Norske Gaardnavne: Forskjell mellom sideversjoner

Norske Gaardnavne (vis kilde)

Sideversjonen fra 8. mar. 2007 kl. 20:33

2 004 byte lagt til , 8. mar. 2007

litt utfyllande, men ikkje alt Ranveig etterlyste

Knut Skorpen (Knut)

97

redigeringer

@@ Linje 1: / Linje 1: @@
 [[Fil:Prof oluf rygh.jpg|mini|Professor Oluf Rygh]]
-'''Norske Gaardnavne''' vart utgjevne i åra frå [[1897]] til [[1924]] etter manuskript utarbeidd av professor [[Oluf Rygh]].  Verket inneheld opplysningar som om uttale og historisk skrivemåte for namna til [[matrikkelgard]]ane i Noreg.
+'''Norske Gaardnavne''' vart utgjeve i åra frå [[1897]] til [[1924]] etter manuskript utarbeidd av professor [[Oluf Rygh]].  Verket inneheld opplysningar som om uttale og historisk skrivemåte for namna til [[matrikkelgard]]ane i Noreg.
 ==Bakgrunn==
-Ved lov av 6.6.1863 påbaud Stortinget ein alminneleg revisjon av [[matrikkel]]en i Noreg.  Under arbeidet kom det framlegg om å få retta på inkonsekvensar og feil i gardsnamna.   I [[1878]] vart professorane [[Sophus Bugge]] og [[Oluf Rygh]] og prost [[Johan Fritzner]] oppnemnde som medlemmer i ein kommisjon for revisjon av namna i matrikkelen.
+Ved lov av 6.6.1863 påbaud Stortinget ein alminneleg revisjon av [[matrikkel]]en i Noreg.  Under arbeidet kom det framlegg om å få retta på inkonsekvensar og feil i gardsnamna.   I [[1878]] vart professorane [[Sophus Bugge]], [[Oluf Rygh]] og prost [[Johan Fritzner]] oppnemnde som medlemmer i ein kommisjon for revisjon av namna i matrikkelen.
-I arbeidet samla dei informasjon om skrivemåtar av namna frå tida før den store språklege endringa mot slutten av mellomalderen.  Vidare samla dei opplysningar om korleis namna vart uttalt i folkeleg uttale.  Kommisjonen kom til at skrivemåten for gardsnamna så vidt som muleg måtte liggje nær uttaleformene.
+I arbeidet samla dei informasjon om skrivemåtar av namna frå tida før den store språklege endringa mot slutten av [[mellomalderen]].  Vidare samla dei opplysningar om korleis namna vart uttalt i folkeleg uttale.  Kommisjonen kom til at skrivemåten for gardsnamna så vidt som muleg måtte liggje nær uttaleformene.
-Etter at matrikkelen var ferdigstilt i 1892, vart materialet oversendt [[Riksarkivet]].  Interessen for arbeidet var så stor at Stortinget i 1896 løyvde pengar til trykking av opplysningane som var samla til bruk ved matrikkelrevisjonen. I 1897 vart det første bandet i serien Norska Gaardnavne trykt.
+===Kjeldene for gardsnamna===
+Sidan språket har endra seg frå gardsnamnet vart til, vil dei eldste skriftlege kjeldene ha størst verdi når vi skal finne fram til tydinga av eit gardsnamn.  Derfor leita kommisjonen etter namneformer frå tidleg mellomalder - i [[soge]]r, [[jordebok|jordebøker]] og brev samla i [[Diplomatarium Norvegicum]].  Men skrifttradisjonen er ikkje eldre enn at mange namn kan vere tusen år eldre enn den eldste skriftlege kjelda for namnet. For store deler av landet manglar skriftlege mellomalderkjelder for dei aller fleste gardsnamna.
-''Norske Gaardnavne'' vart utgjevne med eitt band for kvart amt og eit band med forord og innleiing, slik at folk kunne kjøpe enkeltband.  Då Oluf Rygh døydde, var innleiingsbandet og dei to første amtsbanda (Smaalenenes Amt og Akershus Amt) utgjevne, og band 3 og første halvdel av band 4 var på det næraste ferdige til å trykkast (Hedemarkens Amt og Kristians Amt, første halvdel).  Manuskriptet til dei neste banda vart bearbeidd av [[Albert Kjær]], [[Hjalmar Falk]], [[Amund B. Larsen]], [[Magnus Olsen]] og [[Karl Ditlev Rygh]].
+Det andre hovudhjelpemiddelet var den munnlege uttalen. Kommisjonen heldt seg utelukkande til uttalen som vart bruka i dagleg tale blant allmogen.  Her såg dei at dei noverande uttaleformene stod i same forhold til dei opphavlege namna som det noverande bygdemålet til oldspråket. Nær byane hadde feilaktige skriftformer påverka uttalen, men òg i slike bygder kunne ein uttale nedervd frå dei opphavlege namneformene vere bruka blant ein mindre del av folket.
+===Publisering===
+Etter at matrikkelen var ferdigstilt i 1892, vart materialet oversendt [[Riksarkivet]].  Interessa for arbeidet var så stor at Stortinget i 1896 løyvde pengar til trykking av opplysningane som var samla til bruk ved matrikkelrevisjonen. I 1897 vart det første bandet i serien Norske Gaardnavne trykt.
+''Norske Gaardnavne'' vart utgjeve med eitt band for kvart amt og eit band med forord og innleiing, slik at folk kunne kjøpe enkeltband.  Då Oluf Rygh døydde, var innleiingsbandet og dei to første amtsbanda (Smaalenenes Amt og Akershus Amt) utgjevne, og band 3 og første halvdel av band 4 var på det næraste ferdige til å trykkast (Hedemarkens Amt og Kristians Amt, første halvdel).  Manuskriptet til dei neste banda vart bearbeidd av [[Albert Kjær]], [[Hjalmar Falk]], [[Amund B. Larsen]], [[Magnus Olsen]] og [[Karl Ditlev Rygh]].
 I 1924 vart det ved [[Just Qvigstad]] og Magnus Olsen utgjeve eit 18. band med namn på marikulerte jordeigedommar i Finmarkens amt.
-Serien Norske Gaardnavne er blitt ståande som standardverket for skriving og tyding av stadnamn i Noreg.  Det tyder ikkje at alle namna er tolka rett.  Men i seinare tolkingar er det ofte vist til tolkinga i O. Rygh.
 Det er sidan gjeve ut fleire [[faksimile]]utgåver av verket.
+Med stønad frå [[Norsk kulturråd]] og 9 fylkeskommuner er det laga ei digital utgåve av Norske Gaardnavne, slik at vi no kan søkje i ''Norske Gaardnavne'' på nettet. Førsteamanuensis Tom Schmidt ved Seksjon for navnegransking,  [[Universitetet i Oslo]], har hatt det faglege ansvaret for den digitale utgåva.
+===Bruk av namneverket===
+I Noreg er ''Norske Gaardnavne'' er eitt av nokså få nasjonale standardverk.  I 18 band er nær alle dei om lag 50.000 gardsnamna i landet vårt tolka og drøfta på ymse vis.  Verket tar òg opp namna på [[sokn]] og [[herad]] slik dei var ved førre hundreårsskifte.
+Serien ''Norske Gaardnavne'' er blitt ståande som standardverket for skriving og tyding av stadnamn i Noreg.  Det tyder ikkje at alle namna er tolka rett.  Men i seinare tolkingar er det ofte vist til tolkinga i O. Rygh.
+Skrivemåten kan heller ikkje stå som nokon fasit, sidan Rygh har normert namna til riksmål anno 1900.  I dag vil vi normere namna etter gjeldande rettskrivingsprinsipp.   Men med uttaleformene i lydskrift er verket ein god hjelp når vi vil følgje i [[stadnamnlova]] og ta utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen.
 ==Oversikt over serien Norske Gaardnavne:==