Skogssamar: Forskjell mellom sideversjoner

Så langt tilbake som vi har skriftlige kjeldor har skogssamane inngått i ein större samfunnsstruktur òg &mdash; såkalla ''[[sida]]er'' ({{sørsam.}} ''sijte'', {{lule.}} ''sijdda'', {{nordsam.}} ''siida'') eller ''lappbyar'' ({{sv.}}). Sjølv om ordet ''lappby'' har vorte mykje bruka på svensk, så hade ikkje sidaene i si opprinnelige form så mykje til felles med vår tids svenske samebyar. De var heller ikkje ''byar'' eller ''grender'' i vanlig förstand; de hade för eksempel ikkje nødvendigvis nokon permanente bygningar. Petrus Læstadius kalla sidaene ''stammar'' og la dermed vekt på sidaen som ei menneskegruppe heller enn som ein fysisk einheit.<ref name="Læstadius"/>

At det i svenskspråklig samenheng blir tala om «byar» trur vi kjem av at handelsmenn og futar på 1500-talet oppsøkte samane på vinteren når de fanst samla på store felles buplassar, eller ''vinterbyar''. Frå [[Kemi lappmark]] veit vi at det fanst ni ''lappbyar'' med kvarsin vinterby på begynnelsen av 1600-talet. I følgje Helmer Tegengren vart plasseringa av vinterbyane avgjort dels av kjente ferdselsvegar, dels av muligheita til vinterjakt på [[villrein]]. Vintertid vandra villreinen opp til de [[lav]]rike markene ved vasskiljet, og vinterbyane var plassert nærme vandringsruta.<ref name="Tegengren">{{bokref |titel=En utdöd lappkultur i Kemi lappmark: studier i Nordfinlands kolonisationshistoria| efternamn=Tegengren|förnamn=Helmer|år=1952 }}</ref>

I de andre lappmarkene veit vi òg om ''lappbyar'' frå og med 1500-talet. Det finst skildringar frå blant anna [[birkarlar]] om at dessa byane òg samla seg på större buplassar om vinteren, i det minste frå [[Pite lappmark]] og nordover. I de to sørligare lappmarkene, [[Åsele lappmark|Ångermanna]] og [[Ume lappmark]]er, hade samane tidlig fått til vane å reise til marknadsplassar ved kysten om vinteren. Den gamle samiska samfunnsstrukturen vart seinare grunnleggande endra da [[Karl IX]] anla kirkjeplassar i lappmarkene i [[1607]]. Frå den tid laut samane halde til på kirkjeplassen ein stor del av vinteren för å besøkje marknad, gudstjenestor og ting, noko som førte med seg at de gamle vinterbuplassane kom utur bruk. Ein del av kirkjeplassane var nok plassert på tidligare vinterbuplassar. Det gjeld för eksempel [[Arvidsjaur]] i det skogssamiske området.<ref name="Hultblad">{{bokref |titel=Övergång från nomadism till agrar bosättning i Jokkmokks socken |efternamn=Hultblad |förnamn=Filip |år=1968}} </ref>