Veiledere, Administratorer
114 951
redigeringer
→Språk: Nedertysk som morsmål lengst nord mot (og delvis i) Skandinavia
(→Språk: Nedertysk som morsmål lengst nord mot (og delvis i) Skandinavia) |
|||
| Linje 37: | Linje 37: | ||
Den portugisarjødiske uttalen av hebraisk har sett spor etter seg blant anna i nordeuropeiske bibelomsettingar frå [[1500-talet]] av, så vel som i den uttalen av hebraisk som spreidde seg i mange liberale jødiske miljø frå den delvis portugisarjødiske reformsynagogen i Hamborg. | Den portugisarjødiske uttalen av hebraisk har sett spor etter seg blant anna i nordeuropeiske bibelomsettingar frå [[1500-talet]] av, så vel som i den uttalen av hebraisk som spreidde seg i mange liberale jødiske miljø frå den delvis portugisarjødiske reformsynagogen i Hamborg. | ||
'''[[Kastiljansk]]''' (spansk) vart bruka både som daglegspråk og som litteraturspråk blant dei som kom rett frå [[Spania]] i dei første få generasjonane. Dei som kom frå Portugal rekna òg kastiljansk som litteraturspråket sitt, på same vis som portugisarane generelt gjorde på den tida. I løpet av relativt kort tid kom ''kastiljansk [[ladino]]'' til å innta ei rolle som liturgisk språk, og teologiske verk så vel som ''r<u>e</u>zabøker'' ([[siddúr|siddurím]]) vart ofte skrivne på kastiljansk heller enn på portugisisk. Medlemmer av Amsterdam-samfunnet fortsette å bruke kastiljansk som litteraturspråk, og dei etablerte klubbar og bibliotek for studiet av moderne spansk litteratur. I dag blir kastiljansk svært lite bruka i dei fleste portugisarjødiske meinigheitene anna enn i songen «[[Bendigamos]]», deler av ritualet for ''[[tisjngá beáb]]'' (sørgjedagen over Tempelets fall) og i visse tradisjonelle helsingar. | |||
[[Kastiljansk]] (spansk) vart bruka både som daglegspråk og som litteraturspråk blant dei som kom rett frå [[Spania]] i dei første få generasjonane. Dei som kom frå Portugal rekna òg kastiljansk som litteraturspråket sitt, på same vis som portugisarane generelt gjorde på den tida. I løpet av relativt kort tid kom ''kastiljansk [[ladino]]'' til å innta ei rolle som liturgisk språk, og teologiske verk så vel som ''r<u>e</u>zabøker'' ([[siddúr|siddurím]]) vart ofte skrivne på kastiljansk heller enn på portugisisk. Medlemmer av Amsterdam-samfunnet fortsette å bruke kastiljansk som litteraturspråk, og dei etablerte klubbar og bibliotek for studiet av moderne spansk litteratur. I dag blir kastiljansk svært lite bruka i dei fleste portugisarjødiske meinigheitene anna enn i songen «[[Bendigamos]]», deler av ritualet for ''[[tisjngá beáb]]'' (sørgjedagen over Tempelets fall) og i visse tradisjonelle helsingar. | |||
Ettersom relativt mange av emigrantane frå Den iberiske halvøya kom via Portugal, snakka fleirtalet av portugisarjødane på [[1500-talet|1500-]] og [[1600-talet]] '''[[portugisisk]]''' som førstespråk. Portugisisk vart først og fremst bruka i dagleg kommunikasjon i dei første generasjonane, og det var det brukelege språket i offisielle dokument som synagoge-ordensreglar. Derfor har tillitsverv i portugisarjødiske meinigheiter framleis ofte portugisiske titlar, slik som ''Parnas dos Cautivos'' og ''Thesoreiro do Heshaim''. | |||
Ettersom relativt mange av emigrantane frå Den iberiske halvøya kom via Portugal, snakka fleirtalet av portugisarjødane på [[1500-talet|1500-]] og [[1600-talet]] [[portugisisk]] som førstespråk. Portugisisk vart først og fremst bruka i dagleg kommunikasjon i dei første generasjonane, og det var det brukelege språket i offisielle dokument som synagoge-ordensreglar. Derfor har tillitsverv i portugisarjødiske meinigheiter framleis ofte portugisiske titlar, slik som ''Parnas dos Cautivos'' og ''Thesoreiro do Heshaim''. | |||
Som akademisk grunnspråk vart portugisisk bruka i verk som den [[halakhá|halakhiske]] manualen ''Thesouro dos Dinim'' av [[Menasseh Ben Israel]]. Portugisisk blir òg bruka — nokre gonger i rein form, andre gonger blanda med [[kastiljansk]] og [[hebraisk]] — i samband med visse kunngjeringar og bøner i [[esnoga]]en. Den jødeportugisiske dialekten blir framleis bruka i visse dokumenttypar, men som daglegspråk er jødeportugisisk utdødd anna enn i enkelte ord og uttrykk. | Som akademisk grunnspråk vart portugisisk bruka i verk som den [[halakhá|halakhiske]] manualen ''Thesouro dos Dinim'' av [[Menasseh Ben Israel]]. Portugisisk blir òg bruka — nokre gonger i rein form, andre gonger blanda med [[kastiljansk]] og [[hebraisk]] — i samband med visse kunngjeringar og bøner i [[esnoga]]en. Den jødeportugisiske dialekten blir framleis bruka i visse dokumenttypar, men som daglegspråk er jødeportugisisk utdødd anna enn i enkelte ord og uttrykk. | ||
I [[Hamborg]] og i [[Slesvig-Holsten]] — og dermed i stor grad òg blant portugisarjødar i [[Danmark]], [[Göteborg]] og sporadisk i [[Noreg]] — vart hovudspråket, og ganske snart morsmålet òg, '''[[nedertysk]]''' (òg kalla plattysk eller lågtysk). Dette kan nok delvis ha med det å gjera at «modersamfunnet» i [[Amsterdam]] i hovudsak kommuniserte på [[nederlandsk]], men det har òg med det å gjera at nedertysk var eit viktig handelsspråk frå [[mellomalderen]] og lamgt opp mot vår tid. Ein tredje grunn ein ikkje kan sjå bort frå, er at bruken av nedertysk kan ha vore delvis motivert av [[naboopposisjon]] til dei asjkenaziske jødane, som med sitt morsmål, [[jiddisch]], snakka eit språk av [[høgtysk]] type. | |||
== Portugisarjødar i Skandinavia == | == Portugisarjødar i Skandinavia == | ||