Vis kilden til Lesja jernverk

<onlyinclude>{{thumb|Verket1963.jpg|Lesjaverk 1963 med den freda hovudbygninga frå 1734.|[[Widerøe's Flyveselskap]]}}'''[[Lesja jernverk]]''' vart oppretta med tildelinga av privilegiet på jernverksdrift i Lesja hovedsokn til [[Jørgen Fillipsen]] og [[Joachim Irgens (1611–1675)|Joachim Irgens]] i [[1660]]. Drifta kom gradvis i gang i åra etter etableringa. [[Lesjaskogsvatnet]] vart oppdemt i begge endar for å skaffe vasskraft til verksanlegget, som vart bygd opp i austre enden av vatnet. Ved anlegget kom det etter kvart [[masomn]] av såkalt vallonsk type og [[Leksikon:Hammer|stangjernshammar]]. Også i [[Håmårfossen]] i [[Rauma (elv)|Rauma]] nedafor [[Kvam]]sgardane vart det bygd stangjernshammar, truleg så tidleg som i 1670-åra.

Malmen vart funne fleire stader over [[Lesjaskogen]]: ved [[Slettom]] og i [[Gruvlie]] mellom [[Brandlie]] og dei gamle gardane i [[Nørdre Verket]]. Malmen frå Gruvlie vart køyrt ned til [[Bryggja på Lesjaskogen|Bryggja]] og transportert derfrå til masomnen ved hjelp av lektarar sommarstid og med slede på isen om vinteren.</onlyinclude>{{thumb|Gruvlie.gif|Gruvene drive av Lesja jernverk ved Slettom og i Gruvlie på 16- og 1700-talet.}} Høgste gruva var [[Fjellgruva]], som skal ha vore den høgste jerngruva i Noreg, over 900 moh. Malmgangane var ustabile, så verket var ute av drift i fleire periodar. Eit særtrekk ved malmen frå Lesja jernverk var at han var rik på krom og dermed ikkje eigna som støpejern, men desto betre til [[stangjern]]. Ein betydeleg del av produksjonen skal derfor ha gått til skipsnaglar. Hovuddelen av vart eksportert over [[Veblungsnes]] ved [[Romsdalsfjorden]]. Transporten ned [[Romsdalen]] var krevjande og kostbar.{{thumb|Masomnen Lesja jernverk.jpg|Masomnen i 2010|Arnfinn Kjelland}}

På sørsida av vatnet ligg Stellsteinberget, der verket henta stein til innvendig foring av masomnen.

Eigarane av jernverket bygde i [[1695]] eiga kyrkje for verket. Ho vart i [[1855]] flytt til ny tomt sentralt i soknet, på grunn frå [[Øverlie på Lesjaskogen|Øverlie]] og innvigd som [[Lesjaskog kyrkje]].

Jernverket var i drift til sist på 1700-talet. Det er sagt at siste gongen masomnen vart blåse ned (eller utblåst, sjå om prosessen i [[Leksikon:Masovn|NHL]]) var i [[1812]], men da hadde han nok vore ute av drift i lange periodar.

[[Anders Beer Wilse]] fotograferte på Lesja jernverk i 1919:
:Restane av masomnen. {{nb.no|NBN:no-nb_foto_NF_W_21011}}.
:Hovudbygninga på Verket, bygd 1734, freda. {{nb.no|NBN:no-nb_foto_NF_W_21010}}.

==Eigarar av verket: ==
*[[Jørgen Fillipsen]] var eine- eller medeigar i verket 1660-1687<br />
*[[Joacim Irgens (1611–1675)|Joacim Irgens]] var medeigar 1660-1674<br />
*[[Peter von Schellebeck]] var medeigar 1677-1683<br />
*[[Werner Nielsen (1625–1695)|Werner Nielsen]] kjøpte verket i 1687<br />
*[[Jens Hansen Collin]] kjøpte 1/4 av verket i 1693<br />
*[[Christen Wernersen]] åtte 1/2 verket 1696-1701<br />
*[[Herman_Treschow_(1665–1723)|Herman Treschow]] kjøpte 1/4 av verket i 1693 og resten i 1701<br />
*[[Reinholdt Heinrichsson Ziegler]] kjøpte verket i 1710<br />
*[[Johan Henrik Ziegler]] fekk truleg halve verket ved skifte etter faren, selde resten 1747 til Lobes<br />
*[[Lars Lobes]] gift 1730 med enkja etter Reinholdt Ziegler, overtok verket, eineeigar frå 1747<br />
*[[Hans Jensen Holmboe]] gift m. Birgitte Marie, dotter til Reinholdt Ziegler, overtok verket truleg i 1750<br />
*[[Pål Holst Irgens]] gift 1757 m. enkje Birgitte Marie Ziegler, overtok verket etter Holmboe<br />
*[[Niels Pløyen]] var eigar av verket da han døydde i 1792. Faren, justisråd [[Henrik Pløyen]], sorenskrivar i Nordre Gudbrandsdalen, arva han<br />
*[[Albert Angel Irgens]], son til Pål Irgens, åtte verket m.a. i 1799<br />
*[[Jonas Wohl]] kjøpte verket i 1800<br />
*[[Johan Friedrich Wilhelm von Haffner]] kjøpte verket av Wohl i 1804, og selde garden, jord og skog i 1812 til [[Tore Olsson]] frå [[Bottem]].

==Bilde knytt til verket==
<gallery>
Bilde:LesjaskogChurch postcard.jpg|Den gamle verkskyrkja kring 1915.
Bilde:Benk4Lesjaskog.jpg|Benken til snikkarane, gruvearbeidarane og «klensmedene» i den gamle verkskyrkja.
Bilde:Fjellgruva1991.jpg|Fjellgruva i 1991.
Bilde:Lesjaverk, Oppland - Riksantikvaren-T122 01 0034.jpg|Masomnen og hovudbygninga på 1920-talet.
Bilde:Håmårfossen.jpg|Håmårfossen nedanfor Kvamsgardane, der verket hadde stangjernshammar.
</gallery>


==Litteratur==
*Berg, Per Sigmund 1968: ''Lesja Jernverks Historie''. Hovedoppgave i historie. Universitetet i Oslo. Trykt i ''[[Årsskrift for Lesja historielag]]'' (utan fotnotar) 1983-1986.
**1983: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1983. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019031481156_001|=side 11}}.
**1984: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1984. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2020013181229_001|=side 9}}.
**1985: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1985. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019031481152_001|=side 11}}.
**1986: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1986. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2020013181231_001|=side 12}}.
*[[Bruker:Arnfinn_Kjelland|Kjelland, Arnfinn]] 1987: ''[[Bygdebok for Lesja]] bd. 1. Gards- og slektshistorie for Lesjaskogen''  s. 166-167, 444-446, 523-526 og 572-579. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2013091224006}}.

{{f2}}
{{artikkelkoord|62.18904293|N|8.5428275|Ø}}
{{nn}}

[[Kategori:Jernverk]]
[[Kategori:Tekniske og industrielle kulturminner]]
[[Kategori:Lesja kommune]]
[[Kategori:Lesjaverk]]
[[Kategori:Lesja jernverk| ]]
[[Kategori:Etableringer i 1660]]
[[Kategori:Opphør i 1812]]