lokalhistoriewiki.no

Samisk historie på Nordmøre og i Sør-Fosen: Forskjell mellom sideversjoner

Side Samtale

Samisk historie på Nordmøre og i Sør-Fosen (vis kilde)

Sideversjonen fra 8. mar. 2024 kl. 10:07

18 384 byte lagt til ,  8 mars
m
Robot: Erstatter mal: Reflist
m (Robot: Erstatter mal: Reflist)
 
(131 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
<onlyinclude>{{thumb|C00557 Baggan.jpg|Ein av dei karakteristiske «kulmagane», jfr. sørsamisk ''bagkedh'' (‘svelle (om mage)’, i [[Baggan]] på Tustna.|Olve Utne}}
<onlyinclude>{{thumb|Komaga Ertvaagsoya 2.jpg|[[Sko]]r av [[komagar|komagtypen]] frå [[Ertvågsøya]] i [[Aure kommune]] på [[Nordmøre]].|Erlend Leirdal}}
'''[[Samisk historie i Aure kommune|Den samiske historia]]''' i [[Aure kommune]] på [[Nordre Nordmøre]] er foreløpig lite kartlagt. I nærområdet veit vi at det har vore [[sørsamar|sørsamisk]] [[reindrift]] i [[Trollheimen]] og på [[Fosenhalvøya]] i lange tider, og vi har òg dokumentasjon på reindrift kring [[Hemnkjølen]] og så langt vest som fjellområda mellom [[Valsøyfjorden]] i [[Halsa kommune]] og [[Bøverdalen (Surnadal)|Bøverdalen]] i [[Surnadal kommune]]. I Aure kommune er det først og fremst i [[stadnamn]]a at den samiske delen av lokalhistoria kjem til synes. </onlyinclude>
<noinclude>{{thumb|C00557 Baggan.jpg|Ein av dei karakteristiske «kulmagane» i [[Baggan]] på Tustna, jfr. sørsamisk ''bagkedh'' (‘svelle (om mage)’.|[[Bruker:Olve Utne|Olve Utne]] (2011)}}</noinclude>
'''[[Samisk historie på Nordmøre og i Sør-Fosen|Den samiske historia]]''' på [[Nordmøre]] (inkludert [[Sunndalsfjella]]/[[Dovre]]) og i [[Sør-Fosen]] (i tydinga Agdenes/Snillfjord/Hemne-området og øyane utanfor) er foreløpig lite kartlagt. I [[2006]] vart det funne fire [[aernie]]h ([[sørsamar|sørsamiske]] eldstader) med tilhørande [[båassjoe]]h, så vel som bl.a. mange [[fangstgrop]]er for [[rein]] ved [[Aursjøen]] i fjella mellom [[Sunndal]] og [[Lesja]]. Ulike skikt av trekolet i eldstadene er datert til ymse tidspunkt i perioden frå [[600-talet]] til kring begynnelsen av [[900-talet]]. Vi veit at det har vore [[sørsamar|sørsamisk]] [[reindrift]] i [[Trollheimen]] og på [[Fosenhalvøya]] i lange tider, og det har òg vore reindrift kring [[Hemnkjølen]] og så langt vest som fjellområda mellom [[Valsøyfjorden]] i [[Halsa kommune]] og [[Bøverdalen (Surnadal)|Bøverdalen]] i [[Surnadal kommune]] heilt fram til 1980. I [[Aure kommune|Aure]] og [[Smøla kommune|Smøla]] kommunar er det først og fremst i [[stadnamn]]a at den samiske delen av lokalhistoria kjem til synes. På [[Veiholmen]] er det òg gjort éit vesentleg arkeologisk funn: ein gjenstand som vart tolka som ein [[vevspjelk]] eller [[vevkam]] i horn med typisk [[sørsamar|sørsamisk]] ornamentikk, stildatert til kring 1200&mdash;1500 evt.<noinclude><ref>S. 210 av {{Zachrisson Varför samiskt}}</ref></noinclude> </onlyinclude>
 
== Arkeologi ==
 
=== 170 fvt. – 130 evt.: Jarnaldertuftene ved Finnråa i Rindal ===
Under arkeologisk kartlegging av ein kraftlinetrasé mellom Snillfjord og Sunndal i [[2015]] vart det funne ei rund, delvis steinlagt tuft på ca. 4 m i diameter i lett ly mot aust og elles ope, luftig lende ca. 75 meter unna vatnet Finnråa nær grensa mellom Rindal og Surnadal kommune og på nordsida av dalføret i retning mot Hemnefjella. Det ligg ei ferskvasskjelde (''gaaltije'') rett ved – eit typisk drag for samiske ''gåetiesijjieh'' (kåteplassar). Midt i tufta vart det funne kolrestar i ''aernie''-området. C14-testing av kolet gav dateringa 20–130 evt., og ei kontrolldatering av kolrestar frå kanten av tufta gav dateringa 170 fvt. – 5 evt. Dette funnet er per 2019 det eldste funnet av rimeleg sikkert samisk opphav i heile det sørsamiske kulturområdet.<ref>Midthjell, Harald Bugge og Sjøbakk, Ingvild: [http://www.nordmore.museum.no/bes%C3%B8k-oss/rindal/samisk-bosetning-i-rindal-i-eldre-jernalder-og-nyere-tid «Samisk bosetning i Rindal i eldre jernalder og nyere tid»] på nettsidene til [[Nordmøre Museum]]</ref>
 
=== 660–965 evt.: Aursjøfunnet ===
 
=== ca. 1200–1500: Gjenstanden frå Veiholmen i Smøla kommune ===
{{thumb|C35973crj hækla (Veiholmen).jpg|Gjenstanden frå Veiholmen i Smøla kommune.|Olve Utne}}
Under hagearbeid ved huset sitt (bnr. 235 på Veiholmen) i [[1980]] fann Reidun Leonardsen ein gjenstand ned mot berget under kring ein meter jord. Gjenstanden er av horn, truleg av [[rein]] og har typisk [[sørsamar|sørsamisk]] geometrisk ornamentikk på øversida. Han er 19,2 cm lang med eit skaft med avrunda trekanta tverrsnitt, og i eine enden går skaftet ut i ein flatvoren trekant der det er restar av kraftige tindar. Det kan sjå ut som om gjenstanden er ein [[vevkam]] eller [[vevspjelk]]. I motsett ende av skaftet er det merke som tyder på at gjenstanden har vore festa til eit lengre skaft. Dette siste gjer at arkeologane hadde hovudhypotesen at gjenstanden var ein del av ein vevspjelk.
 
Dimensjonane gjer at det er lite truleg at dette nokon gong har vore del av ein vevspjelk.
<!--  Vevspjelkar i tre og metall er vanlege i ikkje-samisk skandinavisk kultur. Ein vevspjelk som vart funne på ein handelsplass frå [[vikingtida]] i [[Birka]] ved Stockholm er ikkje så ulik vevspjelkar frå nyare tid frå f.eks. Sunnmøre. Gjenstanden frå Veiholmen er ganske ulik desse vevspjelkane. Han er derimot mykje meir lik vevkammar frå begge sidene av Kjølen. Liknande vevkammar av reinhorn er funne i [[Vilhelmina kommun]] og på Murberget ved [[Härnösand]]. -->
 
=== Offerstader i Trollheimen ===
 
=== Samisk offerstad på Finnstuheia i Aure kommune ===
 
== Skriftleg dokumentasjon på personar og aktivitet ==
 
=== 1600-talet ===
* [[1683]], [[5. august]], kyrkjeboka for Meldal: ''Bap. Mikel finds Mikel''.<ref name="Gaukstad">Sitat henta frå: {{Gaukstad 1983}}</ref>
* [[1685]], [[19. juni]], reiseskildring for [[Christian V]]s noregstur: Dei møtte ''"de første Finner"'' på [[Oppdal prestegard]]: eit eldre par ''"med et Rensdyr, som de medførte til at sælge om Morgenen."''<ref name="Gaukstad"/>
* [[1686]], [[16. februar]],rapport frå futen i Orkdal framlagt på ''Ranumbs Seduanlige tingsteed'' i [[Oppdal tinglag]]: ''"(...) Niels Find, med sin qvinde Ragnhild Nilsdaater, sampt deris felleds Børnn. En dreng och 2de døttere, och desfotwden opholder sig hoss dennem Hans Sønn Lars Nielsen, med sin quinde Goullue Tomisdaatter, Er kommen fra Tydals fielde och Har verret Der udjwdj 2 aar: Men er nu Kommen til Opdal och Renneboe fielde for et aar sidenn, (...)"''<ref name="Gaukstad"/>
* [[1708]], rapport frå [[Povel Resen]], kongelig utsending til ''Finmarken'': ''"For nogen tid siden da boede der Field-Lapper med mangfoldige deris Reensdyr udi de Fielde som ere beliggende Nord og Nordvest for Drifve Elf udi Opdalen (...) Nogen tid der efter Fattede sig nogle for-Vogne Personer af bøygden dend indbildning og Resolution, at det var hvercken Synd eller fare ved at bedrage disse i Fieldene boende Lapper deris godtz og Reinsdyr fra (...)"'' Men samane greidde å samle reinane sine att ifølgje Resen og fór ''"straxen af forbemte Fielde"''. Resen skriv òg at det deretter ikkje budde samar i desse fjella &mdash; eit vitnesbyrd som i den grad det er korrekt gjeld for dei siste åra av 1600-talet og til Resen skreiv sin rapport i 1707.<ref name="Gaukstad"/>
 
=== 1700-talet ===
{{thumb|Alv Find fra Stanguig 1762.jpg|Frå [[Surnadal prestegjeld]]s ministerialbok: Dotter åt Alv Find frå [[Stangvik]]a blir døypt i oktober 1762.}}
* [[1732]], Ministerialbok for [[Tingvoll prestegjeld]]: Trolldomsprosess som bl.a. involverte ein ''strippende Fin'' (streifande same) med namn Tomes.
* [[1762]], ''In Octb.'', Ministerialbok for Surnadal prestegjeld, 1750-1796: ''"Alv Find - fra Stanguigs, Hans Datter <u>Ane</u>[.] teſt. Lars Øye Ole Volden. Mad[...]Irgens Syver Sylte And[.] Volden"'' <ref>[http://urn.digitalarkivet.no/URN:NBN:no-a1450-kb20070914650419.jpg Ministerialbok for Surnadal prestegjeld (nr. 595A01), 1750-1796, s. 106]</ref>
* 1762, Fanger ved Trondhjem Tugthus 1751-1763, s. 22b: ''Karen Oles Datter, Find, Nordmørs Fogderie [[Smøla tinglag|Smølens Tinglaug]]'' vart innsett ved [[Trondhjem Tugthus]]. <ref>[https://www.digitalarkivet.no/view/84/pc00000000305794 Fanger ved Trondhjem Tugthus 1751-1763, s. 22b.]</ref>
* [[1783]]: [[Christopher Sjursen Hjeltnæs]] sendte Hallstein og Lars Garen nordover for å kjøpe reinar til tamreindrift i [[Ulvik]]. Dei kjøpte 100 dyr frå ''finnar'' (samar) i Dovretraktene. Året etter reiste Hallstein nordover att for å kjøpe fleire dyr, men fikk da berre kjøpt eit par kjørereinar.<ref name="Hjeltnes">S. 41ff. av {{Kolltveit 1961}}</ref>
* [[1786]], februar, Ministerialbok for Surnadal prestegjeld, 1750-1796, s. 190: ''Find Barn'' ''Andreas Nicolaj'' blir døypt.
* [[1786]], 3. februar, Ministerialbok for Aure prestegjeld, 1772-1819, s. 154f.: ''Findlappen Lars Davidsen 28 aar'' blir gravlagt.<ref>Møre og Romsdal fylke, Aure, Ministerialbok nr. 578A01 (1772-1819), Kronologisk liste 1786, [http://www.arkivverket.no/URN:kb_read?idx_kildeid=16108&idx_id=16108&uid=ny&idx_side=-79 side 154-155].</ref>
* [[1787]]: C.S. Hjeltnæs (sjå 1783) leigde inn samiske reingjetarar frå Dovre: ''Lussi'' og sonen ''Sakarias''.<ref name="Hjeltnes"/>
* [[1791]], 31. mai, Ministerialbok for Aure prestegjeld, 1772-1819, s. 240f.: ''Begravet en fremmed Find Torkil Thomessen gaml: 57 aar''.<ref>Møre og Romsdal fylke, Aure, Ministerialbok nr. 578A01 (1772-1819), Kronologisk liste 1786, [http://www.arkivverket.no/URN:kb_read?idx_kildeid=16108&idx_id=16108&uid=ny&idx_side=-122 side 154-155].</ref>
 
=== 1800-talet ===
* 1801
* 1809
* 1810
* 1833
* 1834
* 1839
* 1855
* 1867
* 1884
* 1886
* 1887
 
=== Lappekommisjonen av 1889 ===
 
Alle sitat her er frå utgåva transkribert og bearbeidd av [[Anders Løøv]].<ref>{{Løøv 1991}}</ref>
 
'''Erklæring No. 13'''
 
''Føderaadsmand'', John Monsen Gjersvold, 76 Aar gammel,<br/>[[Engesvollen (Holtålen)|Engesvold]] i [[Hessdalen|Hesjedal]] (''Hessdalen''):
 
{{sitat|
4. I den senere Tid for en 10 a 12 Aar siden kom John Thomassen og en anden svensk Lap Jonas Johnsen hid. Hverken John Thomassen eller Jonas Johnsen var her længe, idet den Første flyttede til Kvikne- og Tolgafjeldene, og den anden til Surendalsfjeldene [Surnadalsfjeldene].
}}
 
'''Erklæring No. 14'''
 
''Føderaadsmand'', Anders Christiansen Kjerringvold, 69 Aar gammel<br/>Engesvold i Hesjedalen
 
{{sitat|
Jonas Johnsen opholdt sig her kun i kort Tid, kanske et Par Vintre — han kom hid i Følge med John Thomassen. Jonas Johnsen skal nu opholde sig paa Surendalsfjeldene [Surnadalsfjeldene] vestenfor [[Meldal kommune|Meldalen]].
}}
 
* Erklæring No. 15
* Erklæring No. 56
 
===  ===


== Språk ==
== Språk ==
Ord i dialekten på [[Tustna]] som har samiske røter inkluderer '''gaffe''' (‘person som gjer dumheiter og sosiale tabbar’, {{sørsam.}} ''gaffa, goffe'' (‘dumming’) og ''gåffoeh'' (‘dum’)); '''[[kokse|ko’ks]]''' (‘flatbotna småbåt’, {{sørsam.}} ''guksie'' (‘ause, trekopp’)); '''moidd''' (‘fjord[[torsk]]’, jfr. {{lulesam.}} ''muojdde'' (‘sverm, skokk, stim’)); '''søtjo''' (‘mygg’, jfr. {{sørsam.}} ''sætnjoe'' (‘kløe’) og ''tjoere'' (‘insekt’)).
{{thumb|0509 kokse.jpg|Ei [[kokse]] i støa ved [[Nordheim (Aure)|Nordheim]] på [[Stabblandet]].|Olve Utne}}
=== Enkeltord ===
 
Ord i dialekten på Nordmøre med muleg samiske røter inkluderer, etter grad av sannsynlegheit:
 
'''ræv''', 'rev', sikkert fellesuralsk lånord, lånt frå samisk til nordgermansk generelt, jf. sørsamisk ''riepie'';
 
'''i'm''', 'kantnål, segl-/skinnål', sikkert uralsk lånord, jf. sørsamisk ''aejmie'';
 
'''hivens''', 'bra', jf. sørsamisk ''hijven'';
 
'''[[kokse|ko’ks]]''', ‘flatbotna småbåt’ (Tustna), [[sørsamisk]] ''guksie'' (‘ause, trekopp’) (namnet blir bruka om småe båttypar fleire plassar i Nord-Norge òg);
 
'''gaffe''', ‘person som gjer dumheiter og sosiale tabbar’ (Tustna), jf. [[sørsamisk]] ''gaffa, goffe'' (‘dumming’) og ''gåffoeh'' (‘dum’));  
 
[[jåss|'''jås'''('''s''')]] (Tustna<ref name="Trønderordboka">{{Trønderordboka}}</ref>, Aure<ref name="Trønderordboka"/>, frå [[sørsamisk]] ''jåasoeh, jåasa(h)'' (‘dum, tåpelig’), ordet har utbreiing nordafjells, det samiske ordet kan i sin tur ha samanheng med [[norrønt]] ''hjasi''/''hjæsi'', 'hare';
 
'''møydde''' (Valsøyfjorden)&nbsp;/ '''moidde''' (Aure)&nbsp;/ '''moidd''' (Tustna) (‘fjord[[torsk]]’, jf. [[lulesamisk]] ''muojdde'' (‘sverm, skokk, stim’);
 
'''søtjo''', ‘mygg’, jf. [[sørsamisk]] ''sætnjoe'' (‘kløe’) og ''tjoere'' (‘insekt’)).
 
=== Regler ===
På Indre Nordmøre finst det både teljeregler med samiske trekk og eit «Finnfadervår» med variasjonar.
 
==== Å rekne på finsk ====
Rekneremsa finst i ein surnadals- og ein rindalsversjon:
 
:Surnadal: ''Ennike, tvennike, trigede, figede, fogede, bondemann snogede, ellebukk, kellebukk, okti, kokti, kal, &mdash; use, luse, lakk.''<ref name="Holten 1977">{{Holten 1977}}</ref>
 
:Rindal: ''Ennekke, tvennekke, trikerte, fikerte, okerte, fokerte, bondemainn, knokerte, ellebu, fellebu, kainnt, okt, kokt, kallemainn, vitt, æs, kæs, usi, kusi, lakk.''<ref name="Holten 1977"/>
 
Sjølv om det blir kalla å «rækkn på finsk», så er begynnelsen av desse reglene tydeleg basert på danske talord med dansk-klingande endingar som ''-ike'' og ''-ede''. Men nokre ord uti skjer det ein gradvis transformasjon. Den siste delen av rindalsregla inneheld faktisk samiske talord:
 
{| width="200px" align="left" |
! Tal
! Sørsamisk
! Rindal
! Surnadal
|-
| <!-- tal -->1
| <!-- sam -->akte
| <!-- rin -->okt
| <!-- srd -->okti
|-
| <!-- tal -->2
| <!-- sam -->göökte
| <!-- rin -->kokt
| <!-- srd -->kokti
|-
| <!-- tal -->3
| <!-- sam -->golme
| <!-- rin -->kallemainn
| <!-- srd -->kal
|-
| <!-- tal -->4
| <!-- sam -->njieljie
| <!-- rin -->&mdash;
| <!-- srd -->&mdash;
|-
| <!-- tal -->5
| <!-- sam -->vijhte
| <!-- rin -->vitt
| <!-- srd -->&mdash;
|-
| <!-- tal -->6
| <!-- sam -->govhte
| <!-- rin -->&mdash;
| <!-- srd -->&mdash;
|-
| <!-- tal -->7
| <!-- sam -->tjijhtje
| <!-- rin -->&mdash;
| <!-- srd -->&mdash;
|-
| <!-- tal -->8
| <!-- sam -->gaektsie
| <!-- rin -->æs kæs
| <!-- srd -->&mdash;
|-
| <!-- tal -->9
| <!-- sam -->uktsie
| <!-- rin -->usi kusi
| <!-- srd -->use luse
|-
| <!-- tal -->10
| <!-- sam -->luhkie
| <!-- rin -->lakk
| <!-- srd -->lakk
|}
Vi ser at det er godt samsvar mellom regla og sørsamisk ved 1, 2, 3, 5 og 10 i Rindalen og 1, 2, 3 og 10 i Surnadalen. Ved åtte (Rin.) og ni (Rin. & Srd.) er det òg samsvar, men tostavingsorda med konsonantgrupper i innlyd er omdana til rimande einstavingsordpar som samsvarar med tendensen til å sortere ord med vokalframlyd føre ord med konsonantframlyd i rimpar i regler.  Elles bør det nemnast at endinga ''-ede'' ikkje berre assosierer til dansk preteritum, men òg til sørsamiske ordenstal.<br clear="left"/>
 
==== Finnfadervåret frå Rindalen ====
Det finst to bevarte finnfadervår frå Nordmøre. Først skal vi sjå på versjonen frå Rindalen:
 
{{sitat|
Patri nostri, , kvest uti sella, sant oppi seius, noa å vanna, trina tuom, felontius, sekrin seia, sekrin teia, vilt uti anna, yndigste bytting, ækting, mæssing, en seku la seku leron. Fammen.<noinclude><ref name="Holten 1977"/></noinclude>
}}
 
Det er ikkje mykje som minner om samisk i denne versjonen &mdash; men det er desto tydeligare at opphavet er [[latin]]sk, i tråd med kyrkjespråket føre [[reformasjonen]] i 1537, sjå samanlikninga nedanfor:
 
{|
|- valign="top" |
! Rindal
! Latin
|- valign="top" |
|<!-- rin -->'''Patri nostri, kvest uti sella,'''
|<!-- lat -->'''Pater noster, qui es in cælis:'''
|- valign="top" |
|<!-- rin -->'''sant oppi seius, noa''' [...]
|<!-- lat -->'''sanctificetur, nomen''' tuum.
|- valign="top" |
|<!-- rin -->'''å vanna, trina tuom,'''
|<!-- lat -->'''Adveniat regnum tuum.'''
|- valign="top" |
|<!-- rin -->'''felontius,'''
|<!-- lat -->'''Fiat voluntas''' tua
|- valign="top" |
|<!-- rin -->'''sekrin seia''', sekr'''in teia'''
|<!-- lat -->'''sicut in cælo''' et '''in terra'''.
|- valign="top" |
|<!-- rin -->[...] '''vilt uti anna''', [...]
|<!-- lat -->Panem nostrum '''quotidianus''' da nobis hodie.
|- valign="top" |
|<!-- rin -->[...]
|<!-- lat -->Et dimitte nobis debita nostra
|- valign="top" |
|<!-- rin -->yndigste bytting, ækting, mæssing, [...]
|<!-- lat -->sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
|- valign="top" |
|<!-- rin -->[...]
|<!-- lat -->Et ne nos inducas in temptationem, sed libera nos a malo.<br/>Quoniam tibi est regnum et potestas et gloria
|- valign="top" |
|<!-- rin -->'''en seku la seku leron. Fammen.'''
|<!-- lat -->'''in sæcula [sæculorum]<noinclude><ref>''in sæcula sæculorum'' er henta frå [[Gloria Patri]].</ref></noinclude>. Amen.'''
|}
 
==== Finnfadervåret frå Surnadalen ====
Versjonen frå Surnadalen er heilt ulik den på forvanska latin frå Rindalen:
 
{{sitat|
Akk sjella mella dokk, sjella meisen. Gid sjeddu sjama, dam stakk i botten, gid sjeddu sjama, durra-durra dutt, sjaddu-sjaddu-sja. Ett snemmeli kusst, vente se pjatt. Donnikka mann, djevele pjata.''<noinclude><ref name="Holten 1977"/></noinclude>
}}
 
Her kan vi &mdash; såvidt &mdash; kjenne att element frå den [[umesamisk]]e bibelteksten frå [[1811]]:
 
{|
! Surnadal
! Umesamisk (1811)
|- valign="top" |
| <!-- Srd --> '''Akk sjella mella dokk, sjella meisen.'''
| <!-- ume --> '''Attje mijen, jukko leh almesne,'''
|- valign="top" |
| <!-- Srd --> Gid '''sjeddu sjama''',
| <!-- ume --> ailesen '''sjaddes to namma''';
|- valign="top"
| <!-- Srd --> dam stakk i '''botten''',
| <!-- ume --> '''påtes''' to rik;
|- valign="top"
| <!-- Srd --> gid '''sjeddu''' sjama,
| <!-- ume --> '''sjaddes''' to wiljo ko almesn, nau ai ädnamen naln;
|- valign="top" |
| <!-- Srd --> durra-durra dutt, sjaddu-sjaddu-sja.<br/>Ett snemmeli kusst, vente se pjatt.<br/>Donnikka mann, djevele pjata.
| <!-- ume --> mijen färten peiwen laipeb wadde miji udne;<br/>ja luoite miji mijen laikoit andagas,<br/>nau ko ai mije luoitebe mijen welkolatjita;<br/>ja ale sislaide mijeb kättjelebmai;<br/>walla warjele mijeb pahast.<br/>Jutte to le rik, ja faomo, ja härlogwuot, ekewen aikai.<br/>Amen.
|}


== Stadnamn ==
== Stadnamn ==


=== Norske namn som kan vise til samar og samisk næring ===
=== Norske namn som kan vise til samar og samisk næring ===
Det finst ikkje registrert nokon namn av typane ''Lapp-'', ''Kåt(e)-'' eller ''Gam-'' i kommunen. På vestsida av [[Skardsøya]] ligg garden '''[[Finnset (Aure)|Finnset]]''' (saman med Finnsetbugen og Finnsetstien), og noko lenger vest &mdash; på vestenden av [[Grisvågøya]], ligg '''[[Finnstuheia]]'''. Finnfløa er ei grunne som ligg rett nordom [[Lesundøya]]. Anna enn at Finnfløa ligg mellom dei andre Finn-stadene i Aure, er det usikkert om namnet har bakgrunn i folke- eller naturforhold &mdash; men merk likevel muleg samisk opphav til stadnamnet Melkvik berre dryge 100 meter sørom Finnfløa.


Namn på ''Rein-'' kan ha fleire tydingar, deriblant dyret [[rein]]. I [[Aure kommune]] finst rein-namn langs grensa til [[Hemne kommune]]: [[Litl Reinsjøen]] ovom [[Kjørsvikbugen]] renn ut i Reinsjøelva. Ovom Litl Reinsjøen ligg det større vatnet som offisielt heiter [[Reinsjøen (Aure)|Reinsjøen]] på Aure-sida og [[Rennsjøen (Hemne)|Rennsjøen]] på Hemne-sida. I lia mellom [[Årvågsfjorden (Aure)|Årvågsfjorden]] og [[Åsgardvatnet (Aure)|Åsgardvatnet]] ligg tjørna Reinvasstjønna. Ovom Åsgardvatnet att ligg Reinskara, og fjellet som offisielt heiter Åsgardfjellet blir òg kalla Reinskarfjellet, og attom to lange åsryggar på snaufjellet ligg Reinskarbotnen. I alle desse falla er namna knytt til langsmale, plogfor-aktige former, og det er truleg rimeligast å sette desse rein-namna i samband med [[åkerrein]]er heller enn reinsdyr.
==== Namn på finn- og lapp- ====
[[file:Finn-namn - Nordmoer, Soer-Fosen.png|thumb|right|300px|[[Stadnamn på «finn-» på Nordmøre og i Sør-Fosen|Stadnamn på «finn-» og «lapp-» i Romsdal, på Nordmøre og i Sør-Fosen]].]]
'''Aure kommune:''' På vestsida av [[Skardsøya]] ligg garden '''[[Finnset (Aure)|Finnset]]''' (saman med Finnsetbugen og Finnsetstien), og noko lenger vest &mdash; på vestenden av [[Grisvågøya]], ligg '''[[Finnstuheia]]'''. Finnfløa er ei grunne som ligg rett nordom [[Lesundøya]]. Anna enn at Finnfløa ligg mellom dei andre Finn-stadene i Aure, er det usikkert om namnet har bakgrunn i folke- eller naturforhold &mdash; men merk likevel muleg samisk opphav til stadnamnet Melkvik berre dryge 100 meter sørom Finnfløa. Ei gammal segn nedskriven av lærar og lokalhistorikar Knut O. Vik fortel om samar i samband med Skardsøya:
 
{{sitat|
Det va en kall her så ette Vinter. Han spol en finn så dem trudd kunn å tråll, om en kunn få vekk vargjen på Skalsøyn. Ka finn svarra, veit æ itj, men varjen kom nå bort her ette di.
}}
 
==== Namn på gam- ====
Namnet '''Gamsgrøa''' (òg Gamsgrøet) finst rett vestom [[Tjelle]] i [[Nesset kommune]] i Romsdal, og '''Gamsgrøvollen''' ligg kring midtvegs mellom [[Romfo]] og [[Gjøra]] i [[Sunndal kommune]]. [[Olav Rygh]] sett namnet Gamsgrø- i samanheng med namnet Ramsgrø- som finst lenger sør i landet. Ein overgang frå ''R'' til ''G'' i framlyd er heller uvanleg, men tanken at førsteleddet av eit samansett stadnamn på -grø skal vera eit planteslag er rimeleg.
 
(Vestre og Austre) '''Gammøyan''' er eit par holmar som ligg mellom Bremneset og Vågøya på yttersida av [[Frøya]]. Rett austom dei ligg Gammøytaren.
 
==== Namn på kåt- ====
Det einaste namnet i området som begynner med kåt- eller liknande er '''Kotlarsdårå''' i [[Todalen (Surnadal)|Todalen]] i [[Surnadal kommune]]. Namnet heng truleg saman med ''kåt'' i tydinga ‘munter’.<ref>Iflg. [[Tor Erik Jenstad]].</ref>
 
==== Rein ====
Namn på ''Rein-'' kan ha fleire tydingar, deriblant dyret [[rein]]. I [[Aure kommune]] finst rein-namn langs grensa til [[Hemne kommune]]: [[Litl Reinsjøen]] ovom [[Kjørsvikbugen]] renn ut i Reinsjøelva. Ovom Litl Reinsjøen ligg det større vatnet som offisielt heiter [[Reinsjøen (Aure)|Reinsjøen]] på Aure-sida og [[Rennsjøen (Hemne)|Rennsjøen]] på Hemne-sida. I lia mellom [[Årvågsfjorden (Aure)|Årvågsfjorden]] og [[Åsgardvatnet (Aure)|Åsgardvatnet]] ligg tjørna Reinvasstjønna. Ovom Åsgardvatnet att ligg Reinskara, og fjellet som offisielt heiter Åsgardfjellet blir òg kalla Reinskarfjellet, og attom to lange åsryggar på snaufjellet ligg Reinskarbotnen. I alle desse falla er namna knytt til langsmale, plogfor-aktige former, og det er truleg rimeligast å sette desse rein-namna i samband med [[åkerrein]]er heller enn reinsdyr. 
 
I [[Halsa kommune]] ...


=== Namn med både norske og samiske ledd ===
=== Namn med både norske og samiske ledd ===


{{thumb|C02043 Kuliberga.jpg|''Kuli''berga ved Langholmen var gode ''fiskberg'', jfr. sørsamisk ''guelie'', ‘fisk’.|Olve Utne}}
'''Kuliberga''' nordaust på [[Langholmen (Aure)|Langholmen]] er ei stort sett flat grunnfjellflate som har vore bruka til [[fiskberg]], jfr. [[sørsamisk]] '''guelie''' (‘fisk’).
'''Kuliberga''' nordaust på [[Langholmen (Aure)|Langholmen]] er ei stort sett flat grunnfjellflate som har vore bruka til [[fiskberg]], jfr. [[sørsamisk]] '''guelie''' (‘fisk’).


'''Møyslåtten''' er ei øy som hører til [[Golma]] der det vart drive utslått. Øya ligg kring 2 km utanfor Golmvågen i tildels ureint farvatn og kan til tider vera kronglut å komma seg til. Ut frå funksjonen og tilgjengelegheita er det rimeleg å tru at sørsamisk ''myöhtsese-sluehtie'' (avsidesliggjande utslått) kan liggja til grunn, der ''sluehtie'' i sin tur er eit samisk lån frå norrønt ''sláttr''.
'''Møyslåtten''' er ei øy som hører til [[Golma]] der det vart drive utslått. Øya ligg kring 2 km utanfor Golmvågen i tildels ureint farvatn og kan til tider vera kronglut å komma seg til. Ut frå funksjonen og tilgjengelegheita er det rimeleg å tru at sørsamisk '''myöhtsese-sluehtie''' (avsidesliggjande utslått) kan liggja til grunn, der ''sluehtie'' i sin tur er eit samisk lån frå norrønt ''sláttr''.


Det finst fleire namn på ''Melk-'' og ''Mjølk-'' på plassar i Aure kommune som ligg slik til at stølsdrift/mjølking ikkje verkar særleg truleg. Ein del av desse plassane ligg ved sjøen, og gjerne på plassar med ein tydelige «krok» i landskapsforma. Det sørsamiske ordet '''måelhkie''' tyder ‘krok, sving (f.eks. på en elv, vei)’. Slike plassar inkluderer '''Melkvik''' på Lesundøya; denne Melkvika er ei skarpvinkla vik som forøvrig ligg berre dryge 100 meter i luftlinje sørom Finnfløa. Melkvika under [[Innerberg (Aure)|Innerberg]] på [[Stabblandet]] er mindre tydelig vinkelforma i seg sjølv med vår tids havnivå, men vinkelforma kjem tydelegare fram ved fem meters høgd over havet etter vår tids nivå. '''Mjølkenesbukta''' ved [[Vinsternesvågen]] er avgrensa i aust av eit nes som viser tilnærma rett vinkel ved 5&ndash;10 moh.
Det finst fleire namn på ''Melk-'' og ''Mjølk-'' på plassar i Aure kommune som ligg slik til at stølsdrift/mjølking ikkje verkar særleg truleg. Ein del av desse plassane ligg ved sjøen, og gjerne på plassar med ein tydelige «krok» i landskapsforma. Det sørsamiske ordet '''måelhkie''' tyder ‘krok, sving (f.eks. på en elv, vei)’. Slike plassar inkluderer '''Melkvik''' på Lesundøya; denne Melkvika er ei skarpvinkla vik som forøvrig ligg berre dryge 100 meter i luftlinje sørom Finnfløa. Melkvika under [[Innerberg (Aure)|Innerberg]] på [[Stabblandet]] er mindre tydelig vinkelforma i seg sjølv med vår tids havnivå, men vinkelforma kjem tydelegare fram ved fem meters høgd over havet etter vår tids nivå. '''Mjølkenesbukta''' ved [[Vinsternesvågen]] er avgrensa i aust av eit nes som viser tilnærma rett vinkel ved 5&ndash;10 moh.
Namn på '''Dårdi-''' kan ha opphav i ''dåeries'' ([[sørsamisk]] ‘tverr-’). Stadnamnet ''Dårdiheia'' finst to plassar på Nordmøre: Dårdiheia, eller den tverrliggjande heia på sørsida av [[Bårsetfjellet]] på Ertvågsøya i Aure kommune; og Dårdiheia i sørkanten av ''Kjerkjeberget'' i [[Tingvoll kommune]].


=== Namn med berre samiske røter ===
=== Namn med berre samiske røter ===
Linje 24: Linje 284:
'''[[Araboltan]]''' rett sørom [[Langholmen (Aure)|Langholmen]] har, som andre [[arabolt]]-namn, truleg opphav i sørsamisk ''aaregen baalte'', som tyder ‘attmed steinurda’ &mdash; her: attmed skjergruppa.
'''[[Araboltan]]''' rett sørom [[Langholmen (Aure)|Langholmen]] har, som andre [[arabolt]]-namn, truleg opphav i sørsamisk ''aaregen baalte'', som tyder ‘attmed steinurda’ &mdash; her: attmed skjergruppa.


'''[[Golma]]''' som stadnamn har truleg opprinneleg vist til området ved '''Golmvågen/Golmsundet''', som er karakterisert ved ''tre'' (sørsamisk ''golme'') forgreiningar &mdash; jamfør alle andre namn på ''Golm-'' som finst registrert i Noreg.
<googlemap version="0.9" lat="63.16559" lon="7.90000" zoom="15">63.16559, 7.90000, Golmvågen/Golmsundet</googlemap>
'''[[Golma]]''' som stadnamn har truleg opprinneleg vist til området ved '''Golmvågen/Golmsundet''', som er karakterisert ved ''tre'' (sørsamisk ''golme'') forgreiningar &mdash; jamfør alle andre namn på ''Golm-'' og ''Gålm-'' som finst registrert i Noreg.


== Arkeologi ==
{{thumb|26357j Navth-haevtie.jpg|Utsikten nedover holegangen ved Nauthatten &mdash; eller Navth-haevtie?|Olve Utne}}
'''[[Nordheim (Aure)|Nautan]]''', sidan slutten av 1800-talet offisielt «Nordheim», er ein matrikkelgard som ligg i eit område særprega av langsmale former, inkludert [[Sagvikvatnet (Stabblandet)|Sagvikvatnet]] så vel som det langsmale høgdedraget frå Nauthatten til Trollskardhaugen. Namnet har truleg opphav i sørsamisk ''navte'' eller ''nåvte'' som tyder ‘skaft på grov reiskap’ (økse-, sleggje-), fleirtal '''navth''' eller '''nåvth'''. Nordenden av åsryggen er særprega av ei relativt stor hole på skrå ned i berget i den bratte austsida. Eit slikt hol blir kalla '''haevtie''' på sørsamisk, og det er grunn til å tru at Nauthatten kjem av sørsamisk '''Navth-haevtie''' eller ''Navti-haevtie''.
 
== Fotnotar ==
<references />


== Kjelder ==
== Kjelder ==
* {{Stenvik 1981}}


== Lenkjer ==
== Lenkjer ==


[[kategori:Aure kommune]]
[[Kategori:Nordmøre]]
[[kategori:sørsamer|Aure kommune]]
[[Kategori:Fosen]]
{{f1}}
[[Kategori:Sørsamisk historie og kultur|Nordmøre og Sør-Fosen]]
{{f2}}
{{nn}}
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/250014...2115640»