Røykomn: Forskjell mellom sideversjoner

{{leksikon|Røykovn}}

<onlyinclude>{{thumb|Lund 1910 fig. 1 Røkovn paa Gyl.jpg|Røykomn på [[Gyl]] i [[Tingvoll kommune]] på [[Nordmøre]].|fotograf= Wilhelm Lund}}

Ein '''[[røykomn]]''' [[nynorsk]] eller ein '''røykovn''' ([[bokmål]]) er ein open, mura eldstad utan [[skorstein]]. Røykavtrekket frå ein røykomn er same holet som ein fyrer i, og røyken går rett ut i rommet og opp [[ljore]]n. Det at rommet blir svært røykfylt under sjølve fyringa er den største ulempa med røykomnane. Når omnen først har vorte varm, så held han godt på varmen utover dagen, i motsetnad til [[kåpomn]]ar og [[lysomn]]ar med skorstein, der ein lyt fyre jamt for å halde på temperaturen. I skogfattige bygder og i bygder der det meste av solid treverk gjekk til handel under [[hollendartida]] var brenselseffektiviteten svært viktig. Røykomnar var tidlegare vanlege på [[Vestlandet]] og vidare nordover til [[Nordmøre]] så vel som blant [[skogfinnar]]. </onlyinclude>

På toppen av røykomnen er det ei jamn overflate utan nokon hol, og denne overflata blir god og varm utan å bli brennheit slik jarnomnar blir. Kattar likar gjerne godt å legge seg til der &mdash; særleg når det begynner å bli kaldt i rommet, men det framleis er ein god lunk på toppen av røykomnen. Dette er opphavet til dei mange visene om kattar (og stundom ungar) som sitt/ligg oppå omnen:

Da [[jarnomn]]ar vart vanlege utover [[1700-talet]], vart det etterkvart færre røykomnar; og med skikken med å ha to etasjar i heile huset, vart det umuleg å ha [[skorstein]]slause eldstader, og røykomnen vart fortrengt av [[grue (ildsted)|gruer]] og [[jarnomn]]ar.

[[image:1889 Almskaarstua.jpg|thumb|left|250px|[[Almskårstua]] er ei [[røykomnstue]] frå først på [[1800-talet]] som i dag står på [[Nordmøre Museum]] si avdeling i [[Knudtzondalen]] i [[Kristiansund]]. {{byline|Olve Utne}}]]

 

 

[[Kategori:Nordmøre]]

[[Kategori:Skogfinsk historie og kultur]]