Vis kilden til Peder Morset (1887–1943)

'''[[Peder Morset (1887–1943)|Peder Olsen Morset]]''' (fødd 4. april 1887 i [[Selbu kommune|Selbu]], [[Sør-Trøndelag]], avretta 19. mai 1943 på [[Kristiansten festning]] i [[Trondheim]]) var [[Lærer|lærar]], [[Klokker|klokkar]] og [[bonde]].<ref name=":0">''Våre falne''. Utg. Grøndahl. 1950. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2007020500018}}.</ref> Morset og familien hans gjorde ein stor innsats i [[Hjemmefronten|motstandsarbeidet]] under [[Andre verdenskrig|okkupasjonen]] 1940-1945.

== Familie ==
Peder Morset var son av Ola Morseth og Ingeborg Bertine Furan. Han vart gift i 1913 med Marit Stugudal (1893–1948) frå [[Tydal kommune|Tydal]].<ref>''Lærerne som falt''. Utg. I kommisjon: Aschehoug. 1949. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2007061100017}}.</ref><ref name=":1">Færøy, Frode; Kraglund, Ivar; Norsk biografisk leksikon: Peder Morset i Store norske leksikon på snl.no. Hentet 5. august 2024 fra <nowiki>https://snl.no/Peder_Morset</nowiki></ref> Ekteparet fekk sju søner, mellom anna Oddmund (1916-1943)<ref name=":0" />, Reidar (1918-2001)<ref>Klungsøyr, Anne Berit; Allkunne: Reidar Morset i Store norske leksikon på snl.no. Henta 7. august 2024 frå <nowiki>https://snl.no/Reidar_Morset</nowiki></ref>, Tormod og Helge (1926-1999)<ref>https://www.fanger.no/persons/6554</ref>. Tre av sønene deltok i kampane mot tyskarane i 1940.<ref name=":1" />

== Utdanning og arbeid ==
Peder Morset vart uteksaminert frå [[Levanger lærerhøgskole|lærarskulen]] i [[Levanger]] i 1908, og deretter tilsett som lærar i Tydal fram til 1912. I 1912 byrja han ved Mebond skule i Selbu, ei stilling han hadde livet ut.

Morset var klokkar ved [[Selbu kirke|Selbu kyrkje]] frå 1911 og fram til han døydde.

I 1930 kjøpte han garden Kleset (Klegset) og stod for drifta her<ref>''Selbu i fortid og nåtid''. Utg. Kommunen. 1992. Digital versjon på [[Nettbiblioteket]].</ref>, garden er enno eigd av slekta.

== Aktiv i motstandsrørsla og arrestasjon ==
Morset var leiar i det lokale lærarlaget frå november 1940. Laget vart nedlagt i juni 1941, i protest mot dei norske [[Nasjonal Samling|styresmaktene]]. Etter dette vart det starta med [[Lærerstriden|illegalt motstandsarbeid]], Morset var kontaktperson fram til hausten 1942.

Våren 1942 vart Peder Morset og 35 andre lærarar frå Trøndelag arresterte fordi dei viste aktiv motstand mot [[Wehrmacht|okkupasjonsmakta]] og planane til [[Vidkun Quisling]] om [[nazifisering]] av skulen. Lærarane vart sende til tvangsarbeid på [[Ørland kommune|Ørlandet]] og sidan til [[Falstad fangeleir]]. I slutten av april vart dei sette fri.

Familien Morset var også engasjert i arbeidet med å frakte flyktningar over til [[Sverige]], sonen Tormod var mellom anna aktiv som [[grenselos]].<ref>Melien, Hans. ''De kjempet for vår frihet''. Utg. Cappelen. no#. 1979. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2008071500082}}.</ref> Gjennom verksemda til den norske [[Gestapo|Gestapo-mannen]] [[Henry Rinnan]] fekk tyskarane greie på dette. Natt til 1. mars 1943 vart det gjennomført ein rassia mot Klegset, der hovudmålet var å arrestere Tormod Morset.<ref>Hansson, Per. ''- og tok de enn vårt liv''. Utg. Gyldendal. no#. 1963. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2008051904123}}.</ref> Familien flykta frå garden. 2. mars vart Peder Morset og sønene Oddmund og Helge innhenta av tyske soldatar på Heggen-setra ved innsjøen [[Østrungen]]. Oddmund Morset vart drepen i skotveksling med soldatane, Peder og Helge vart arresterte.<ref>''Norsk krigsleksikon 1940-45''. Utg. Cappelen. 1995. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2010113005006}}.</ref>

== Fangenskap og avretting i Trondheim ==
Peder vart deretter heldt fanga på ei hytte i nærleiken. Her vart han grovt torturert. Sidan vart han frakta til [[Misjonshotellet (Trondheim)|Misjonshotellet]] i Trondheim, som var Gestapo sitt hovudkvarter i byen. Også her vart han torturert i fleire døgn, før han til slutt vart plassert på Vollan kretsfengsel.

4. mai 1943 vart Peder Morset dømd til døden, saman med [[Henry Thingstad]] og ni andre medlemmer i Thingstadgruppa. Dei elleve vart avretta på Kristiansten festning 19. mai. Rett etter frigjeringa vart dei døde funne i ei massegrav. Peder Morset vart gravlagd i Selbu 29. mai 1945, saman med aska etter Oddmund.

== Ettermæle ==
Historia til Morset-familien vart landskjend gjennom boka ''Og tok de enn vårt liv'' av journalist Per Hansson, utgjeve i 1963. I 1976 vart [[Peder Morset folkehøgskole]] starta i Selbu.<ref>https://snl.no/Peder_Morset_folkeh%C3%B8gskole</ref>

== Referansar ==
<references />

== Kjelder og eksternt stoff ==

* Vitnemål for Peder Morset frå Levanger lærarskule
* Kyllo, Reidar. ''Kirke- og kristenliv i Selbu''. Utg. Selbu menighetsråd. 1978. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2014111108077}}.
* ''Motstandskamp 1940-1945 i Neadalsføret''. Utg. [H. Morset]. no#. 1997. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2011081108089}}.
* ''Selbu i fortid og nåtid''. Utg. Kommunen. 1977. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2013082606089}}.
* Peder Morset FHS: [https://pedermorset.no/vi-minnes-familien-morset/ Vi minnes familien Morset]

[[Kategori:Lærere]]
[[Kategori:Klokkere]]
[[Kategori:Landbruksfolk]]
[[Kategori:Selbu kommune]]
[[Kategori:Tydal kommune]]
[[Kategori:Motstandsfolk]]
[[Kategori:Andre verdenskrig]]
[[Kategori:Fødsler i 1887]]
[[Kategori:Dødsfall i 1943]]
{{DEFAULTSORT:Morset_Peder}}
[[Kategori:Personer]]