Stand: Forskjell mellom sideversjoner

{{Under arbeid}}<small>

{{thumb høyre|Standskarikatur.jpg|Fransk karikatur av standssamfunnet før revolusjonen 1789. Ein av den tids mange variasjonar over temaet tredjestanden som må slepe på børa av dei uproduktive stendene adel og presteskap. Særskilt her er at stendene er framstilte i kvinneskapnad. Standssamfunnet var utprega patriarkalsk - bygd på husfarens/husbondens makt og rett i heim og samfunn.</small>}}

=== Bellatores, oratores, laboratores ===

{{thumb høyre|Stender mellomalder.jpg|<small>Bellatores, oratores, laboratores. Det europeiske mellomaldersamfunnet slik det blir framstilt som funksjonelle samfunnskorporasjonar, stender og laug. Frå øvst til nedst: Krigarar, kongelege rådgjevarar, presteskap, bønder, handverkarar og handelsmenn. Frå eit manuskript frå 1300-talet.</small>}}

«Tredjestanden», dei som «arbeidde», skilde seg sterkt frå dei to øvste stendene. For det fyrste bestod den arbeidande stand av ein ulikt mykje større del av befolkninga. Adel og presteskap utgjorde dei fleste stader berre ein ubetydeleg andel statistisk sett. Tredjestanden omfatta dessutan mange ulike yrkesgrupper og sjikt, og kan best definerast negativt som dei i samfunnet som ikkje var adelege og ikkje geistlege (altså allmugen, «commoners» = vanleg folk). Men i praksis, og iallfall som politisk korporasjon, var det vel å merke berre dei ikkje-adelege og ikkje-geistlege ''sjølvstendig næringsdrivande'' som vart medrekna, dvs. dei med [[Leksikon:Borgerskap|handels-, handverkar- eller skipparborgarskap]] i byane og gardbrukarar på landet. Representasjonsmyndet var dessutan uløyseleg knytta til ''husbondsstatus''.  Familiemedlemmer, sveinar og lærlingar, tenestefolk, husmenn og andre arbeidarar vart sedde einast som vedheng til dei husbondane som skulle representere tredjestanden. Innan alle stender stod kvinnene i andre rekkje, i pakt med den patriarkalske tankegangen som gjennomsyra standssamfunnet. Unntaka som stadfesta den fundamentale husbondsmakta var enkjer etter gardbrukarar, borgarar og jamvel lensinnehavarar før 1660, som kunne bli tillagde husbondsrettar i den verksemda dei overtok etter den avlidne ektemannen. Ein finn likevel knapt nokonsinne desse kvinnene i stenderforsamlingar, lagretter eller andre offentlege forsamlingar av myndige hushaldsoverhovud.

=== Standsskilje ===

:[Vi vil tale om en «klasse» der hvor 1) et flertall av mennesker har det til felles at deres sjanser i i livet er bestemt av samme spesifikke årsakskomponent, for så vidt som 2) denne komponent utelukkende består av] økonomiske interesser i forbindelse med erverv eller eiendom, og 3) disse økonomiske interesser er betinget av markedet for økonomiske goder og arbeidskraft («klassesituasjon»).<ref>Fotnote</ref>

Marx reserverer ikkje som Weber klasseomgrepet til kapitalistiske samfunnsformasjonar, og han festar seg i motsetnad til Bourdieu ikkje ved kulturelle og sosiale særtrekk som måtte hefte ved dei ulike klassene når han analytisk definerer desse.  Klasseomgrepet, for så vidt både i Webers og Marx' bruk, er fyrst og fremst objektivt, dvs. ikkje avhengig av klassemedlemmenes individuelle medvit og identitetskjensle, og ikkje vesensbestemt av sine historisk «tilfeldige» framtoningsformer (kultur, levestandard, inntektsnivå etc). Klasser oppstår berre i møte mellom personar i bestemte posisjonar i organiseringa av produksjonsprosessen. Nærare bestemt knyter Marx klassene til den samfunnsmessig asymmetriske tileigninga av eit meirprodukt, altså eit produksjonsoverskot ut over det som skal til for å gjenskape produksjonskapasiteten, inklusive nødvendige sosiale utgifter. Og for Marx gjeld ikkje dette berre den kapitalistiske meirverdien skapt av lønsarbeidet. Eit rimeleg konsentrat av hans klasseforståing er at det gjeld grupper som står overfor kvarandre i eit utbyttingsforhold i produksjonen i både moderne og førmoderne samfunn: kjøparar kontra seljarar av arbeidskraft, eigarar kontra arbeidande leigarar av jord, herrar kontra slavar. Og klasseomgrepet bør reserverast for folk som faktisk står i eit slikt relasjonelt forhold til kvarandre.

Det strengt relasjonelle ved klasseomgrepet inneber mellom anna at ein og same person kan tilhøyre fleire klasser på ein gong, forskjellige klasser i forskjellige stadiar av livet, og ein treng for den saks skuld ikkje nødvendigvis tilhøyre noko bestemt klasse i det heile teke. Standsomgrepet derimot klebar seg meir til enkeltindividet som eigenskapar ved personen, som kulturelt og sosialt skapte framtoningar, kroppsleg, intellektuelt og emosjonelt (jf. Bourdieus og andres habitus-omgrep).

Østerberg nyttar som døme på skiljet mellom klasse og stand at «nyrike» og kapitalistar av «gamle» familiar tilhøyrer same utbyttande klasse, men ulike stender.

I tidleg nytid i Noreg kunne ein bonde vere leiglending og såleis avlevere meirprodukt frå gardsdrifta si til ein godseigar. Godseigaren kunne tilhøyre ein heilt annan stand som adel eller borgarskap, men kunne like gjerne vere av bondestand som leiglendingen sin. Samstundes kunne den same leiglendingen på si side eige andre gardar og såleis vere «utbyttar» overfor andre leiglendingar som tilhøyrde same stand som han sjølv.  

Ein bondefamilie med eit bruk som dei livbergar seg på utan inntekter utanfrå, og der familien sjølv utgjer tilstrekkeleg arbeidskraft for å drive garden, gjev det ikkje god meining å plassere i ein klasse.