Veiledere, Administratorer
114 950
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
|||
| Linje 17: | Linje 17: | ||
'''Renessansesefardím''': Forskaren [[Joseph Dan]] skil mellom ''mellomaldersefardím'' ([[osmanske sefardím]]) og ''renessansesefardím'' (portugisarjødar) ut frå kva tid kvart av desse samfunna hadde formativ kontakt med [[iberiske språk|iberisk språk]] og kultur. | '''Renessansesefardím''': Forskaren [[Joseph Dan]] skil mellom ''mellomaldersefardím'' ([[osmanske sefardím]]) og ''renessansesefardím'' (portugisarjødar) ut frå kva tid kvart av desse samfunna hadde formativ kontakt med [[iberiske språk|iberisk språk]] og kultur. | ||
== Generell historie == | |||
Utover [[1300-talet|1300-]] og [[1400-talet]], da forholda vart stadig vanskelegare for [[jødar]] og [[muslimar]] på [[Den iberiske halvøya]], flytta mange jødar til [[Det osmanske riket]]. Denne [[migrasjon]]sbølgja kulminerte med utvisninga av jødane frå [[Andalucía]] og [[Castilla]] i august [[1492]]. Dei som flytta austover til området kring [[Istanbul]] var opphavet til dei [[osmanske sefardím]], medan dei som flytta til [[Maghreb]] var opphavet til de ymse gruppene av nordafrikanske sefardím. Andre att busette seg i andre delar av Midtausten og vart assimilert inn i ymse grupper av [[mizraḥím]], som i sin tur vart påverka kulturelt og religiøst av nykommarane. | |||
[[image:Levi - Form of Prayers III (5570) p. 14 (crop 2).jpg|thumb|300px|Bøn for ofra for inkvisisjonen frå ritualet for [[‘erev|ngereb]] [[jom kippúr|kippúr]] frå ei portugisarjødisk ''rezabok'' frå 1810. Bøna er på hebraisk med innslag av portugisisk.]] | |||
Ein del flytta vestover til [[Portugal]] og nordover til [[Aragón]], der jødar framleis kunne bu etter 1492. Da jødedommen vart forboden der òg i [[1497]], vart mange verande — nokre av fri vilje etter å ha gått over til [[kristendom]]men tidlegare, men mange òg fordi de vart nekta utreise og meir eller mindre tvangsdøypt av [[Den katolske kyrkja]]. Blant desse ''conversos'' (‘konvertittar’) eller ''cristianos nuevos''/''novos cristoens'' (‘nykristne’), som òg vart omtala med den nedsettande termen ''marranos'' (‘svin’) av lokale [[kristendom|kristne]], var det mange som heldt på jødisk tru og skikkar i hemmelegheit samtidig som dei levde kristne liv utvendig. | |||
Etter kvart som [[Den spanske inkvisisjonen]] og [[Den portugisiske inkvisisjonen]] vart stadig meir pågåande utover [[1500-talet]], begynte mange av dei conversos som heldt på jødiske tradisjonar i det skjulte å emigrere; nokre frå [[Spania]] og fleire frå [[Portugal]]. Hovudtendensen på 1500-talet var at dei busette seg i [[Italia]], og det oppstod snart ein blomstrande portugisarjødisk kultur der. | |||
Frå slutten av 1500-talet begynte ein del å busette seg i [[Antwerpen]], og etter kvart i [[Amsterdam]]. Amsterdam utvikla seg snart til å bli det nye hovudsenteret for portugisarjødisk kultur. | |||
Kring 1600 nådde den portugisarjødiske migrasjonsbølgja [[det portugisarjødiske samfunnet i Hamborg|Hamborg]] og [[det portugisarjødiske samfunnet i Altona|Altona]], og i mindre grad òg andre stader i [[Slesvig]] og [[Holsten]]. | |||
== Språk == | == Språk == | ||
| Linje 35: | Linje 48: | ||
I [[Hamborg]] og i [[Slesvig-Holsten]] — og dermed i stor grad òg blant portugisarjødar i [[Danmark]], [[Göteborg]] og meir sporadisk i [[Noreg]] — vart hovudspråket, og ganske snart morsmålet òg, '''[[nedertysk]]''' (òg kalla plattysk eller lågtysk). Dette kan nok delvis ha med det å gjera at «modersamfunnet» i [[Amsterdam]] i hovudsak kommuniserte på det svært nærskyldte språket [[nederlandsk]], men det har òg med det å gjera at nedertysk både var det lokale hovudspråket kring [[Hamborg]] og var eit viktig handelsspråk frå [[mellomalderen]] og langt opp mot vår tid. Enda ein grunn ein ikkje kan sjå bort frå, er at bruken av nedertysk kan ha vore delvis motivert av [[naboopposisjon]] til dei asjkenaziske jødane, som med sitt morsmål, [[jiddisch]], snakka eit språk av [[høgtysk]] type. | I [[Hamborg]] og i [[Slesvig-Holsten]] — og dermed i stor grad òg blant portugisarjødar i [[Danmark]], [[Göteborg]] og meir sporadisk i [[Noreg]] — vart hovudspråket, og ganske snart morsmålet òg, '''[[nedertysk]]''' (òg kalla plattysk eller lågtysk). Dette kan nok delvis ha med det å gjera at «modersamfunnet» i [[Amsterdam]] i hovudsak kommuniserte på det svært nærskyldte språket [[nederlandsk]], men det har òg med det å gjera at nedertysk både var det lokale hovudspråket kring [[Hamborg]] og var eit viktig handelsspråk frå [[mellomalderen]] og langt opp mot vår tid. Enda ein grunn ein ikkje kan sjå bort frå, er at bruken av nedertysk kan ha vore delvis motivert av [[naboopposisjon]] til dei asjkenaziske jødane, som med sitt morsmål, [[jiddisch]], snakka eit språk av [[høgtysk]] type. | ||
== Portugisarjødar i Skandinavia == | == Portugisarjødar i Skandinavia == | ||
| Linje 70: | Linje 70: | ||
{{Wikipedia|en|Spanish and Portuguese Jews}} | {{Wikipedia|en|Spanish and Portuguese Jews}} | ||
[[kategori:jøder]] | [[kategori:jøder]] | ||
[[kategori:portugiserjøder| ]] | [[kategori:portugiserjøder| ]] | ||
{{F2}} | |||