Ørsta kleklypefabrikk: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>{{thumb|Ørsta kleklypefabrikk digernes ørsta.jpg|I april 1950 brann Ørsta Klæklypefabrikk ned til grunnen. Det vart sett opp ein ny fabrikk raskt. Den nye fabrikken vart bygd av dei seks sønene til Johan Digernes, Ludvik Digernes, Jorulf Digernes, Rolf Digernes, Johannes Digernes, Ragnar Digernes og Odd Digernes. Nybygget sto ferdig hausten 1951.|Ørsta Kleklypefabrikk}}

== Vanskelege tider og nye produkt ==

{{thumb|Solveig kleklype.jpg|Solveig plastklype.|Marianne Lindquist}}

Plastklypa, Solveig vart lansert i 1963,<ref>''Sunnmørsposten 1963.03.28''. Norge;Møre og Romsdal;;Ålesund;;;;. 19630328. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_sunnmorsposten_null_null_19630328_81_74_1}}.</ref> og vart ein umiddelbar suksess da ho var svært haldbar. Dette vart eit vendepunkt i historia til Ørsta Klæklypefabrikk. Salet av treklyper minka då plastklypene kom på marknaden.  

Fjørene til klypene blei produserte av Ørsta kleklypefabrikk. Til fjørproduksjon fekk fabrikken på Digernes i Ørsta levert store kveilar med ståltråd. Fjørtråd vart tredd inn i ein maskin og spunne rundt ein spindel. Deretter vart ståltråden klipt av, og fjøra sloppen ned i ein sekk.

Det var litt skilnad på fjørene til klypene Guri og Solveig, men begge vart produsert på Ørsta kleklypefabrikk. Fjøremaskinene var spesiallaga til Ørsta kleklypefabrikk. Det var tre like maskiner i drift på eit eige «fjørerom» til ein kvar tid. Ørsta kleklypefabrikk kjøpte inn nye fjøremaskiner tidleg på 80-talet.

Ørsta kleklypefabrikk tok til med produksjonen av Guri treklype i 1933. Klypa vart produsert samanhengande fram til 1993, berre med opphald under krigen. <ref>''Dagbladet 1994.07.03''. Norge;Oslo;;Oslo;;;;. 19940703. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_dagbladet_null_null_19940703_126_174_1}}.</ref>

Treklypa Guri vart laga av bjørketre. Bjørketreet vart kjøpt frå bønder i Ørsta, andre stader i Møre og Romsdal<ref name=":0" /> og elles i Noreg. Familien Digernes skoga også bjørk sjølv i Åmdalen i Ørsta. [[Fil:Guri klesklyper ørsta kleklypefabrikk.jpg|miniatyr|Guri treklyper vart produsert samanhengande på Ørsta kleklypefabrikk frå 1933 til 1993, berre med eit opphald under krigen. Foto: Musea på Sunnmøre]] Bjørkestammen blei kappa i meters lengder, kalla kubb, og levert til Ørsta Kleklypefabrikk. Her vart kubben skoren rett på 4 sider og stabla for tørking. Kubben vart tørka ved 40 grader i 3 veker. Etter tørkinga vart plankane (da vart det ikkje kalla kubb lenger) finjustert på lengda. Dette avkappet blei kalla knott, og var også ettertrakta som ved.

Etterpå sto rett- høvelen for tur, rett vinkel og bredde, før saging til 0,5 cm tjukke fjøler. For å sikre at alle fjølene var 0,5 cm tjukke vart alle plankane so ført gjennom dimensjonshøvelen. Dimensjonshøvelen overlevde brannen i 1950, då fabrikken vart totalskada, og var i viksomheit fram til fabrikkens nedlegging. Fjølene vart so førte inn i ei spesiallaga fresemaskin som freste ut klypeprofilen. Fresemaskina vart innkjøpt på 50-tallet og var den gongen revolusjonerande for produksjonen av treklyper. Halvklypene blei so lasta inn i en stor sylinder (trommel) der dei blei kasta rundt mens dei blei finslipte og tilført voks. Ein tilførte voks for at klypene skulle bli glatte, ikkje gje flisar, ikkje trekke til seg fukt og dermed bli meir haldbare. Det meste av monteringa av treklypene vart gjort utafor Ørsta kleklypefabrikk. Montering av klyper var ei kjærkommen ekstrainntekt i lokalsamfunnet.<ref name=":0" /> Kleklypefabrikken leverte klypebord med fotpedal, klypefjører, halve klyper og emballasje til dei som ville setje saman klyper heime mot betaling.

For dei som arbeidde på Ørsta kleklypefabrikk var vekas høgdepunkt fredagen med utkøyring på bygda av materialar, og henting av samansette klyper.  

Det fantes også mange klypeapparat på loftet på Ørsta kleklypefabrikk, og der kunne ungdomane på Digernes kome og tene seg ein ekstra slant. Det var særskilt før jul og før 17. mai at aktiviteten var stor på loftet. Ungdomane, nesten alle med etternamn Digernes, konkurrerte då om å jobbe fortast.

Ørsta kleklypefabrikk tok til med produksjonen av Solveig plastklyper i 1963. Klypa vart produsert samanhengande fram til 2001.

 

Solveig blei produsert i plastmaterialet polystyren. <ref>''-bare plast?!''. Utg. Norsk form, Senter for design, arkitektur og bygningsmiljø i samarbeid med Messel[s] forl.. 1995. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2010043003069}}.</ref> Polystyren er laga av råolje og gass. Ørsta kleklypefabrikk fekk levert sekkar med plastgranulat frå Nederland. Plastgranulatet såg ut som gjennomsiktig ris. Solveig blei produsert i gjennomsiktig plast i fargane gul, oransje, blålilla, rosa, raud og grøn.[[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig.jpeg|miniatyr|Produksjon av Solveig klyper på 80-tallet. I 1988 produserte klesklypefabrikken i Ørsta 12 millionar klyper i året, i følge NRK. Det  er 1 million i klyper månaden, 50&nbsp;000 per dag, og 2 klyper i sekundet. <ref name=":1">http://www.norge-rundt.no/video/2789?fbclid=IwAR0Dr4Zti6gygD8EtAk6dsbH8W_AxJz91qJOmrwakdj5F6Cq5ililm_OJRA</ref> Foto: Siv Digernes|alt=]]

Den farga granulatmassen vart so fylt i plastmaskina, og varma opp til 340 grader. Den flytande massen vart deretter spruta inn i kleklype-forma. Forma vart so kjølt ned ved hjelp av kjølevatn, før ho åpna seg og ein «klase» med halve klyper falt ut. Klasane datt ned i ein trommel som rista dei halve klypene laus. Trommelen hadde spiler slik at lause klyper datt ut.  

I 1992 kom det i gang eit samarbeid mellom Vartdal Plastindustri og Ørsta Klæklypefabrikk A/S, der gamle plast-fiskekasser vart laga om til miljøvenlege kleklyper. Miljøklypa likna på Solveig i design, men var ikkje gjennomsiktig.<ref>''Fiskaren 1992.07.08''. Norge;Vestland;;Bergen;;;;. 19920708. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_fiskaren_null_null_19920708_69_49_1}}.</ref> Det viste seg at Miljøklypa hadde lett for å knekke og derfor vart det blanda 50% polystyren og 50% gamle plast-fiskekasser. [[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig pakking.jpg|miniatyr|Pakking av Solveig klyper på 80-tallet. Foto: Siv Digernes]]

I 1996 gjekk Ørsta Klæklypefabrikk A/S konkurs.<ref>''Møre 1996.10.26''. Norge;Møre og Romsdal;;Volda;;;;. 19961026. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_more_null_null_19961026_94_123_1}}.</ref> Roger Digernes tok over fabrikken og dreiv han vidare til 2001.

*Rundpinnar til kjærleik på pinne