Fastskular på Sunnmøre: Forskjell mellom sideversjoner

Fastskular på Sunnmøre (vis kilde)

Sideversjonen fra 26. apr. 2016 kl. 14:06

3 101 byte lagt til , 26. apr. 2016

ingen redigeringsforklaring

Trine Naadland (TrineFMF)

310

redigeringer

@@ Linje 45: / Linje 45: @@
 ==== 1860 - "Fastskulelova" ====
 Skulelova av 1860 - populært kalla "Fastskulelova" fastsette mellom anna at kommunane måtte bygge skulehus der det var over 30 elevar i ein skulekrins. Dette førte til ei storstilt utbygging av skulehus over heile landet på slutten av 1800-talet og byrjinga av 1900-talet. Dette er viktige kulturminne for heile folket. Skulane var kulturhusa i bygdene. Her var det foreiningsmøte og her var det julefestar og 17-maifeiring. Dette er bakgrunnen for at Fortidsminneforeininga på Sunnmøre har valt desse kulturminna som vårt prosjekt i høve grunnlovsjubileet i 2014
+===
+Bygningshistorie om skulehusa ===
+Leidulf Mydland har skrive den grunnleggande artikkelen om dei gamle skulehusa bygde etter den såkalla fastskulelova etter 1860. Les her
+==== Dei første fastskulane på Sunnmøre ====
+Den såkalla fastskulelova kom i 1860, men det hadde vore fastskular før dette, sjøl om dei var få.
+Med fastskule meiner vi skulebygg som er sett opp som skulebygg. Det var mange stadar fastskular som vart etablerte i eit rom i eit bustadhus osb. Dette fell ikkje inn under det prosjektet vi arbeider med.
+Det første fastskulehuset som vart bygd på Sunnmøre var "Borgund fri og fattigskole" (bildet over) som vart etablert i 1743. Det var presten i Borgund prestegjeld, Augustinus Meldahl (1742-1777) som oppretta skulen og som gav pengar og hus. Skulen skulle vere eit prov på hans takksemd over Gud si omsorg for han.
+Skulen står no på Sunnmøre Museum ikkje langt frå der han opphaveleg vart bygd.
+Skulen har ei stolt historie. Då biskop Brun var på visitas i 1803 skreiv han at det var den einaste frie skulen i sitt slag i landet. Skulen tok til i november 1743 og hadde 12 elever i gongen. Dei fekk fri kost og losji og undervisning. Kvar andre eller tredje månad vart elevane skifta ut. Ei hushaldarske budde på skulen og hadde tilsyn med barna. Kosten var flatbrød, graut, fisk og sild (potetdyrking slo ikkje gjennom på Sunnmøre før inn på 1800-talet)
+Skulen vart driven med pengar frå friviljuge gåver i pengar eller varer.Det var ikkje alltid like lett å halde han i gang. Fleire prestar gav av eigen formue for å halde skulen i gang. Vanlege bønder gav også når dei til dømes hadde hatt gode fiskeri. I 1823 vart det samla inn pengar mellom vårsildfiskarane til sko og klede til dei fattige barna i denne skulen.
+I 1837 var biskopen til stades ved eksamen i fattigskulen og var svært nøgd med det han opplevde. Mellom anna la fleire jenter fram prøver på vakker handskrift. Det var ikkje vanleg den tida at alle - særleg ikkje jentene - lærde å skrive.
+Likevel  i 1840 var skulen i så dårleg teknisk forfatning at han vart nedlagd, men opna att ti år seinare då dei hadde fått reparert han.
+I 1876 vart skulen lagt ned for godt.
+Les også om skulen i [http://digitaltmuseum.no/011085440024 "digitalt musemum"]
+==== Ørskog ====
+I Ørskog hadde ein i første halvdel av 1800-talet to sterke personlegdommar, far og son Peter og Lars Strømme, som gjorde at Ørskog stilte i ei klasse for seg i skuleutviklinga. Dei var gardbrukarar og skulehaldarar med sterk interesse for opplysning. Då Lars bygde nytt våningshus på garden fekk han plass til eit ekstra rom der han ville drive fastskule. Denne fastskulen kom i gang i 1835 eit år etter at Lars hadde vore i Bergen og lært. Då biskopen besøkte skulen to år etter opninga var det femti elevar i denne fastskulen, og biskopen meinte Lars Strømme var ein av dei mest dugelege lærarane i heile Bergen stift. Denne fastskulen er likevel ikkje ein fastskule slik vi definerar dei i "Fastskuleprosjektet". Her meiner vi skulehus som er reist einast som skular.
 [[Kategori:Sunnmøre]]
 [[Kategori:Grunnskole]]