Veiledere, Administratorer
114 951
redigeringer
Skogssamar: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (5 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Spanningsvallen von Duben.jpg|<noinclude>Den skogssamiske leiren </noinclude>Spänningsvallen mellom Järfojaur og Seudnur i Arvidsjaurs kommun<noinclude>, på grensa mellom noverande Östra og Västra Kikkejaurs samebyar</noinclude>. Tresnitt etter foto av Lotten von Düben 1871.}} | <onlyinclude>{{thumb|Spanningsvallen von Duben.jpg|<noinclude>Den skogssamiske leiren </noinclude>Spänningsvallen mellom Järfojaur og Seudnur i [[Arvidsjaurs kommun]]<noinclude>, på grensa mellom noverande Östra og Västra Kikkejaurs samebyar</noinclude>. Tresnitt etter foto av Lotten von Düben 1871.}} | ||
'''[[Skogssamar]]''' ({{nyn.}}; {{bokm.}}/{{sv.}} ''skogssamer'', {{da.}} ''skovsamer'') er [[samar]] som held til i skogslandet heile året og som altså ikkje flyttar opp til fjella om sommaren eller vinteren, i motsetning til [[fjellsamar]]. I praksis blir namnet bruka i samband med svenske og finske område; de norske samane med liknande levevis blir oftast kalla [[sjøsamar]]. </onlyinclude> | '''[[Skogssamar]]''' ({{nyn.}}; {{bokm.}}/{{sv.}} ''skogssamer'', {{da.}} ''skovsamer'') er [[samar]] som held til i skogslandet heile året og som altså ikkje flyttar opp til fjella om sommaren eller vinteren, i motsetning til [[fjellsamar]]. I praksis blir namnet bruka i samband med svenske og finske område; de norske samane med liknande levevis blir oftast kalla [[sjøsamar]] (og tidligare ''sjøfinnar'' eller ''bufinnar''). </onlyinclude> | ||
<onlyinclude>I historisk tid har det funnest skogssamar i alle fall frå nordre Ångermanland og nordover i Sverige. Dei to sørligaste [[lappmark]]ene, [[Åsele lappmark|Åsele]] og [[Lycksele lappmark]], omfatta føre [[1606]] ikkje fjellområdet, men berre reint skogssamiske område. Det same galdt [[Kemi lappmark]] i noverande [[Finland]]. I dei andre lappmarkene fanst skogssamar innafor heile skogslandet. </onlyinclude> | <onlyinclude>I historisk tid har det funnest skogssamar i alle fall frå nordre Ångermanland og nordover i Sverige. Dei to sørligaste [[lappmark]]ene, [[Åsele lappmark|Åsele]] og [[Lycksele lappmark]], omfatta føre [[1606]] ikkje fjellområdet, men berre reint skogssamiske område. Det same galdt [[Kemi lappmark]] i noverande [[Finland]]. I dei andre lappmarkene fanst skogssamar innafor heile skogslandet. </onlyinclude> | ||
| Linje 69: | Linje 69: | ||
=== Opprinnelig fiskarar og jegarar === | === Opprinnelig fiskarar og jegarar === | ||
Grunnen til at ''granlappar'' og ''fjellappar'' betalte ulike typar skatt på 1600-talet var at dei hadde ulike forsørgingsmønster. Granlappane var berre i liten grad reineigarar. Da [[lappfut]]en Karl Unesson gjennomførte ei detaljert gransking av ume- og ångermannalappane (som da utelukkande var skogssamar) i [[1602]], hadde dei to rikaste hushalda 40 reinar, medan medianverdien var 13.<ref name="Gustafsson"> | Grunnen til at ''granlappar'' og ''fjellappar'' betalte ulike typar skatt på 1600-talet var at dei hadde ulike forsørgingsmønster. Granlappane var berre i liten grad reineigarar. Da [[lappfut]]en Karl Unesson gjennomførte ei detaljert gransking av ume- og ångermannalappane (som da utelukkande var skogssamar) i [[1602]], hadde dei to rikaste hushalda 40 reinar, medan medianverdien var 13.<ref name="Gustafsson">Gustafsson, Gustaf: «Ångermanlands lappmark». ''Ångermanland''. Utg. Ångermanlands Hembygdsförbund. Nr. 14. 1979.</ref> | ||
I 1670-åra erklærte Samuel Rheen at granlappane i [[Jokkmokk]] levde hovudsaklig av fisk og vilt. Nicolaus Lundius, som skildra forholda i [[Ume lappmark]] kring same tida, bidrog med opplysninga at granlappane ikkje var så rike som fjellappane. Granlappane hadde | I 1670-åra erklærte Samuel Rheen at granlappane i [[Jokkmokk]] levde hovudsaklig av fisk og vilt. Nicolaus Lundius, som skildra forholda i [[Ume lappmark]] kring same tida, bidrog med opplysninga at granlappane ikkje var så rike som fjellappane. Granlappane hadde | ||
| Linje 140: | Linje 140: | ||
Ein skogssamisk leir som ikkje er i bruk lenger går ganske fort tilbake til naturen. I dag kan vi særlig finne [[åre|årer]] — den steinlagte eldstaden i kåta. Gamle reinvollar kan stundom attkjennast som velgjødsla og grøne flater i skogen eller på ei hogstflate. Einkvan gongen finn vi restar av hagar, kåter og buer. I gamle furuer kan vi finne innhogde feste for å binde reinar, eller innslegne pinnar som oppheng for mjølkekara.<ref name="Aronsson"/> | Ein skogssamisk leir som ikkje er i bruk lenger går ganske fort tilbake til naturen. I dag kan vi særlig finne [[åre|årer]] — den steinlagte eldstaden i kåta. Gamle reinvollar kan stundom attkjennast som velgjødsla og grøne flater i skogen eller på ei hogstflate. Einkvan gongen finn vi restar av hagar, kåter og buer. I gamle furuer kan vi finne innhogde feste for å binde reinar, eller innslegne pinnar som oppheng for mjølkekara.<ref name="Aronsson"/> | ||
Eit typisk skogssamisk kulturspor er spor av [[samisk barktak]] i gamle [[furu]]tre. Slike spor har vorte funne frå [[Könkämäälven]] i nord til [[Umeälven]] i sør. [[Bark]]en vart bruka dels som mat, dels som pakkemateriale for å bevara [[sener]] mjuke.<ref> | Eit typisk skogssamisk kulturspor er spor av [[samisk barktak]] i gamle [[furu]]tre. Slike spor har vorte funne frå [[Könkämäälven]] i nord til [[Umeälven]] i sør. [[Bark]]en vart bruka dels som mat, dels som pakkemateriale for å bevara [[sener]] mjuke.<ref>Östlund, Lars, Bergman, Ingela & Zackrisson, Olle: «[http://www.fof.se/tidning/2007/5/bark-nyttigt-och-gott Bark – nyttigt och gott!]». ''Forskning & Framsteg''. Nr. 5. 2007.</ref> | ||
=== Bevarte miljø === | === Bevarte miljø === | ||
| Linje 163: | Linje 163: | ||
{{Wikipedia|sv|Skogssamer}} | {{Wikipedia|sv|Skogssamer}} | ||
{{f2}} | {{f2}} | ||
[[ | [[kategori:skogssamisk historie og kultur]] | ||
[[kategori:samisk historie og kultur]] | |||
[[Kategori:Lappland]] | [[Kategori:Lappland]] | ||
[[kategori:Finland]] | [[kategori:Finland]] | ||
{{nn}} | |||