Veiledere, Administratorer
114 951
redigeringer
→Musikk
(Lagt inn bolk om musikk. Skal korte ned litt og fjerne uaktuelle raudlenkjer når eg får tida.) |
(→Musikk) |
||
| Linje 60: | Linje 60: | ||
[[Image:Tz 036a Ashkibenu.png|thumb|høgre|300px|Ashkibenu ([[Hasjkibénu]]) frå the [[Spanish and Portuguese Jews’ Congregation in London]], harmonisert av [[Emanuel Aguilar]].]]<br clear="left" /> | [[Image:Tz 036a Ashkibenu.png|thumb|høgre|300px|Ashkibenu ([[Hasjkibénu]]) frå the [[Spanish and Portuguese Jews’ Congregation in London]], harmonisert av [[Emanuel Aguilar]].]]<br clear="left" /> | ||
Alt på [[1600-talet]] vart det bruka fleirstemmig '''kor''' i gudstenestene på helgedagar i Amsterdam. I London vart korsong innført seinare — tidlig på [[1800-talet]]. I dei fleste falla har kora berre hatt mannlige medlemmar, men i [[Curaçao]] vart kvinner inkludert i koret alt i [[1863]]. Dei første åra var det [[meḥiṣṣá]] (skilje) mellom kvinne- og mannsdelen av koret. | |||
Alt på [[1600-talet]] vart det bruka fleirstemmig kor i | |||
[[image:Snoa orgel.jpg|thumb|right|300px|[[Pipeorgel]]et i [[Mikvé Israel–Emanuel]] på [[Curaçao]] vart sett inn på andre halvdelen av 1800-talet. {{byline|Mingo Hagen, 2008.}}]] | [[image:Snoa orgel.jpg|thumb|right|300px|[[Pipeorgel]]et i [[Mikvé Israel–Emanuel]] på [[Curaçao]] vart sett inn på andre halvdelen av 1800-talet. {{byline|Mingo Hagen, 2008.}}]] | ||
Det finst kjelder som viser at instrumentalmusikk vart bruka i synagogar i Italia og Hamburg frå først på [[1600-talet]] av, og nokre få tiår seinare veit vi at det vart bruka instrumentalmusikk i | Det finst kjelder som viser at '''instrumentalmusikk''' vart bruka i synagogar i Italia og Hamburg frå først på [[1600-talet]] av, og nokre få tiår seinare veit vi at det vart bruka instrumentalmusikk i esnogaen i Amsterdam òg. Likeleis kjenner vi til at instrument vart bruka i ein synagoge i det hovudsaklig asjkenaziske samfunnet [[Praha]] relativt tidlig. Som i dei fleste andre jødiske samfunna var regelen dei aller fleste plassane at instrumentalmusikk ikkje vart bruka på [[sjabbát]] eller [[jom tób]]. | ||
Hovudregelen i dei portugisarjødiske samfunna er at [[pipeorgel]] ''ikkje'' blir bruka under gudstenester. Det finst likevel ein del unntak frå den regelen, særlig i [[Frankrike]] ([[Bordeaux]] og [[Bayonne]]), [[USA]] ([[Savannah, Georgia|Savannah]], [[Charleston, South Carolina|Charleston]], [[Richmond, Virginia|Richmond]]) og [[Karibia]] ([[Curaçao]]). På desse plassane kom pipeorgla i bruk i løpet av [[1800-talet]], parallelt med utviklinga i [[reformrørsla i jødedommen]]. I Curaçao, der den tradisjonelle meinigheita sette inn orgel i andre halvdelen av [[1800-talet]], vart orgelspel på [[sjabbát]] etter kvart godteke, så lenge organisten ikkje var jødisk. | Hovudregelen i dei portugisarjødiske samfunna er at [[pipeorgel]] ''ikkje'' blir bruka under gudstenester. Det finst likevel ein del unntak frå den regelen, særlig i [[Frankrike]] ([[Bordeaux]] og [[Bayonne]]), [[USA]] ([[Savannah, Georgia|Savannah]], [[Charleston, South Carolina|Charleston]], [[Richmond, Virginia|Richmond]]) og [[Karibia]] ([[Curaçao]]). På desse plassane kom pipeorgla i bruk i løpet av [[1800-talet]], parallelt med utviklinga i [[reformrørsla i jødedommen]]. I Curaçao, der den tradisjonelle meinigheita sette inn orgel i andre halvdelen av [[1800-talet]], vart orgelspel på [[sjabbát]] etter kvart godteke, så lenge organisten ikkje var jødisk. | ||
| Linje 78: | Linje 76: | ||
Resitativstilen i dei sentrale delene av gudstenesta, slik som ''[[Ngamidá]]'' (den ståande, stille bøna), ''[[Tehillím]]'' (Davidssalmane) og ''[[tengamím]]'' (resitasjonen av [[Torá]] og [[Haftará]]) har mange fellestrekk med dei same elementa i andre [[sefardím|sefardiske]] og [[mizraḥím|mizraḥiske]] samfunn. Dei største likheitene er med ritualet på [[Gibraltar]] og i kystbyane i det nordlige [[Marokko]], ettersom portugisarjødiske meinigheiter ofte rekrutterte sine ḥazzaním frå desse plassane. Eit fjernare slektskap finst med andre nordafrikanske og irakiske tradisjonar så vel som med den eldre [[bené Roma|italienske]] tradisjonen. [[Syriske jødar]] og [[osmanske sefardím]] er til dels meir ulike, ettersom desse tradisjonane i mykje større grad har teke opp i seg meir moderne musikk frå Middelhavsområdet og frå arabisk kultur. | Resitativstilen i dei sentrale delene av gudstenesta, slik som ''[[Ngamidá]]'' (den ståande, stille bøna), ''[[Tehillím]]'' (Davidssalmane) og ''[[tengamím]]'' (resitasjonen av [[Torá]] og [[Haftará]]) har mange fellestrekk med dei same elementa i andre [[sefardím|sefardiske]] og [[mizraḥím|mizraḥiske]] samfunn. Dei største likheitene er med ritualet på [[Gibraltar]] og i kystbyane i det nordlige [[Marokko]], ettersom portugisarjødiske meinigheiter ofte rekrutterte sine ḥazzaním frå desse plassane. Eit fjernare slektskap finst med andre nordafrikanske og irakiske tradisjonar så vel som med den eldre [[bené Roma|italienske]] tradisjonen. [[Syriske jødar]] og [[osmanske sefardím]] er til dels meir ulike, ettersom desse tradisjonane i mykje større grad har teke opp i seg meir moderne musikk frå Middelhavsområdet og frå arabisk kultur. | ||
I andre deler av gudstenesta, og ganske særlig ved spesielle anledningar som [[jamím tobím]] ( | I andre deler av gudstenesta, og ganske særlig ved spesielle anledningar som [[jamím tobím]] (helgedagar), [[sjabbát Beresjít]] og feiringa av årsdagen for innviinga av esnogaen, blir dei tradisjonelle melodiane og resitativa ofte erstatta med metriske og harmoniserte komposisjonar i europeisk klassisk stil. Dét gjeld ikkje på [[rosj hasjaná]], på [[kippúr]] og på [[tisjngá beáb]]; på dei dagane har gudstenesta eit mykje meir arkaisk preg. | ||
== Portugisarjødar i Skandinavia == | == Portugisarjødar i Skandinavia == | ||