Ustaoset

Mal:Thumb høyreUstaoset er ei hyttegrend i Hol kommune i Hallingdal i Buskerud fylke, som vart bygd opp kring Ustaoset stasjon (990,6 moh) på Bergensbanen frå byrjinga av 1900-talet. Kring 1890 sto det tre stølsbuer og ei løe på Osestølen, som alle høyrde til garden Vindegg i Kvisla, aust for Geilo. Det var kring denne stølen at Ustaoset hotell og dei fyrste hyttene vart bygde.

Topografi

Mal:Thumb høyre Ustaoset er naturleg avgrensa mellom Hallingskarvet i nord og Nordre Nordmannsslepa i sør, og mellom elvene Eima i aust og Karistølbekken i vest. Det vel tre mil lange Hallingskarvet ragar i landskapet, med Folarskardsnuten på 1933 moh som høgste punkt. Nedunder Skarvet er det gode beite, og mellom elvane og vatna ligg det tufter og stølar frå ulike periodar. Usta eller Ustevatnet nede i dalbotnen, er det nest største vatnet i Hol, og det går i vest over i Sløtvatnet ved Haugastøl.

Namnet

Sentrum av Ustaoset med Osestølen ligg nær staden der Usteåne eller Ustaelva renn ut or Ustevatnet. Førsteleddet "Ust-" er brukt i fleire stadnamn i området og har vore tolka på fleire måtar. Ifølgje Gunnleik Akselberg heng det truleg saman med den germanske rota "us", som betyr "å brenne", og som kan gjelde både elva og vatnet. Men det kan òg ha samanheng med det norrøne "ast" eller "ost", som betyr "kjærleik", eller kome av det høgtyske "Unst", som betyr "gunst" eller "velvilje".

Den fyrste busetjinga

Oldsaksamlinga i Oslo har registrert fleire funn frå steinalderen på Ustaoset, særleg kring Ustevatnet. Mest omfattande er funna frå ein buplass på øya Digernes, der det er registrert eit rikt utval av reiskapar og verkty, samt brente beinrester og fordjupingar som kan ha vore brukt som kokegroper. Det er også registrert funn etter steinalderbuplassar på halvøya Buodden, ved Vikastølen og nedanfor Meinsethovda.

Stølsdrift

På 1600-talet var folketalet i Hol aukande, og i løpet av 1700-talet dobla det seg. Gamle gardar vart delte og nye rudd, og det vart trongt om plassen både i gamle og nye grender. Fjellet, heilt opp til Usta, vart ekspansjonsområde ikkje berre for dei næraste bygdene, men også for gardar så langt aust som i Holet. Kring langstølane var det gode fiskevatn, beiteområde og jaktmarker. I motsetnad til i heimestølområda, var det lite faste grenser i fjellet, men på 1700-talet byrja utskiftinga også her.

Tabellen nedanfor syner langstølar registrert på Ustaoset i 1934. . Oversynet er ikkje komplett.

Stølsnamn	Alternative namn	Gardsnummer	Bruksnummer	Høgd over havet	Status i 1934
Eirikstølen		Gnr 64 Geilo	Bnr 8 Geilo, øvre	970 moh	Nedlagt. Selt til byfolk.
Embrikkstølen		Gnr 65 Sølesjord	Bnr 1 Rannegard	1115 moh	I bruk
Geilolie		Gnr 52 Kaupang	Bnr 1 og 3 Vindegg	1000 moh	Nedlagt kring 1905
Guristølen	Kjersundlie	Gnr 44 Trøgaton	Bnr 6 Trøgaton, nordre	1032 moh	I bruk
Hornebustølen	Hodnbu, Hødnbustøladn	Gnr 68 Verpe	Bnr 1 Verpe	996 moh	Ikkje i bruk. No berre slått. 3 stølar.
Hovdestølen		Gnr 5 Slettemoen	Bnr 2 Slettemoen, søre II	1043 moh	I bruk
Huskerud		Gnr 5 Slettemoen	Bnr 2 Slettemoen, søre II	1050 moh	Nedlagt kring 1895
Kulthaug	Kuldhaug	Gnr 5 Slettemoen	Bnr 1 Slettemoen, søre	1012 moh	Nedlagt 1929
Lakaset		Gnr 68 Verpe	Bnr 1 Verpe	1150 moh	Nedlagt lenge før manns minne
Lauvviki		Gnr 6 Slettemoen	Bnr 1 Slettemoen, nordre	982 moh	I bruk
Lii	Lie	Gnr 64 Geilo	Bnr 3 Slåtta, nedre	907 moh	I bruk
Lorthøl		Gnr 52 Kaupang	Bnr 1 og 3 Vindegg	1093 moh	Nedlagt kring 1905
Mestølen	Gjerdudn	Gnr 44 Trøgaton	Bnr 1 Trøgaton, søre	1013 moh	I bruk. Frå gamalt 2 stølar med kvar sine hus.
Nyhall		Gnr 72 Tufto	Bnr 3 Tufto, nordre	1119 moh	Nedlagt
Nystølen		Gnr 52 Kaupang	Bnr 1 og 3 Vindegg	1093 moh	I bruk
Osestølen		Gnr 52 Kaupang	Bnr 1 og 3 Vindegg	1020 moh	I bruk
Plassen		Gnr 44 Trøgaton	Bnr 1 Trøgaton, søre	1012 moh	Nedlagt kring 1910
Prestholtstølane		Gnr 19 Nerol	Bnr 15 Rudningen	1242 moh	I bruk
Prestholtstølane		Gnr 60 Pukerud	Bnr 1 og 2 Pukerud, søre	1242 moh	I bruk
Prestholtstølane		Gnr 61 Isungset	Bnr 1 Isungset	1242 moh	I bruk
Prestholtstølane		Gnr 66 Uthus	Bnr 1 Uthus, øvre	1242 moh	I bruk
Raggen, søre		Gnr 72 Tufto	Bnr 2 Tufto millom	1220 moh	Ikkje brukt dei siste åra
Rennedalen	Sekshusstølane	Gnr 47 Givsjord	Bnr 1 Givsjord, nordre	980 moh	I bruk. Var i gamal tid 3 stølar, til gardane Sekshus, Løyte og Slåtto.
Rennedalen, gamle		Gnr 47 Givsjord	Bnr 1 Givsjord	980 moh	Nedlagt
Ruken		Gnr 64 Geilo	Bnr 12 Geilo, nedre	1150 moh	I bruk
Ruken, nordre		Gnr 71 Sekshus	Bnr 1 Sekshus	1150 moh	I bruk
Sisseldalen		Gnr 5 Slettemoen	Bnr 1 Slettemoen, søre II	1010 moh	I bruk. Rudt 1929
Skarvesølsviern		Gnr 47 Givsjord	Bnr 3 Givsjord, nordre	1088 moh	Nedlagt. Ikkje brukt i manns minne
Smettbak		Gnr 64 Geilo	Bnr 1 Slåtto, øvre	1012 moh	I bruk
Såbalstølan		Gnr 64 Geilo	Bnr 3 Slåtto, nedre	950 moh	I bruk
Såbalstølan		Gnr 66 Uthus	Bnr 7 Fossgard, nordre	950 moh	I bruk
Såbalstølan		Gnr 67 Hallsteinsgard	Bnr 1 og 2 Hallsteinsgard	950 moh	Nedlagt 1920
Tuva, nordre		Gnr 82 Flatåker	Bnr 1 Flatåker	1184 moh	I bruk
Uppåberget		Gnr 72 Tufto	Bnr 3 Tufto, nordre	1198 moh	Nedlagt. 3 vollar
Urenstølane		Gnr 47 Givsjord	Bnr 1 Givsjord	1169 moh	I bruk
Urenstølane		Gnr 48 Tufto	Bnr 1 Tufto	1169 moh	I bruk
Ustebergstølen	Tuftestølen	Gnr 72 Tufto	Bnr 3 Tufto, nordre	1000 moh	I bruk. Ny bu og nytt fjøs. I eldre tid skifta dei på å bruke Ustebergstølen, Vikastølen, Nyhall, Uppåberget.
Verpestølen, nordre		Gnr 68 Verpe	Bnr 1 Verpe	996 moh	I bruk
Verpestølen, søre		Gnr 68 Verpe	Bnr 1 Verpe	996 moh	I bruk
Veslestølen		Gnr 67 Hallsteinsgard	Bnr 1 og 2 Hallsteinsgard	935 moh	I bruk
Vikastølen		Gnr 72 Tufto	Bnr 3 Tufto, nordre	1000 moh	Nedlagt
Øynadn		Gnr 72 Tufto	Bnr 2 Tufto, millom	1200 moh	Nedlagt
Åkerstølan, nedre		Gnr 55 Foss	Bnr 7 Fosshagen, nordre	1091-1120 moh	I bruk
Åkerstølan, øvre		Gnr 55 Foss	Bnr 8 Fosshagen	1091-1120 moh	I bruk
Årsetstøl		Gnr 55 Foss	Bnr 1 Årset, nordre	1032 moh	I bruk

Kjelder

• Reinton, Lars og Sigurd: Folk og fortid i Hol. I kommisjon hos Grøndahl, 1938-1982.
• Solhjell, Kåre Olav: Hol i hundre år. Utg. Hol kommune, 2000. B.1.