Sorenskriverne i Norge 1591-1991.'' Utg. av Justisdepartementet i samarbeid med Fabritius forlag, 1991. | *Næss, Hans Eyvind (red.): ''For rett og rettferdighet i 400 år. Sorenskriverne i Norge 1591-1991.'' Utg. av Justisdepartementet i samarbeid med Fabritius forlag, 1991. | ||
*[[Ovenstad, Olai]]: ''Militærbiografier. Den norske hærs officerer fra 18. januar 1628 til 17. mai 1814''. Bind 1-2. Norsk Slektshistorisk Forening. Oslo 1948-1949. [http://www.genealogi.no/content/olai-ovenstad Digital versjon] | *[[Ovenstad, Olai]]: ''Militærbiografier. Den norske hærs officerer fra 18. januar 1628 til 17. mai 1814''. Bind 1-2. Norsk Slektshistorisk Forening. Oslo 1948-1949. [http://www.genealogi.no/content/olai-ovenstad Digital versjon] | ||
* {{folketelling | * {{hbr1-1|pf01058241000831|Ole Arntzen}}. | ||
* {{folketelling|pf01058241000831|Ole Arntzen|1801|Grue prestegjeld}} | |||
{{DEFAULTSORT:Arntzen, Ole}} | {{DEFAULTSORT:Arntzen, Ole}} | ||
| Linje 93: | Linje 94: | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1811]] | [[Kategori:Dødsfall i 1811]] | ||
{{F2}} | {{F2}} | ||
{{nn}} | |||