Stand: Forskjell mellom sideversjoner

{{Under arbeid}}<small>

{{thumb høyre|Standskarikatur.jpg|Fransk karikatur av standssamfunnet før revolusjonen 1789. Ein av den tids mange variasjonar over temaet tredjestanden som må slepe på børa av dei uproduktive stendene adel og presteskap. Særskilt her er at stendene er framstilte i kvinneskapnad. Standssamfunnet var utprega patriarkalsk - bygd på husfarens/husbondens makt og rett i heim og samfunn.</small>}}

{{thumb høyre|Stender mellomalder.jpg|<small>Bellatores, oratores, laboratores. Det europeiske mellomaldersamfunnet slik det blir framstilt som funksjonelle samfunnskorporasjonar, stender og laug. Frå øvst til nedst: Krigarar, kongelege rådgjevarar, presteskap, bønder, handverkarar og handelsmenn. Frå eit manuskript frå 1300-talet.</small>}}

Idéen om trestandsinndelinga har opphav i antikken. Til dømes deler Platon samfunnet inn i tre kategoriar om lag slik:<ref>The Republic 41-44, 177-195.</ref> 1) ''Dei styrande'' er dei lærde som skal styre staten. Dette utgjer den mest prestisjefylte kategorien i Platons førestillingar. 2) ''Hjelparane'', som fyrst og fremst er dei militære, skal utøve dei styrande sine vilje og verje staten mot fiendar. Platon omtalar elles gruppe 1 og 2 i fellesskap som «vaktarane» (vernarar, verjer). 3) ''Handverkarar og bønder'' produserer det folk skal leve av. Å fylle sine oppgåver på beste måte innan dei tre gruppene, krev ulike eigenskapar og skolering. Platon gjer jamvel eit forsøk på å knytte dei ulike eigenskapane til ulike delar av den menneskelege fysiognomi, nemleg hovudet (for dei filosofisk skolerte styrarane), brystet (mot og kraft hjå statens hjelparar) og mageregionen for dei gruppene der næringsvettet står som det vesentlege. Heilt utanom dette kategorisystemet held Platon slavane, den store ufrie produsentgruppa. Religion og kultusfunksjonar inngår heller ikkje i det tredelte systemet. Slikt veit «vi» for lite om, seiest det hjå Platon, så det må overlatast til dei som tradisjonelt har fortolka slike ting. Apollo og Orakelet i Delfi blir spesielt nemnde, og dette kan vel utleggjast som eit presteskap som kjem som eit fjerde element i Platons stats- og samfunnslære.

«Tredjestanden», dei som «arbeidde», skilde seg sterkt frå dei to øvste stendene. For det fyrste bestod den arbeidande stand av ein ulikt mykje større del av befolkninga. Adel og presteskap utgjorde dei fleste stader berre ein ubetydeleg andel statistisk sett. Tredjestanden omfatta dessutan mange ulike yrkesgrupper og sjikt, og kan best definerast negativt som dei i samfunnet som ikkje var adelege og ikkje geistlege (altså allmugen, «commoners» = vanleg folk). Men i praksis, og iallfall som politisk korporasjon, var det vel å merke berre dei ikkje-adelege og ikkje-geistlege ''sjølvstendig næringsdrivande'' som vart medrekna, dvs. dei med [[Leksikon:Borgerskap|handels-, handverkar- eller skipparborgarskap]] i byane og gardbrukarar på landet. Representasjonsmyndet var dessutan uløyseleg knytta til ''husbondsstatus''.  Familiemedlemmer, sveinar og lærlingar, tenestefolk, husmenn og andre arbeidarar vart sedde einast som vedheng til dei husbondane som skulle representere tredjestanden. Innan alle stender stod kvinnene i andre rekkje, i pakt med den patriarkalske tankegangen som gjennomsyra standssamfunnet. Unntaka som stadfesta den fundamentale husbondsmakta var enkjer etter gardbrukarar, borgarar og jamvel lensinnehavarar før 1660, som kunne bli tillagde husbondsrettar i den verksemda dei overtok etter den avlidne ektemannen. Ein finn likevel knapt nokonsinne desse kvinnene i stenderforsamlingar, lagretter eller andre offentlege forsamlingar av myndige hushaldsoverhovud.