Veiledere, Administratorer
114 950
redigeringer
Rigg og segl: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
{{nn}}
(... {{nbnn}} eller '''seil''' {{nb}} ...) |
({{nn}}) |
||
| (17 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb| | {{thumb|C18347j oselvar og åfjording.jpg|[[Oselvar]] med [[sprisegl]] og [[åfjordsbåt]] med [[råsegl]] under kappseglas på Råseglseminaret 2015 i [[Valsøyfjord|Valsøyfjorden]].|Olve Utne}} | ||
'''[[Rigg og segl]]''' er eit fellesnamn for dei delene av farkostar som gjer at dei kan bruke vind til framdrift. Basiselementa er [[segl]], som er membranar som fangar opp vinden; [[master|mastrer]], [[rå (nautisk)|rær]] og spryd som utgjer grunnramma for segla; og [[tau]], [[blokk (nautisk)|blekker]] og beslag som held segla på plass og kan brukast til å regulere posisjonar og vinklar for segla. Funn tyder på at segl har vorte bruka på farkostar i alle fall dei siste 6 000–7 000 åra. Ein faglært handverkar som syr segl blir kalla ein [[seglmakar]]. | |||
''' | |||
Ein | |||
==Materiale== | ==Materiale== | ||
Det er viktig at | Sjølve seglmembranen kallar vi ''seglduk''. Det er viktig at segla har låg vekt og er lette å handtere. Seglduken lyt ha høg strekk- og krympemotstand og vera fast og tett. Han må ta opp minst muleg vatn, og overflata må vera glatt. | ||
Opprinneleg | Opprinneleg vart [[seglduk]] gjerne laga av [[ull]], [[brennesle]], [[hamp]] eller [[lin]]. Midt på [[1800-talet]] kom segl av [[bomull]] i bruk. Hundre år seinare dukka dei første kunstfibra opp — først i form av [[polyester]]. | ||
Ein fordel med linsegla var at dei var faste når dei vart våte av [[sjøsprøyt]] eller [[regn]]. Men bomullssegla var lettare og heldt betre på forma. Dei gjorde det muleg å gå høgare opp mot vinden og komma fortare fram. Bomullssegl vart først bruka i Europa på kappseglingsskonnerten [[SS «Amerika»]] i [[1851]]. | |||
På veteranskip og kopiar av eldre båttypar blir det framleis bruka segl i lin og bomull. | På veteranskip og kopiar av eldre båttypar blir det framleis bruka segl i lin og bomull. | ||
<gallery> | |||
Fil:2892r tre seglnaaler.jpg|Tre seglnåler. {{byline|Olve Utne|2007}} | |||
Fil:2877 handflate m seglhanske.jpg|Seglmakarhanske. {{byline|Olve Utne|2007}} | |||
</gallery> | |||
[[ | == Skværsegl og sneisegl == | ||
{{thumb|Segltypar.png|Ulike grunntypar segl.}} | |||
[[Skværsegl]] og [[sneisegl]] er to hovudtypar av segl. Skværsegl vil normalt seie [[råsegl]] og er normalt stilt tverrskips, mens sneisegl, slik som f.eks. [[latinarsegl]] og [[gaffelsegl]], står langskips. Råseglet er kjent frå [[vikingskip]]. Ettersom råsegl verkar dårleg i motvind, vart det etterkvart utvikla alternative segltypar. | |||
Frå råsegl har utviklinga gått via [[latinarsegl]] | Frå råsegl har utviklinga gått via [[latinarsegl]] til [[sprisegl]], [[gaffelsegl]] og det vanlegaste på dei fleste moderne båtane, som er [[bermudarigg]]. | ||
Seglutviklinga har dei seinaste åra dreidd seg dels om utvikling av materiale, blant anna [[kevlar]] og [[mylar]], og dels om utvikling av datasystem for konstruksjon og produksjon av segl som gjev maksimal effekt. | Seglutviklinga har dei seinaste åra dreidd seg dels om utvikling av materiale, blant anna [[kevlar]] og [[mylar]], og dels om utvikling av datasystem for konstruksjon og produksjon av segl som gjev maksimal effekt. | ||
| Linje 24: | Linje 26: | ||
== Samansetting av segl == | == Samansetting av segl == | ||
Kombinasjonen av mastrer og segltypar som er | Kombinasjonen av mastrer og segltypar som er valt for ein båt blir kalla [[rigg]]. Seglskip blir ofte nemnt etter utforminga på riggen, for eksempel [[fullriggar]], [[brigg]], [[barkskip|bark]], [[skonnert]] og [[slupp]]. | ||
Bermudariggen som er dominerande på [[lystbåt]]ar og [[kappsegling]]sbåtar har to karakteristiske segl, begge kileforma. Det er storsegl og fokk. To av sidene på storseglet, masteliket og bomliket, er festa til mastra og bommen. Den tredje sida, akterliket, blir halden oppe i ein svak boge med hjelp av smale spiler som ligg i spileposar. Forseglet til denne riggen blir kalla fokk. Dette seglet kan vera laga i ymse størrelsar, tilpassa varierande vindforhold. Den minste varianten blir kalla [[stormfokk]], så kjem [[kryssarfokk]] (mindre eller normal) og [[genoafokk]] (stor). | Bermudariggen som er dominerande på [[lystbåt]]ar og [[kappsegling]]sbåtar har to karakteristiske segl, begge kileforma. Det er storsegl og fokk. To av sidene på storseglet, masteliket og bomliket, er festa til mastra og bommen. Den tredje sida, akterliket, blir halden oppe i ein svak boge med hjelp av smale spiler som ligg i spileposar. Forseglet til denne riggen blir kalla fokk. Dette seglet kan vera laga i ymse størrelsar, tilpassa varierande vindforhold. Den minste varianten blir kalla [[stormfokk]], så kjem [[kryssarfokk]] (mindre eller normal) og [[genoafokk]] (stor). | ||
== Andre farkostar med segl == | == Andre farkostar med segl == | ||
[[image:Quend 11 char a voile.jpg| | [[image:Quend 11 char a voile.jpg|thumb|Strandsegling med hjul.]] | ||
Segl blir òg bruka på [[seglbrett]] (windsurfer), på farkostar med [[meie|meiar]] som blir bruka til issegling, med [[ski]] til snøsegling, og med [[hjul]] til segling på land. | Segl blir òg bruka på [[seglbrett]] (windsurfer), på farkostar med [[meie|meiar]] som blir bruka til issegling, med [[ski]] til snøsegling, og med [[hjul]] til segling på land.<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /> | ||
{{Wikipedia|nn|Segl}} | {{Wikipedia|nn|Segl}} | ||
[[kategori:rigg og segl]] | [[kategori:rigg og segl| ]] | ||
[[kategori:seglfartøy]] | |||
[[kategori:vindkraft]] | [[kategori:vindkraft]] | ||
[[kategori: | [[kategori:tekstil]] | ||
{{nn}} | |||