Språkskiftet til nynorsk i Gudbrandsdalen: Forskjell mellom sideversjoner

Språkskiftet til nynorsk i Gudbrandsdalen (vis kilde)

Sideversjonen fra 26. jan. 2013 kl. 06:44

951 byte lagt til , 26. jan. 2013

ingen redigeringsforklaring

Hans P. Hosar

Veiledere, Administratorer

9 136

redigeringer

@@ Linje 1: / Linje 1: @@
 {{Under arbeid}}
-'''[[Språkskiftet til nynorsk i Gudbrandsdalen]]''' tok til på eit tidleg tidspunkt jamført med andre delar av [[Austlandet]].  Lom var den fyrste kommunen i Oppland som innførte landsmålet som skulemål, i 1899, og var den fyrste kommunen aust for [[Langfjella]] der dette skjedde. Grannebygda [[Skjåk]] kom etter 10 år seinare for nokre av skulekrinsane sine, medan [[Østre Gausdal]] i den andre enden av dalen gjennomførde språkskiftet for alle sine skulekrinsar det same året. I pionertida fram til 1920 var det norskdoms- og venstremiljø som stod i fronten. Ved gjennombrotet i 1930-åra var det eit markant innslag av nynorskaktivisme også innan arbeidarrørsla, noko som er med å forklare suksessen for målstrevet på den tida.
+'''[[Språkskiftet til nynorsk i Gudbrandsdalen]]''' tok til på eit tidleg tidspunkt jamført med andre delar av [[Austlandet]].  Lom var den fyrste kommunen i Oppland som innførte landsmålet som skulemål, i 1899, og var den fyrste kommunen aust for [[Langfjella]] der dette skjedde. Grannebygda [[Skjåk]] kom etter 10 år seinare for nokre av skulekrinsane sine, medan [[Østre Gausdal]] i den andre enden av dalen gjennomførde språkskiftet for alle sine skulekrinsar det same året. Frå fyrst av var det norskdoms- og venstremiljø som stod i fronten. I 1930-åra var det eit markant innslag av nynorskaktivisme også innan arbeidarrørsla, noko som er med å forklare det som kan kallast eit fullt gjennombrot for målstrevet på den tida.
-Av ca. 100 skulekrinsar i Gudbrandsdalen hadde 23 gått over til nynorsk i 1924, i 1937 var det 38. Deretter kom ein ny offensiv som gjorde at det knapt var ein einaste bokmålskrins att i 1940.
+Av ca. 100 skulekrinsar i Gudbrandsdalen hadde 23 gått over til nynorsk i 1924, i 1937 var det 38. Deretter kom ein ny offensiv som gjorde at det ikkje var ein einaste bokmålskrins att i 1940, med unntak av Fåberg. Stor skilnad i tidspunkt for språkskiftet i likearta grannebygder gjer det openbert at særskilde omstende og lokalt verkande aktørgrupper har hatt mykje å seie for utfallet.
 == Tidlege norskdomsmiljø og målaktivisme ==
-Reint bortsett frå den dialekttilhøva – målføra i Gudbrandsdalen blir lett oppfatta som nærare nynorsken enn til dømes på dei austlandske flatbygdene – så hadde den tidlege oppslutninga om nynorsken truleg forklaring i eit uvanleg sterkt og aktivt norskdomsmiljø i dalføret i andre halvparten av 1800-talet. Det har samanheng med pionerstatusen som Gudbrandsdalen har når det gjeld etableringa av [[folkehøgskular]], [[Friskule|friskular]] og [[frilynde ungdomslag]], med [[Christopher Bruun]] som den førande aktøren.
+Målføra i Gudbrandsdalen blir lett oppfatta som nærare nynorsken enn talemålet på dei austlandske flatbygdene. Det gjer sitt til å forklare at det kom språkskifte i dalen og ikkje nedover på flatbygdene. Fåberg, der nynorsken aldri fekk retteleg fotfeste, omfatta bygder nedover på vestsida av Mjøsa, og kan slik sett reknast meir som ei flatbygd enn som ei fjell- og dalbygd. Vestre Gausdal har noko av det same preget, og der kom språkskiftet seint. Nabobygda Østre Gausdal, derimot, var ei pionerbygd når det gjeld bruk av nynorsk. Det heng openbert saman med det uvanleg sterke norskdomsmiljøet rundt Vonheim.
-Kring desse skulane danna det seg aktivistiske nettverk som rokk inn i alle bygder i distriktet. Blant framståande namn i denne samanhengen kan ved sida av Christopher Bruun nemnast [[Ivar Blekastad]], [[Stefan Frich]], [[Kristofer Jansson]], [[Andreas Austlid]], [[Rasmus Stauri]], [[Per Bø]], [[Trond Vigerust]], [[Olav Aukrust]] og mange fleire. Desse framgrunnsfigurane, i mange tilfelle tilflytta intellektuelle, fekk gjennom skule- og ungdomslagsverksemda rekruttert solide lokale miljø og norskdomsaktvistar i dei einskilde bygdene. Frå århundreskiftet 1800-1900 vart det lokale «folkehøgskulenettverket» godt supplert av eit betydeleg tal av vestlandslærarar i det offentlege skulen.
+Som i Østre Gausdal må den etter måten tidlege suksessen for nynorsken i Gudbrandsdalen sett under eitt, i monaleg grad kunne forklarast ved i eit uvanleg sterkt og aktivt norskdomsmiljø i dalføret i andre halvparten av 1800-talet. Gudbrandsdalen har pionerstatus når det gjeld etableringa av [[folkehøgskular]], [[Friskule|friskular]] og [[frilynde ungdomslag]], med [[Christopher Bruun]] som den førande aktøren.
+Kring desse skulane danna det seg aktivistiske nettverk som rokk inn i alle bygder i distriktet. Blant framståande namn i denne samanhengen kan ved sida av Christopher Bruun nemnast [[Ivar Blekastad]], [[Stefan Frich]], [[Kristofer Jansson]], [[Andreas Austlid]], [[Olav Åsmundstad]], [[Rasmus Stauri]], [[Per Bø]], [[Trond Vigerust]], [[Olav Aukrust]] og mange fleire. Desse framgrunnsfigurane, i mange tilfelle tilflytta intellektuelle, fekk gjennom skule- og ungdomslagsverksemda rekruttert solide lokale miljø og norskdomsaktvistar i dei einskilde bygdene. Frå århundreskiftet 1800-1900 vart det lokale «folkehøgskulenettverket» godt supplert av eit betydeleg tal av vestlandslærarar i det offentlege skulen.
 == Gjennombrotet i mellomkrigstida ==
-== Mållag og andre organisasjonar ==
+== Mållag og andre organisasjonar og institusjonar ==
 Mållag skipa i Lom i 1899. I Skjåk 1911.
 [[Dølaringen]]
 [[Gudbrandsdal ungdomslag]]
+[[Gudbrandsdal gymnas|Gudbrandsdal landsgymnas]]
+Folkehøgskulane i Sel, Kvam (Nord-Fron), Hundorp (Sør-Fron) og Gausdal (Østre). Fylkesskulen i Ringebu. Friskular i Lom, Gausdal og Fåberg.
 {|class="wikitable"