lokalhistoriewiki.no

Runebomme: Forskjell mellom sideversjoner

Side Samtale

Runebomme (vis kilde)

Sideversjonen fra 30. okt. 2009 kl. 14:14

703 byte fjernet ,  30. okt. 2009
litt meir tilrettelagt
Ingen redigeringsforklaring
(litt meir tilrettelagt)
Linje 35: Linje 35:
}}
}}


<!--  SKAL ARBEIDAST MEIR MED
== Gievrie i samisk religion ==
== Gievrie i samisk religion ==
Gievrien har tradisjonelt {{vortit}} bruk{{at}} {{tå}} noaid{{ane}} ([[sjaman]]{{ane}}) for å komma inn i [[transe|ekstase]] eller oppnå kontakt med åndeverd{{æ}}. Det var først og fremst noaid{{ane}} som bruk{{ade}} gievrien. Noaid{{ane}} var den helige klass{{in}} blant sam{{ane}}. De vart rekn{{ade}} for å ha spesielle evn{{ar}}, mesta som ein trollmann.  
Runebomma har tradisjonelt vorte bruka av noaidane (sjamanane) for å komma inn i [[transe|ekstase]] eller oppnå kontakt med åndeverda. Det var først og fremst noaidane som bruka runebomma. Noaidane var den heilage klassen blant samane. Dei vart rekna for å ha spesielle evnar, mesta som ein trollmann.  


Gievrien var {{allveg}} oval. Trommeskinnet var dekorert med {{o}}like figur{{ar}} og [[gud{{ar}}]]. [[Sol{{æ}}]] var den viktigaste guden i [[samisk religion]], så ho var {{allveg}} i midten eller heilt øvst. Når noaiden skulle spå om åndevilj{{in}} og om framtid{{æ}}, la han ein ring på trommeskinnet og slo med ein hammar eller ei trommestikke {{tå}} [[rein|reinhorn]]. Ringen rørte seg {{myllom}} de {{o}}like figur{{ane}} eller [[gudar|gud{{ane}}]]. Med det utgangspunktet vart åndevilj{{in}} {{før}}klart eller tolk{{at}}.
Runebomma var alltid oval. Trommeskinnet var dekorert med ulike figurar og [[gudar]]. [[Sola]] var den viktigaste guden i [[samisk religion]], så ho var alltid i midten eller heilt øvst. Når noaiden skulle spå om åndeviljen og om framtida, la han ein ring på trommeskinnet og slo med ein hammar eller ei trommestikke av [[rein|reinhorn]]. Ringen rørte seg mellom dei ulike figurane eller gudane. Med det utgangspunktet vart åndeviljen forklart eller tolka.


Noaiden bruk{{ade}} gievrien til å komma i [[transe]] òg. De slo på gievrien rytmisk og intenst til de fall i [[transe]] og {{gikk}} i ein slags [[dvale]]. Noaid{{ane}} kunne liggja i transe i eit døgn. I {{myllom}}tid{{æ}} vandr{{ade}} [[frisjel]]{{æ}} i åndeverd{{æ}} og {{fikk}} veta gudeviljen. Når noaiden vakn{{ade}}, kunne han {{før}}tele kvar de kunne [[jakt]]e på dyr, kvar det var [[brunbjønn|bjønn]] og [[ulv]], og om kvar det fanst trug{{ande}} far{{ar}}. Om oppdraget var vellykk{{at}}, vakn{{ade}} noaiden opp med gode nyheit{{er}}. Men om reis{{å}} i åndeverd{{æ}} var mislykk{{at}}, risikerte noaiden å døy.
Noaiden bruka runebomma til å komma i [[transe]] òg. Dei slo på runebomma rytmisk og intenst til dei fall i [[transe]] og gikk i ein slags [[dvale]]. Noaidane kunne liggja i transe i eit døgn. I mellomtida vandra [[frisjel]]a i åndeverda og fikk veta gudeviljen. Når noaiden vakna, kunne han fortelje kvar dei kunne [[jakt]]e på dyr, kvar det var [[brunbjørn|bjørn]] og [[ulv]], og om kvar det fanst trugande farar. Om oppdraget var vellykka, vakna noaiden opp med gode nyheiter. Men om reisa i åndeverda var mislykka, risikerte noaiden å døy.


=== Konstruksjon og bruk ===
=== Konstruksjon og bruk ===
Gievrien var like viktig for noaiden som eit [[altar]] er for [[tempelprest{{ar}}]]. Gievrien fanst i {{o}}like versjon{{ar}}, både i projeksjon og innhald, alt etter kvar han var lag{{at}}. I følgje [[Ernst Manker]] finst det {{fire}} hovudtyp{{ar}}, basert på måt{{in}} gievrien er bygd på:  
Runebomma var like viktig for noaiden som eit [[altar]] er for [[tempelprestar]]. Ho fanst i ulike versjonar, både i projeksjon og innhald, alt etter kvar ho var laga. I følgje [[Ernst Manker]] finst det fire hovudtypar, basert på måten runebomma er bygd på:  


[[image:11106 runebomme fraa Nordfold i Steigen.jpg|thumb|right|Vinkelramme frå [[Bjørsvik i Nordfold|Bjørsvik]] i [[Nordfold]] i [[Steigen kommune]] i [[Salten]], no utstilt i [[Salten museum]]. {{byline|Olve Utne}}]]
[[image:11106 runebomme fraa Nordfold i Steigen.jpg|thumb|right|Vinkelramme frå [[Bjørsvik i Nordfold|Bjørsvik]] i [[Nordfold]] i [[Steigen kommune]] i [[Salten]], no utstilt i [[Salten museum]]. {{byline|Olve Utne}}]]
# '''Skåltromm{{or}}''', der trommeskål{{æ}}, eller ramm{{å}}, er uthol{{at}} {{tå}} ei [[rirkule]] &mdash; derav namnet skåltromme. [[Furu]]rirkule har {{vorit}} bruk{{at}} som materiale i de fleste fall{{æ}}, men det finst òg enkelte som er lag{{ade}} {{tå}} [[gran]]rirkul{{or}}. Trommeskinnet er fest{{at}} til ei utstikk{{ande}} kantlist med ein spesiell type saum som består {{tå}} festetråd og ein kanttråd {{tå}} [[sen]]. Ser {{vi}} {{detta}} i ein større sjamanistisk {{samen}}heng, vil {{vi}} oppdaga at den samiske skåltromm{{å}} er unik i sitt slag.  
# '''Skåltrommer''', der trommeskåla, eller ramma, er uthola av ei [[rirkule]] &mdash; derav namnet skåltromme. [[Furu]]rirkule har vore bruka som materiale i dei fleste falla, men det finst òg enkelte som er laga av [[gran]]rirkuler. Trommeskinnet er festa til ei utstikkande kantlist med ein spesiell type saum som består av festetråd og ein kanttråd av [[sene|sen]]. Ser vi dette i ein større sjamanistisk samanheng, vil vi oppdaga at den samiske skåltromma er unik i sitt slag.  
# På '''sveiptromm{{å}}''' er trommeramm{{å}} bøygd {{tå}} ein [[sveip]], og de to sveipend{{ane}} er saum{{ade}} eller klink{{ade}} {{samen}}. Her er òg [[furu]] det dominer{{ande}} materialet. Med {{hjølp}} {{tå}} {{sommå}} teknikken som på skåltromm{{å}} er trommeskinnet her òg fest{{at}} til øverkanten {{tå}} ramm{{å}}.  
# På '''sveiptromma''' er trommeramma bøygd av ein [[sveip]], og dei to sveipendane er sauma eller klinka saman. Her er òg [[furu]] det dominerande materialet. Med hjelp av same teknikken som på skåltromma er trommeskinnet her òg festa til øverkanten av ramma.  
# På '''ringtromm{{å}}''' er ramm{{å}} {{tå}} ein sjølvvaks{{in}} eller heil, tilskor{{in}} fururing. Trommeskinnet er fest{{at}} med trenagl{{ar}} på øverkanten {{tå}} ramm{{å}}, og skinnkanten er {{før}}sterk{{at}} med ein kantsaum.
# På '''ringtromma''' er ramma av ein sjølvvaksen eller heil, tilskoren fururing. Trommeskinnet er festa med trenaglar på øverkanten av ramma, og skinnkanten er forsterka med ein kantsaum.
# Sveipeteknikken er bruk{{at}} på '''vinkelrammetromm{{å}}''' òg. Der er sjølve sveipen er lag{{at}} slik at han dan{{ar}} ein vinkel.
# Sveipeteknikken er bruka på '''vinkelrammetromma''' òg. Der er sjølve sveipen er laga slik at han danar ein vinkel.


På gievrie{{ar}} {{tå}} sør{{leg}} type er det tradisjonelle solteknet i midten. I tillegg finst det figur{{ar}}/symbol for [[torevêr|tore]] og vind samt ein reinfigur og nokre andre offerdyr. Kring sentralfiguren er det {{o}}like dyrefigur{{ar}}, eit reingjerde, rein med slede, båt{{ar}}, ei tromme, kors og de kristnes bustad med hus, [[hest]], [[ku]] og [[geit]]. På toppen den råd{{ande}} far. Øvst til høgre er figur{{ane}} frå dødsriket plassert, og nedst på {{sommå}} sid{{å}} de {{tri}} ''aahkah''. Elles kring kanten ser {{vi}} ein jeger med [[pil og {{boga}}]], [[rovdyr]], [[reinsdyr]], [[hund]] og [[menneske]].  
På runebommer av sørleg type er det tradisjonelle solteiknet i midten. I tillegg finst det figurar/symbol for [[torevêr|tore]] og vind samt ein reinfigur og nokre andre offerdyr. Kring sentralfiguren er det ulike dyrefigurar, eit reingjerde, rein med slede, båtar, ei tromme, kors og de kristnes bustad med hus, [[hest]], [[ku]] og [[geit]]. På toppen den rådande far. Øvst til høgre er figurane frå dødsriket plassert, og nedst på same sida dei tre ''aahkah''. Elles kring kanten ser vi ein jeger med [[pil og boge]], [[rovdyr]], [[reinsdyr]], [[hund]] og [[menneske]].  


Noaiden lag{{ade}} gievrien sin sjølv. Det var ei hemme{{leg}}heit korleis noaiden lag{{ade}} gievri{{ane}} sine, men studer{{er}} {{vi}} de bevarte tromm{{one}}, så ser {{vi}} framgangsmåt{{in}} i grove trekk. Trommeskinnet vart lag{{at}} {{tå}} [[garving|{{o}}garv{{at}}]] skinn {{tå}} ein kalv etter ei års{{gammel}} reinsimle. Til å laga figur{{ane}} på gievrien bruk{{ade}} de bark {{tå}} [[older]]. {{DEtta}} var jaktguden eller blodmannen sitt tre. «Blodet» {{tå}} {{detta}} treet gjev farge som aldri {{før}}svinn. Noaiden tygde olderbark-bit{{ar}} så han vart raud kring munnen. Mønsteret vart inntekn{{at}} på gievrien med ein pinne.  
Noaiden laga runebomma si sjølv. Det var ei hemmelegheit korleis noaiden laga dei, men studerer vi dei bevarte trommene, så ser vi framgangsmåten i grove trekk. Trommeskinnet vart laga av [[garving|ugarva]] skinn av ein kalv etter ei årsgammal reinsimle. Til å laga figurane på runebomma bruka dei bark av [[older]]. Detta var jaktguden eller blodmannen sitt tre. «Blodet» av dette treet gjev farge som aldri forsvinn. Noaiden tygde olderbark-bitar så han vart raud kring munnen. Mønsteret vart innteikna på runebomma med ein pinne.  
 
<!-- MEIR KJEM


Når gievrien skulle innviast var heile familien saml{{at}}. Alle satt på sin plass kring elden, og ing{{in}} {{fikk}} røre den nye gievrien. Kvar kvinne gav eit smykke, ei spenne eller ein knapp som vart hengt i ei lêrreim på kanten {{tå}} gievrien. Her vart det hengt nye ting som tenner og klør òg. Sterkast var drift{{æ}} frå det pilform{{ade}} penisbeinet til bjønnen. Hammaren var ein lit{{in}} T-form{{at}} dobbelthammar {{tå}} reinhorn. Under innviingsseremonien var det yngste guten i familien som {{fikk}} ær{{å}} å slå det første slaget. Det låg som regel ein lit{{in}} {{tri}}kant eller ein ring på tromm{{å}} når noaiden slo. {{DEnna}} ringen rørte seg og endr{{ade}} retning når tromm{{å}} vart sleg{{jæ}} på, og han vart liggj{{ande}} over den figuren høgare makt{{er}} avgjorde at han skulle liggja på.
Når gievrien skulle innviast var heile familien saml{{at}}. Alle satt på sin plass kring elden, og ing{{in}} {{fikk}} røre den nye gievrien. Kvar kvinne gav eit smykke, ei spenne eller ein knapp som vart hengt i ei lêrreim på kanten {{tå}} gievrien. Her vart det hengt nye ting som tenner og klør òg. Sterkast var drift{{æ}} frå det pilform{{ade}} penisbeinet til bjønnen. Hammaren var ein lit{{in}} T-form{{at}} dobbelthammar {{tå}} reinhorn. Under innviingsseremonien var det yngste guten i familien som {{fikk}} ær{{å}} å slå det første slaget. Det låg som regel ein lit{{in}} {{tri}}kant eller ein ring på tromm{{å}} når noaiden slo. {{DEnna}} ringen rørte seg og endr{{ade}} retning når tromm{{å}} vart sleg{{jæ}} på, og han vart liggj{{ande}} over den figuren høgare makt{{er}} avgjorde at han skulle liggja på.
Linje 69: Linje 70:


=== Nysjamanisme ===
=== Nysjamanisme ===
-->


== Fotnot{{ar}} ==
== Fotnot{{ar}} ==
Linje 76: Linje 78:
* [http://old.no/samidrum/locations.html «Type, origin and location of all surviving Sámi drums»] frå [http://old.no/ Old.no]
* [http://old.no/samidrum/locations.html «Type, origin and location of all surviving Sámi drums»] frå [http://old.no/ Old.no]


== Pek{{arar}} ==
== Lenkjer ==
*[http://www.ub.uit.no/northernlights/eng/schefferus.htm J. Schefferus sine tekning{{ar}} frå 1600-talet: gievrie og bruken {{tå}} {{honom}}]
*[http://www.ub.uit.no/northernlights/eng/schefferus.htm J. Schefferus sine teikningar frå 1600-talet: runebomme og bruken av henne]
*[http://www.ntnu.no/vmuseet/formidling/utstilling/bilder/runebomme.jpg Vitenskapsmuseet i Trondheim: Foto {{tå}} gievrie]
*[http://www.ntnu.no/vmuseet/formidling/utstilling/bilder/runebomme.jpg Vitenskapsmuseet i Trondheim: Foto av gievrie]


{{Bokmålswikipedia|Runebomme}}
{{Wikipedia|no|Runebomme}}
{{Q}}


[[kategori:samisk religion]]
[[kategori:samisk religion]]
[[kategori:slaginstrument]]
[[kategori:slaginstrument]]
[[kategori:samisk musikk]]
[[kategori:samisk musikk]]
Olve Utne
Veiledere, Administratorer
114 951

redigeringer

Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/102954»