Veiledere, Administratorer
114 950
redigeringer
Portugisarjødar: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
→Språk
(→Språk) |
|||
| (11 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Baeckerstr. Altona.png|[[Esnogaen i Altona]], bygd etter løyve frå [[Christian VII]] i [[1771]].}} | <onlyinclude>{{thumb|Baeckerstr. Altona.png|[[Esnogaen i Altona]], bygd etter løyve frå [[Christian VII]] i [[1771]].}} | ||
[[Portugisarjødar|'''Portugis'''('''ar''')'''jødar''']] {{nn}} eller '''portugis'''('''er''')'''jøder''' {{nbda}} er ei [[jødar|jødisk]] gruppe som har sitt hovudopphav i dei [[sefardím]] som kom frå [[Spania]] og [[Portugal]] til [[Italia]], Vest-Europa og [[Amerika]] frå sist på [[1400-talet]] og fram til sist på [[1700-talet]]. Med sine tradisjonar, musikk og språk skil portugisarjødane seg ut frå bl.a. marokkanske sefardím, osmanske sefardím og dei noverande jødiske samfunna i [[Spania]] og [[Portugal]]. Ritualet til portugisarjødane er særprega og er basert på ritualet på [[Den iberiske halvøya]] føre utvisinga derifrå i [[1490-åra]], men òg med mange trekk frå dei [[Italia|italiensk]]-jødiske ''bené Roma'' og frå [[Marokko|marokkanske]] sefardím. </onlyinclude> | [[Portugisarjødar|'''Portugis'''('''ar''')'''jødar''']] {{nn.}} eller '''portugis'''('''er''')'''jøder''' {{nbda}}, òg stundom kalla ''spanjolar'' eller ''spanske og portugisiske jødar'', er ei [[jødar|jødisk]] gruppe som har sitt hovudopphav i dei [[sefardím]] som kom frå [[Spania]] og [[Portugal]] til [[Italia]], Vest-Europa og [[Amerika]] frå sist på [[1400-talet]] og fram til sist på [[1700-talet]]. Med sine tradisjonar, musikk og språk skil portugisarjødane seg ut frå bl.a. marokkanske sefardím, osmanske sefardím og dei noverande jødiske samfunna i [[Spania]] og [[Portugal]]. Ritualet til portugisarjødane er særprega og er basert på ritualet på [[Den iberiske halvøya]] føre utvisinga derifrå i [[1490-åra]], men òg med mange trekk frå dei [[Italia|italiensk]]-jødiske ''bené Roma'' og frå [[Marokko|marokkanske]] sefardím. </onlyinclude> | ||
<onlyinclude>Portugisarjødane hadde varierande grad av innreise-, nærings- og busettingsrett i [[Danmark]] og [[Noreg]] frå [[1657]] av. Ved den norske [[Grunnloven av 17. mai 1814]] vart det innført fullt forbod mot innreise og opphald for alle jødar, men unntaket for portugisarjødane vart stadfesta att | <onlyinclude>Portugisarjødane hadde varierande grad av innreise-, nærings- og busettingsrett i [[Danmark]] og [[Noreg]] frå [[1657]] av. Ved den norske [[Grunnloven av 17. mai 1814]] vart det innført fullt forbod mot innreise og opphald for alle jødar, men unntaket for portugisarjødane vart stadfesta att den [[4. november]] [[1844]] — drygt fem år føre heile [[jødeparagrafen]] vart oppheva. </onlyinclude> | ||
{{Innhald venstre}} | {{Innhald venstre}} | ||
| Linje 30: | Linje 30: | ||
Frå slutten av 1500-talet begynte ein del å busette seg i [[Antwerpen]], og etter kvart i [[Amsterdam]]. Amsterdam utvikla seg snart til å bli det nye hovudsenteret for portugisarjødisk kultur. | Frå slutten av 1500-talet begynte ein del å busette seg i [[Antwerpen]], og etter kvart i [[Amsterdam]]. Amsterdam utvikla seg snart til å bli det nye hovudsenteret for portugisarjødisk kultur. | ||
Kring 1600 nådde den portugisarjødiske migrasjonsbølgja [[det portugisarjødiske samfunnet i | Kring 1600 nådde den portugisarjødiske migrasjonsbølgja [[det portugisarjødiske samfunnet i Hamburg|Hamburg]] og [[det portugisarjødiske samfunnet i Altona|Altona]], og i mindre grad òg andre stader i [[Slesvig]] og [[Holsten]]. | ||
== Språk == | == Språk == | ||
[[image:Orden de las bendiciones Hilhoth Sehita 042 (crop).jpg|thumb|right|300px|[[Kastiljansk]] [[ladino]] med innslag av transkribert [[sefardisk hebraisk|hebraisk]] (line 4–6) frå Menasseh Ben Israel: ''Orden de la bendiciones del mes, Hilhoth sehita'' (Amsterdam, [[1636]]).]] | [[image:Orden de las bendiciones Hilhoth Sehita 042 (crop).jpg|thumb|right|300px|[[Kastiljansk]] [[ladino]] med innslag av transkribert [[sefardisk hebraisk|hebraisk]] (line 4–6) frå Menasseh Ben Israel: ''Orden de la bendiciones del mes, Hilhoth sehita'' (Amsterdam, [[1636]]).]] | ||
Eit karakteristisk trekk ved portugisarjødar er bruken av både [[kastiljansk]] og [[portugisisk]] — og ofte ei blanding av desse to — i deler av gudstenesta, som hovudsakleg blir lesen på [[hebraisk]]. Annan bruk av kastiljansk og portugisisk gjekk tilbake etter [[1600-talet]], og frå midten av [[1800-talet]] av var både kastiljansk og portugisisk erstatta med lokale språk i kvardagstalen. Lokale språk som tradisjonelt har vorte bruka av portugisarjødar inkluderer '''[[nederlandsk]]''' i [[Nederland]] og [[Belgia]], '''[[nedertysk]]''' i [[ | Eit karakteristisk trekk ved portugisarjødar er bruken av både [[kastiljansk]] og [[portugisisk]] — og ofte ei blanding av desse to — i deler av gudstenesta, som hovudsakleg blir lesen på [[hebraisk]]. Annan bruk av kastiljansk og portugisisk gjekk tilbake etter [[1600-talet]], og frå midten av [[1800-talet]] av var både kastiljansk og portugisisk erstatta med lokale språk i kvardagstalen. Lokale språk som tradisjonelt har vorte bruka av portugisarjødar inkluderer '''[[nederlandsk]]''' i [[Nederland]] og [[Belgia]], '''[[nedertysk]]''' i [[Hamburg]]/[[Altona]]-området elles i [[Slesvig-Holsten]] og '''[[engelsk]]''' i [[Storbritannia]], [[Irland]], [[USA]], [[Jamaica]] og andre stader. | ||
Den '''[[hebraisk]]e''' uttalen til portugisarjødane som vi kjenner han frå [[1800-talet|1800-]] og [[1900-talet]] blir først og fremst kjenneteikna ved uttalen av {{he|בֿ}} (bet rafé) som ein [[plosiv]] (hard) ''b'' (f.eks. ''Abrahám, tebá, habdalá'' (ikkje «Avraham», «teva», «havdala») og uttalen av {{he|ע}} (ngajin) som ein stemt velar nasal (f.eks. ''sjemáng, ngalénu'' (ikkje «Sj’ma‘», «‘aleinu»)). I tidlege kjelder blir [[sibilant]]ane {{he|ס}}, {{he|שׂ}}, {{he|שׁ}} og {{he|צ}} alle normalt transkriberte som ''s'' eller ''ss'', og formene ''Sabá'' ([[sjabbát]]), ''Menasseh'' (Menasjé), ''Ros(as)anáh'' (rosj hasjaná), ''Sedacáh'' (ṣedaká), ''massoth'' (maṣṣót)) er framleis vanlege. Frå [[1800-talet]] av har uttalen [ʃ] for {{he|שׁ}} og [ts] for {{he|צ}} vorte vanleg. | Den '''[[hebraisk]]e''' uttalen til portugisarjødane som vi kjenner han frå [[1800-talet|1800-]] og [[1900-talet]] blir først og fremst kjenneteikna ved uttalen av {{he|בֿ}} (bet rafé) som ein [[plosiv]] (hard) ''b'' (f.eks. ''Abrahám, tebá, habdalá'' (ikkje «Avraham», «teva», «havdala») og uttalen av {{he|ע}} (ngajin) som ein stemt velar nasal (f.eks. ''sjemáng, ngalénu'' (ikkje «Sj’ma‘», «‘aleinu»)). I tidlege kjelder blir [[sibilant]]ane {{he|ס}}, {{he|שׂ}}, {{he|שׁ}} og {{he|צ}} alle normalt transkriberte som ''s'' eller ''ss'', og formene ''Sabá'' ([[sjabbát]]), ''Menasseh'' (Menasjé), ''Ros(as)anáh'' (rosj hasjaná), ''Sedacáh'' (ṣedaká), ''massoth'' (maṣṣót)) er framleis vanlege. Frå [[1800-talet]] av har uttalen [ʃ] for {{he|שׁ}} og [ts] for {{he|צ}} vorte vanleg. | ||
Sjevá nang (klingande sjevá) blir normalt uttala som ein kort, men tydeleg e-lyd (''Sjemáng, berít, berakhá, ngomedím''). Dei korte og lange hebraiske vokalane blir uttala som reine | Sjevá nang (klingande sjevá) blir normalt uttala som ein kort, men tydeleg e-lyd (''Sjemáng, berít, berakhá, ngomedím''). Dei korte og lange hebraiske vokalane blir tradisjonelt uttala som reine monoftongar utan den vokalforskyvinga og diftongeringa som er vanleg i asjkenazisk hebraisk og jiddisch (f.eks. ''Torá'' heller enn «Toiro», ''rafé'' heller enn «rofei»). Andre særtrekk ved vokalsystemet inkluderer uttalen ''Kal nidré'' heller enn det moderne asjkenaziske og israelske «Kol nidré». Trykksystemet i portugisarjødisk hebraisk uttale følgjer strengt reglane i bibelsk hebraisk og skil seg slik ut frå den [[høgtyske jødar|høgtysk-jødiske]] [[jiddisch]]e uttalen, der trykket blir flytta fram til første eller nest siste staving i tråd med germansk og vestslavisk fonologi. | ||
Den portugisarjødiske uttalen av hebraisk har sett spor etter seg blant anna i nordeuropeiske bibelomsettingar frå [[1500-talet]] av, så vel som i den uttalen av hebraisk som spreidde seg i mange liberale jødiske miljø frå den delvis portugisarjødiske reformsynagogen i | Den portugisarjødiske uttalen av hebraisk har sett spor etter seg blant anna i nordeuropeiske bibelomsettingar frå [[1500-talet]] av, så vel som i den uttalen av hebraisk som spreidde seg i mange liberale jødiske miljø frå den delvis portugisarjødiske reformsynagogen i Hamburg. | ||
'''[[Kastiljansk]]''' (spansk) vart bruka både som daglegspråk og som litteraturspråk blant dei som kom rett frå [[Spania]] i dei første få generasjonane. Dei som kom frå Portugal rekna òg kastiljansk som litteraturspråket sitt, på same vis som portugisarane generelt gjorde på den tida. I løpet av relativt kort tid kom ''kastiljansk [[ladino]]'' til å innta ei rolle som liturgisk språk, og teologiske verk så vel som ''r<u>e</u>zabøker'' ([[siddúr|siddurím]]) vart ofte skrivne på kastiljansk heller enn på portugisisk. Medlemmer av Amsterdam-samfunnet fortsette å bruke kastiljansk som litteraturspråk, og dei etablerte klubbar og bibliotek for studiet av moderne spansk litteratur. I dag blir kastiljansk svært lite bruka i dei fleste portugisarjødiske meinigheitene anna enn i songen «[[Bendigamos]]», deler av ritualet for ''[[tisjngá beáb]]'' (sørgjedagen over Tempelets fall) og i visse tradisjonelle helsingar. | '''[[Kastiljansk]]''' (spansk) vart bruka både som daglegspråk og som litteraturspråk blant dei som kom rett frå [[Spania]] i dei første få generasjonane. Dei som kom frå Portugal rekna òg kastiljansk som litteraturspråket sitt, på same vis som portugisarane generelt gjorde på den tida. I løpet av relativt kort tid kom ''kastiljansk [[ladino]]'' til å innta ei rolle som liturgisk språk, og teologiske verk så vel som ''r<u>e</u>zabøker'' ([[siddúr|siddurím]]) vart ofte skrivne på kastiljansk heller enn på portugisisk. Medlemmer av Amsterdam-samfunnet fortsette å bruke kastiljansk som litteraturspråk, og dei etablerte klubbar og bibliotek for studiet av moderne spansk litteratur. I dag blir kastiljansk svært lite bruka i dei fleste portugisarjødiske meinigheitene anna enn i songen «[[Bendigamos]]», deler av ritualet for ''[[tisjngá beáb]]'' (sørgjedagen over Tempelets fall) og i visse tradisjonelle helsingar. | ||
| Linje 48: | Linje 48: | ||
Som akademisk grunnspråk vart portugisisk bruka i verk som den [[halakhá|halakhiske]] manualen ''Thesouro dos Dinim'' av [[Menasseh Ben Israel]]. Portugisisk blir òg bruka — nokre gonger i rein form, andre gonger blanda med [[kastiljansk]] og [[hebraisk]] — i samband med visse kunngjeringar og bøner i [[esnoga]]en. Den jødeportugisiske dialekten blir framleis bruka i visse dokumenttypar, men som daglegspråk er jødeportugisisk utdødd anna enn i enkelte ord og uttrykk. | Som akademisk grunnspråk vart portugisisk bruka i verk som den [[halakhá|halakhiske]] manualen ''Thesouro dos Dinim'' av [[Menasseh Ben Israel]]. Portugisisk blir òg bruka — nokre gonger i rein form, andre gonger blanda med [[kastiljansk]] og [[hebraisk]] — i samband med visse kunngjeringar og bøner i [[esnoga]]en. Den jødeportugisiske dialekten blir framleis bruka i visse dokumenttypar, men som daglegspråk er jødeportugisisk utdødd anna enn i enkelte ord og uttrykk. | ||
I [[ | I [[Hamburg]] og i [[Slesvig]]-[[Holsten]] — og dermed i stor grad òg blant portugisarjødar i [[Danmark]], [[Göteborg]] og meir sporadisk i [[Noreg]] — vart hovudspråket, og ganske snart morsmålet òg, '''[[nedertysk]]''' (òg kalla plattysk eller lågtysk). Dette kan nok delvis ha med det å gjera at «modersamfunnet» i [[Amsterdam]] i hovudsak kommuniserte på det svært nærskyldte språket [[nederlandsk]], men det har òg med det å gjera at nedertysk både var det lokale hovudspråket kring [[Hamburg]] og var eit viktig handelsspråk frå [[mellomalderen]] og langt opp mot vår tid. Enda ein grunn ein ikkje kan sjå bort frå, er at bruken av nedertysk kan ha vore delvis motivert av [[naboopposisjon]] til dei asjkenaziske jødane, som med sitt morsmål, [[jiddisch]], snakka eit språk av [[høgtysk]] type. | ||
== Musikk == | == Musikk == | ||
| Linje 55: | Linje 55: | ||
]] | ]] | ||
=== Historie === | === Historie === | ||
Den liturgiske musikken til portugisarjødane skil seg ut frå annan [[sefardisk musikk]] ved at han er påverka av [[barokkmusikk]] og [[klassisistisk musikk]] i relativt høg grad. Alt i [[1603]] veit vi at dei bruka [[cembalo]] i gudstenestene i dei portugisarjødiske esnogaene i [[ | Den liturgiske musikken til portugisarjødane skil seg ut frå annan [[sefardisk musikk]] ved at han er påverka av [[barokkmusikk]] og [[klassisistisk musikk]] i relativt høg grad. Alt i [[1603]] veit vi at dei bruka [[cembalo]] i gudstenestene i dei portugisarjødiske esnogaene i [[Hamburg]]. Særlig i Amsterdam, men i mindre grad òg i Hamburg og andre plassar, var det ei oppblomstring av [[europeisk klassisk musikk]] i esnogaene på [[1700-talet]]. Viktige komponistar på den tida inkluderer [[Abraham de Casseres]], [[Cristiano Giuseppe Lidarti]] og fleire andre. Etter inspirasjon frå eit hint i [[Zohár]], var det lenge brukelig i Amsterdam å halde ein instrumentalkonsert på fredagsettermiddagen føre [[kabbalàt sjabbát]] som ein måte å få meinigheita i rett stemning for [[fredagskveldsgudstenesta]]. | ||
Den same prosessen gikk for seg i [[Italia]], der det portugisarjødiske samfunnet i [[Venezia]] bestilte musikk frå ikkje-jødiske komponistar som [[Carlo Grossi]] og [[Benedetto Marcello]]. Eit anna senter for portugisarjødisk musikk var [[Livorno]], der det utvikla seg ein rik kantorialtradisjon som tok opp i seg tradisjonell sefardisk musikk frå heile [[Middelhavsområdet]] så vel som komponert kunstmusikk. Den musikken vart i sin tur spreidd til dei andre portugisarjødiske sentra. | Den same prosessen gikk for seg i [[Italia]], der det portugisarjødiske samfunnet i [[Venezia]] bestilte musikk frå ikkje-jødiske komponistar som [[Carlo Grossi]] og [[Benedetto Marcello]]. Eit anna senter for portugisarjødisk musikk var [[Livorno]], der det utvikla seg ein rik kantorialtradisjon som tok opp i seg tradisjonell sefardisk musikk frå heile [[Middelhavsområdet]] så vel som komponert kunstmusikk. Den musikken vart i sin tur spreidd til dei andre portugisarjødiske sentra. | ||
| Linje 70: | Linje 70: | ||
=== Noverande oppføringspraksis === | === Noverande oppføringspraksis === | ||
Den portugisarjødiske kantorialstilen held seg i hovudtrekk til dei generelle sefardiske prinsippa at kvart ord blir sunge høgt heller enn mumla eller lese stille og at det meste av ritualet blir framført kollektivt heller enn solistisk. [[Ḥazzán]]en (kantoren) sin rolle er typisk sett å leie allsongen heller enn å vera solist. Dermed er det òg mykje større vekt på korrekt uttale og kjennskap til | Den portugisarjødiske kantorialstilen held seg i hovudtrekk til dei generelle sefardiske prinsippa at kvart ord blir sunge høgt heller enn mumla eller lese stille og at det meste av ritualet blir framført kollektivt heller enn solistisk. [[Ḥazzán]]en (kantoren) sin rolle er typisk sett å leie allsongen heller enn å vera solist. Dermed er det òg mykje større vekt på korrekt uttale og kjennskap til musikalsk ''minhág'' (tradisjon) enn på solistisk stemmekvalitet. I dei delene av gudstenesta der ḥazzánen tradisjonelt har ein meir solistisk rolle, blir basismelodiane utbrodert og ornamentert etter dei generelle prinsippa frå [[barokk oppføringspraksis]]. To- og trestemmig song er relativt vanlig, og [[musikkvitskap|musikkvitaren]] Edwin Seroussi har vist at denne fleirstemmigheita er ei forenkla utgåve av meir komplekse, 4-stemmige harmoniseringar i skriftlige kjelder frå [[1700-talet]]. | ||
Resitativstilen i dei sentrale delene av gudstenesta, slik som '' | Resitativstilen i dei sentrale delene av gudstenesta, slik som ''Ngamidá'' (den ståande, stille bøna), ''Tehillím'' (Davidssalmane) og ''[[tengamím]]'' (resitasjonen av [[Torá]] og ''Haftará'') har mange fellestrekk med dei same elementa i andre [[sefardím|sefardiske]] og [[mizraḥím|mizraḥiske]] samfunn. Dei største likheitene er med ritualet på [[Gibraltar]] og i kystbyane i det nordlige [[Marokko]], ettersom portugisarjødiske meinigheiter ofte rekrutterte sine ḥazzaním frå desse plassane. Eit fjernare slektskap finst med andre nordafrikanske og irakiske tradisjonar så vel som med den eldre [[bené Roma|italienske]] tradisjonen. Syriske jødar og [[osmanske sefardím]] er til dels meir ulike, ettersom desse tradisjonane i mykje større grad har teke opp i seg meir moderne musikk frå Middelhavsområdet og frå arabisk kultur. | ||
I andre deler av gudstenesta, og ganske særlig ved spesielle anledningar som [[jamím tobím]] (helgedagar), | I andre deler av gudstenesta, og ganske særlig ved spesielle anledningar som ''[[jamím tobím]]'' (helgedagar), ''sjabbát Beresjít'' og feiringa av årsdagen for innviinga av esnogaen, blir dei tradisjonelle melodiane og resitativa ofte erstatta med metriske og harmoniserte komposisjonar i europeisk klassisk stil. Dét gjeld ikkje på ''[[rosj hasjaná]]'' (jødisk nyår, ca. september), på ''[[kippúr]]'' (forsoningsdagen) og på ''[[tisjngá beáb]]'' (ein fastedag kring juli/august tilminne om Tempelets fall); på dei dagane har gudstenesta eit mykje meir arkaisk preg. | ||
== Portugisarjødar i [[Hamburg]] og Skandinavia == | == Portugisarjødar i [[Hamburg]] og Skandinavia == | ||
I [[Danmark-Noreg]] vart det generelt skilt mellom «portugis(ar)jødar» på den eine sida og «[[høgtyske jødar|(høg)tyske jødar]]» på den andre. Den aller første jøden som fekk «[[beskyttelsesbrev]]» av kongen i [[København]] var portugisarjøden Albert Dionis kring [[1619]]. Nye beskyttelsesbrev vart gjevne til åtte jødar av uspesifisert opphav kring [[1620]], og til fire portugisiske kjøpmenn kring [[1621]]. I denne tida galdt alle beskyttelsesbrev for busetting i [[Glückstadt]], og med privilegia av [[19. juni]] [[1630]] vart det gjeve fritt leide til alle portugisarjødar som ville busette seg der. | I [[Danmark-Noreg]] vart det generelt skilt mellom «portugis(ar)jødar» på den eine sida og «[[høgtyske jødar|(høg)tyske jødar]]» på den andre. Den aller første jøden som fekk «[[beskyttelsesbrev]]» av kongen i [[København]] var portugisarjøden [[Albert Dionis]] kring [[1619]]. Nye beskyttelsesbrev vart gjevne til åtte jødar av uspesifisert opphav kring [[1620]], og til fire portugisiske kjøpmenn kring [[1621]]. I denne tida galdt alle beskyttelsesbrev for busetting i [[Glückstadt]], og med privilegia av [[19. juni]] [[1630]] vart det gjeve fritt leide til alle portugisarjødar som ville busette seg der. | ||
I skriftlige kjelder frå [[1783]] finst det nemnt tre portugisarjødiske «bedestuer» eller synagogar i [[København]] — ''[[Den portugisiske Nakskauer Menighed]] (Henriques-synagogen, etablert ca. 1750)'' i Snaregade, ''Warburg-synagogen'' i Store Færgestræde og ''Italiander-synagogen'' i Kongensgade (nov. Vildersgade) på Christianshavn.<ref>[[Carl Bruun 1846-1899)|Bruun, Carl]]: ''Kjøbenhavn.'' Kbhvn. (Thiele), 1901. [http://www.eremit.dk/ebog/bkh/3/bkh3_1.html Del III, s. 208].</ref> Alle desse brann ned i Københavns brann 1795. Warburg-gården vart attreist allereie i 1798, og synagogeverksamheita vart trulig teken opp att. Henriques-synagogen flytta verksamheita til Gammel Mønt, trulig nr. 4, og var aktiv med opp mot 200 medlemmer tidlig på 1800-talet, men gikk etterkvart i oppløysing etter at [[Københavns Synagoge|fellessynagogen]] i Krystalgade kom i bruk i [[1833]].. | I skriftlige kjelder frå [[1783]] finst det nemnt tre portugisarjødiske «bedestuer» eller synagogar i [[København]] — ''[[Den portugisiske Nakskauer Menighed]] (Henriques-synagogen, etablert ca. 1750)'' i Snaregade, ''[[Warburg-synagogen]]'' i Store Færgestræde og ''[[Italiander-synagogen]]'' i Kongensgade (nov. Vildersgade) på Christianshavn.<ref>[[Carl Bruun 1846-1899)|Bruun, Carl]]: ''Kjøbenhavn.'' Kbhvn. (Thiele), 1901. [http://www.eremit.dk/ebog/bkh/3/bkh3_1.html Del III, s. 208].</ref> Alle desse brann ned i Københavns brann 1795. Warburg-gården vart attreist allereie i 1798, og synagogeverksamheita vart trulig teken opp att. Henriques-synagogen flytta verksamheita til Gammel Mønt, trulig nr. 4, og var aktiv med opp mot 200 medlemmer tidlig på 1800-talet, men menigheita gikk etterkvart i oppløysing etter at [[Københavns Synagoge|fellessynagogen]] i Krystalgade kom i bruk i [[1833]].. | ||
=== Midt-Noreg === | === Midt-Noreg === | ||
| Linje 91: | Linje 91: | ||
=== Austlandet === | === Austlandet === | ||
[[image:9384 Adolph de Lemos (1848-1900).jpg|thumb|left|Gravstein over [[Adolph de Lemos]] ([[1848]]–[[1900]]) på [[Sofienberg gravlund]] i [[Oslo]].{{byline|Olve Utne (2009)}}]] | [[image:9384 Adolph de Lemos (1848-1900).jpg|thumb|left|Gravstein over [[Adolph de Lemos]] ([[1848]]–[[1900]]) på [[Sofienberg gravlund]] i [[Oslo]].{{byline|Olve Utne (2009)}}]] | ||
=== Grunnlovsforbodet og portugisarjødane === | |||
[[Fil:Departementstidende 1844 s. 753.jpg|thumb|300px|right|Frå ''[[Departements-Tidende]]'' 1844, s. 753: ''Ved Skrivelſe af 4 November ſidſtleden har Juſtits-Departementet efter en derom indkommen Foreſpørgſel tilkjendegivet, "at det antager, at de ſaakaldte Portugis-Jøder maa, uanſeet Grundlovens §2, være berettigede til at opholde ſig her i Riget, hvilket ogſaa, ſaa vidt vides, hidtil har været almindeligt antaget, ligeſom det ſtedſe har været forudſat i de underdanigſte Foredrag, der have været afgivne angaande Meddelelſe af Leidebref til Jøder."'']] | |||
Med grunnlova av [[1814]] kom eit generelt forbod mot alle jødar. Dette forbodet vart i praksis oppheva for portugisarjødar av [[Justisdepartementet]] den [[4. november]] [[1844]], drygt fem år føre forbodet mot jødar vart generelt utteke or grunnlova. | |||
== Fotnotar == | == Fotnotar == | ||
| Linje 100: | Linje 104: | ||
{{Wikipedia|en|Spanish and Portuguese Jews}} | {{Wikipedia|en|Spanish and Portuguese Jews}} | ||
[[kategori: | [[kategori:jødisk historie og kultur]] | ||
[[kategori:portugiserjøder| ]] | [[kategori:portugiserjøder| ]] | ||
[[kategori:artikler med lyd]] | [[kategori:artikler med lyd]] | ||
{{F2}} | {{F2}}{{nn}} | ||