Veiledere, Administratorer
114 950
redigeringer
Røykomn: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
kategori:finner og kvener
(Ny side: thumb|right|300px|[[Almskårstua er ei røykomnstue frå først på 1800-talet som i dag står på Nordmøre Museum si avdeling i Knudtzondalen...) |
|||
| (13 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{leksikon|Røykovn}} | |||
<onlyinclude>{{thumb|Lund 1910 fig. 1 Røkovn paa Gyl.jpg|Røykomn på [[Gyl]] i [[Tingvoll kommune]] på [[Nordmøre]].|fotograf= Wilhelm Lund}} | |||
Ein '''[[røykomn]]''' {{nn.}} eller ein '''røykovn''' {{nb}} er ein open, mura eldstad utan [[skorstein]]. Røykavtrekket frå ein røykomn er same holet som ein fyrer i, og røyken går rett ut i rommet og opp [[ljore]]n. Det at rommet blir svært røykfylt under sjølve fyringa er den største ulempa med røykomnane. Når omnen først har vorte varm, så held han godt på varmen utover dagen, i motsetnad til [[kåpomn]]ar og [[lysomn]]ar med skorstein, der ein lyt fyre jamt for å halde på temperaturen. I skogfattige bygder og i bygder der det meste av solid treverk gjekk til handel under [[hollendartida]] var brenselseffektiviteten svært viktig. Røykomnar var tidlegare vanlege på [[Vestlandet]] og nordover til [[Nordmøre]] så vel som blant [[skogfinnar]]. </onlyinclude> | |||
På toppen av røykomnen er det ei jamn overflate utan nokon hol, og denne overflata blir god og varm utan å bli brennheit slik jarnomnar blir. Kattar likar gjerne godt å legge seg til der — særleg når det begynner å bli kaldt i rommet, men det framleis finst varme att på toppen av røykomnen. Dette er opphavet til dei mange visene om kattar (og stundom ungar) som sitt/ligg oppå omnen: | På toppen av røykomnen er det ei jamn overflate utan nokon hol, og denne overflata blir god og varm utan å bli brennheit slik jarnomnar blir. Kattar likar gjerne godt å legge seg til der — særleg når det begynner å bli kaldt i rommet, men det framleis finst varme att på toppen av røykomnen. Dette er opphavet til dei mange visene om kattar (og stundom ungar) som sitt/ligg oppå omnen: | ||
| Linje 8: | Linje 9: | ||
* [[Folke-eventyr frå Nordmør - Smørball|«Smørball»]] (eventyr der hovudpersonen gjømmer seg oppå (røyk)omnen) | * [[Folke-eventyr frå Nordmør - Smørball|«Smørball»]] (eventyr der hovudpersonen gjømmer seg oppå (røyk)omnen) | ||
[[kategori: | Da [[jarnomn]]ar vart vanlege utover [[1700-talet]], vart det etterkvart færre røykomnar; og med skikken med å ha to etasjar i heile huset, vart det umuleg å ha [[skorstein]]slause eldstader, og røykomnen vart fortrengt av [[grue (ildsted)|gruer]] og [[jarnomn]]ar. | ||
[[kategori: | [[image:1889 Almskaarstua.jpg|thumb|left|250px|[[Almskårstua]] er ei [[røykomnstue]] frå først på [[1800-talet]] som i dag står på [[Nordmøre Museum]] si avdeling i [[Knudtzondalen]] i [[Kristiansund]]. {{byline|Olve Utne}}]] | ||
{{F1}} | |||
[[kategori:ildsteder]] | |||
[[kategori:Vestlandet]] | |||
[[kategori:Nordmøre]] | |||
[[kategori:finner og kvener]] | |||
[[kategori:røykovnstuer]] | |||
{{nn}} | |||