Veiledere, Administratorer
114 951
redigeringer
{{nn}}
({{nn}}) |
|||
| (7 mellomliggende versjoner av en annen bruker er ikke vist) | |||
| Linje 11: | Linje 11: | ||
Prosjektet er ikkje ferdig, og me vil gjerne ha inn tilleggsinformasjon. Me har valt å offentleggjere det som hittil er samla inn slik at andre kan få glede av det, og me kanskje kan få inn tilleggsopplysningar som kan gjere registreringa betre. | Prosjektet er ikkje ferdig, og me vil gjerne ha inn tilleggsinformasjon. Me har valt å offentleggjere det som hittil er samla inn slik at andre kan få glede av det, og me kanskje kan få inn tilleggsopplysningar som kan gjere registreringa betre. | ||
Etter den generelle innleiiinga, kjem der ein artikkel for kvar av dei 17 kommunane som utgjer Sunnmøre. | |||
Kommunestrukturen er svært mykje endra i høve til dagens situasjon, så for å kunne orientere seg i geografien, tek me utgangspunkt i dagens kommunestruktur, men gjer greie for endringane under kvar kommune. | |||
== Skulehistorie i Noreg == | == Skulehistorie i Noreg == | ||
| Linje 21: | Linje 25: | ||
=== 1827 === | === 1827 === | ||
Etter lausrivinga frå Danmark og i union med Sverige fekk Noreg neste skulelov i 1827. I paragraf 2 i lova vart det slått fast klokkaren i kvart hovudsokn skulle halde skule i huset sitt eller i eit "anviist Huus" som skulekommisjonen bestemte. Også dette viste seg vanskeleg i Noreg. Omgangsskulen vart normen heilt fram til 1860. | Etter lausrivinga frå Danmark og i union med Sverige fekk Noreg neste skulelov i 1827. I paragraf 2 i lova vart det slått fast klokkaren i kvart hovudsokn skulle halde skule i huset sitt eller i eit "anviist Huus" som skulekommisjonen bestemte. Også dette viste seg vanskeleg i Noreg. Omgangsskulen vart normen heilt fram til 1860. | ||
=== 1860 === | === 1860 === | ||
{{thumb|Lov om almueskolen på landet 1860.png|Lov om almueskolen paa Landet 1860|fotograf/kilde}}I 1860 kom det ei ny og omfattande skulelov som slo fast at i kvar skulekrins med meir enn tretti elevar skulle ein bygge faste skulehus.Etter kvart tok det til ei omfattande bygging av skulehus over heile landet. Det er desse skulehusa "Fastskuleprosjektet" til Fortidsminneforeninga på Sunnmøre dreier seg om. | {{thumb|Lov om almueskolen på landet 1860.png|Lov om almueskolen paa Landet 1860|fotograf/kilde}}I 1860 kom det ei ny og omfattande skulelov som slo fast at i kvar skulekrins med meir enn tretti elevar skulle ein bygge faste skulehus. Etter kvart tok det til ei omfattande bygging av skulehus over heile landet. Det er desse skulehusa "Fastskuleprosjektet" til Fortidsminneforeninga på Sunnmøre dreier seg om. | ||
'''Bøker om skulen på landsbygda i Noreg:''' | '''Bøker om skulen på landsbygda i Noreg:''' | ||
| Linje 31: | Linje 37: | ||
'''Frå etnologen''' | '''Frå etnologen''' | ||
Praktboka som etnologen Ørnulf Hodne har skrive frå perspektivet til dei som brukte skulen: (Hodne:Folkeskolen i folkeminnet''. Cappelen 2010) | |||
Frå historikaren | |||
'''Frå historikaren''' | |||
Andre - som historikar Johannes Helgheim - har skrive om "Almugeskolen paa bygdene" (Aschehoug 1980) frå ein meir prinsippiell synsstad. | Andre - som historikar Johannes Helgheim - har skrive om "Almugeskolen paa bygdene" (Aschehoug 1980) frå ein meir prinsippiell synsstad. | ||
| Linje 40: | Linje 47: | ||
'''Om lese og skrivekunne på Sunnmøre''' | '''Om lese og skrivekunne på Sunnmøre''' | ||
Dei viktige bøkene til Jostein Fet om "''Lesande bønder"'' (Universitetsforlaget 1995) og "''Skrivande bønder''" (Samlaget 2003) er ikkje til å kome utanom når det gjeld opplysning om lese- og skrivekunne mellom allmugen på Sunnmøre før 1860. | Dei viktige bøkene til Jostein Fet om "''Lesande bønder"'' (Universitetsforlaget 1995) og "''Skrivande bønder''" (Samlaget 2003) er ikkje til å kome utanom når det gjeld opplysning om lese- og skrivekunne mellom allmugen på Sunnmøre før 1860. | ||
=== 1860 - "Fastskulelova" === | === 1860 - "Fastskulelova" === | ||
Skulelova av 1860 - populært kalla "Fastskulelova" fastsette mellom anna at kommunane måtte bygge skulehus der det var over 30 elevar i ein skulekrins. Dette førte til ei storstilt utbygging av skulehus over heile landet på slutten av 1800-talet og byrjinga av 1900-talet. Dette er viktige kulturminne for heile folket. Skulane var kulturhusa i bygdene. Her var det foreiningsmøte og her var det julefestar og 17-maifeiring. Dette er bakgrunnen for at Fortidsminneforeininga på Sunnmøre har valt desse kulturminna som vårt prosjekt i høve grunnlovsjubileet i 2014 | Skulelova av 1860 - populært kalla "Fastskulelova" fastsette mellom anna at kommunane måtte bygge skulehus der det var over 30 elevar i ein skulekrins. Dette førte til ei storstilt utbygging av skulehus over heile landet på slutten av 1800-talet og byrjinga av 1900-talet. Dette er viktige kulturminne for heile folket. Skulane var kulturhusa i bygdene. Her var det foreiningsmøte og her var det julefestar og 17-maifeiring. Dette er bakgrunnen for at Fortidsminneforeininga på Sunnmøre har valt desse kulturminna som vårt prosjekt i høve grunnlovsjubileet i 2014 | ||
==== Bygningshistorie om skulehusa ==== | ==== Bygningshistorie om skulehusa ==== | ||
Leidulf Mydland har skrive den grunnleggande artikkelen om dei gamle skulehusa bygde etter den såkalla fastskulelova etter 1860. | Leidulf Mydland har skrive den grunnleggande artikkelen om dei gamle skulehusa bygde etter den såkalla fastskulelova etter 1860. | ||
==== Dei første fastskulane på Sunnmøre ==== | ==== Dei første fastskulane på Sunnmøre ==== | ||
| Linje 54: | Linje 65: | ||
Skulen står no på Sunnmøre Museum ikkje langt frå der han opphaveleg vart bygd. | Skulen står no på Sunnmøre Museum ikkje langt frå der han opphaveleg vart bygd. | ||
Skulen har ei stolt historie. Då biskop Brun var på visitas i 1803 skreiv han at det var den einaste frie skulen i sitt slag i landet. Skulen tok til i november 1743 og hadde 12 elever i gongen. Dei fekk fri kost og losji og undervisning. Kvar andre eller tredje månad vart elevane skifta ut. Ei hushaldarske budde på skulen og hadde tilsyn med barna. Kosten var flatbrød, graut, fisk og sild (potetdyrking slo ikkje gjennom på Sunnmøre før inn på 1800-talet) | Skulen har ei stolt historie. Då biskop Brun var på visitas i 1803 skreiv han at det var den einaste frie skulen i sitt slag i landet. Skulen tok til i november 1743 og hadde 12 elever i gongen. Dei fekk fri kost og losji og undervisning. Kvar andre eller tredje månad vart elevane skifta ut. Ei hushaldarske budde på skulen og hadde tilsyn med barna. Kosten var flatbrød, graut, fisk og sild (potetdyrking slo ikkje gjennom på Sunnmøre før inn på 1800-talet) | ||
Skulen vart driven med pengar frå friviljuge gåver i pengar eller varer.Det var ikkje alltid like lett å halde han i gang. Fleire prestar gav av eigen formue for å halde skulen i gang. Vanlege bønder gav også når dei til dømes hadde hatt gode fiskeri. I 1823 vart det samla inn pengar mellom vårsildfiskarane til sko og klede til dei fattige barna i denne skulen. | Skulen vart driven med pengar frå friviljuge gåver i pengar eller varer.Det var ikkje alltid like lett å halde han i gang. Fleire prestar gav av eigen formue for å halde skulen i gang. Vanlege bønder gav også når dei til dømes hadde hatt gode fiskeri. I 1823 vart det samla inn pengar mellom vårsildfiskarane til sko og klede til dei fattige barna i denne skulen. | ||
| Linje 60: | Linje 72: | ||
I 1876 vart skulen lagt ned for godt. | I 1876 vart skulen lagt ned for godt. | ||
Les også om skulen i [http://digitaltmuseum.no/011085440024 "digitalt musemum"] | Les også om skulen i [http://digitaltmuseum.no/011085440024 "digitalt musemum"] | ||
==== Ørskog ==== | ==== Ørskog ==== | ||
| Linje 67: | Linje 80: | ||
{{thumb|Nordal, Dalsbygda.jpg|Dalsbygda skule|Astor Furseth}}Det første huset som vart bygd til skulehus for allmugen ser ut til å ha vore bygd i Dalsbygda i 1846. Sommaren 1840 tok den faste skulen til i eit leigd hus, men i 1846 tok ein i bruk den nye bygninga for skulen - eit bygg som stod på Dalebø. Her budde også læraren. Bildet over viser Dalsbygda i 1883. Skulen er det mørke huset med grastak til høgre i bildet. Det vart bygd ny skule i 1889 og den står no på Sunnmøre Museum | {{thumb|Nordal, Dalsbygda.jpg|Dalsbygda skule|Astor Furseth}}Det første huset som vart bygd til skulehus for allmugen ser ut til å ha vore bygd i Dalsbygda i 1846. Sommaren 1840 tok den faste skulen til i eit leigd hus, men i 1846 tok ein i bruk den nye bygninga for skulen - eit bygg som stod på Dalebø. Her budde også læraren. Bildet over viser Dalsbygda i 1883. Skulen er det mørke huset med grastak til høgre i bildet. Det vart bygd ny skule i 1889 og den står no på Sunnmøre Museum | ||
(opplysningane om den første skulen er henta frå boka "Skulestell og folkeopplysningsarbeid i bygdene i Bergens stift 1800 - 1850" av Halkild Nilsen) | (opplysningane om den første skulen er henta frå boka "Skulestell og folkeopplysningsarbeid i bygdene i Bergens stift 1800 - 1850" av Halkild Nilsen) | ||
==== Ulstein ==== | ==== Ulstein ==== | ||
| Linje 74: | Linje 89: | ||
Slik vart skulen sin lagnad eit interessant eksempel på korleis folk på det trelause Sunnmøre har kjøpt og flytta hus. Det er òg ein viktig del av kulturminnesoga. | Slik vart skulen sin lagnad eit interessant eksempel på korleis folk på det trelause Sunnmøre har kjøpt og flytta hus. Det er òg ein viktig del av kulturminnesoga. | ||
Skal tru om nokon veit kva for vidare lagnad skulehuset fekk? Eller kan nokon hjelpe oss med foto av denne skulen? | Skal tru om nokon veit kva for vidare lagnad skulehuset fekk? Eller kan nokon hjelpe oss med foto av denne skulen? | ||
=== Kjelder og litteratur: === | === Kjelder og litteratur: === | ||
Halkild Nilsen: Skolestell og folkeopplysningsarbeid i bygdene i Bergens stift 1800 - 1850. Gyldendal 1953 | |||
Ørnulf Hodne: Folkeskolen i folkeminnet. Cappelen Damm 2010 | Ørnulf Hodne: Folkeskolen i folkeminnet. Cappelen Damm 2010 | ||
| Linje 84: | Linje 103: | ||
Jostein Fet: Lesande bønder. Universitetsforlaget 1995 | Jostein Fet: Lesande bønder. Universitetsforlaget 1995 | ||
Jostein Fet: Skrivande bønder. Samlaget 2003 | Jostein Fet: Skrivande bønder. Samlaget 2003 | ||
[[Kategori:Sunnmøre]] | [[Kategori:Sunnmøre]] | ||
[[Kategori:Grunnskole]] | [[Kategori:Grunnskole]] | ||
{{nn}} | |||