276 671
redigeringer
Støylsdrift og støylsliv i Nordfjord (vis kilde)
Sideversjonen fra 10. apr. 2024 kl. 10:33
, 10 aprilRobot: Erstatter kategorien Eid med Eid (Nordfjord)
(Ny side: '''Støylsdrift og støylsliv i Nordfjord''' - støyling eller setring var i hundrevis av år ein fast og viktig del av utmarksbruket i Noreg. Kyr, geiter og andre husdyr vart ha...) |
m (Robot: Erstatter kategorien Eid med Eid (Nordfjord)) |
||
| (7 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 6: | Linje 6: | ||
==Støyl – kva er det?== | ==Støyl – kva er det?== | ||
Ein støyl<ref>I generell omtale er det i denne artikkelen brukt formen støyl. Ordboka bruker støl.</ref> er ein stad i utmarka eller fjellet der kyr, geiter og andre krøter beiter, blir påpassa og stelte. Kyrne eller geitene vert mjølka kveld og morgon. Dei fleste støylane har hus, kalla sel, for dei som driv støylinga, og fjøs for dyra. Mjølk og rømme vart tidlegare bore eller køyrt heim. No er transporten med bil. På mange støylar var det også slåttemark på kvia, som var eit oppdyrka og innegjerda jordstykke rundt sel og fjøs. | Ein støyl<ref>I generell omtale er det i denne artikkelen brukt formen støyl. Ordboka bruker støl.</ref> er ein stad i utmarka eller fjellet der kyr, geiter og andre krøter beiter, blir påpassa og stelte. Kyrne eller geitene vert mjølka kveld og morgon. Dei fleste støylane har hus, kalla sel, for dei som driv støylinga, og fjøs for dyra. Mjølk og rømme vart tidlegare bore eller køyrt heim. No er transporten med bil. På mange støylar var det også [[slåttemark]] på kvia, som var eit oppdyrka og innegjerda jordstykke rundt sel og fjøs. | ||
==Støyl i sør, seter i nord== | ==Støyl i sør, seter i nord== | ||
| Linje 18: | Linje 18: | ||
==Støylane gull verd== | ==Støylane gull verd== | ||
Då støylsbruket var på høgda, var det avgjerande viktig for jordbruket. Nokre tal frå statistikk kring år 1900 viser dette tydeleg. I dei sju Nordfjord-kommunane Davik, Eid, Hornindal, Gloppen, Breim, Innvik og Stryn var det på den tida kvart år kring 11.000 mjølkekyr på støylen. I støylstida, som i gjennomsnitt var på 2,5 månader, frå jonsok (23. juni) til eit stykke ut i september, produserte desse kyrne 3,5 millionar liter mjølk. Det var over ein tredel av samla mjølkeproduksjon i desse kommunane.<ref> Tala som her er nemnde, er henta frå Amund Helland: Nordre Bergenhus amt i serien Norges land og folk topografisk-statistisk beskrevet (1885–1921). Når kommunane Selje og Bremanger står oppførte med null støylar i denne kjelda, kjem nok det av at det i desse kommunane på denne tida var få eller ingen støylshus. Derimot var fjell og utmark i stor grad brukt som beite i heile kystområdet. Inn på 1900-talet vart det også i dette området bygde mange støylar. (Jf. Tvinnereim, 1997.)</ref> | Då støylsbruket var på høgda, var det avgjerande viktig for jordbruket. Nokre tal frå statistikk kring år 1900 viser dette tydeleg. I dei sju Nordfjord-kommunane Davik, Eid, Hornindal, Gloppen, Breim, Innvik og Stryn var det på den tida kvart år kring 11.000 mjølkekyr på støylen. I støylstida, som i gjennomsnitt var på 2,5 månader, frå jonsok (23. juni) til eit stykke ut i september, produserte desse kyrne 3,5 millionar liter mjølk. Det var over ein tredel av samla mjølkeproduksjon i desse kommunane.<ref> Tala som her er nemnde, er henta frå [[Amund Helland]]: ''Nordre Bergenhus amt'' i serien ''[[Norges land og folk|Norges land og folk topografisk-statistisk beskrevet]]'' (1885–1921). Når kommunane Selje og Bremanger står oppførte med null støylar i denne kjelda, kjem nok det av at det i desse kommunane på denne tida var få eller ingen støylshus. Derimot var fjell og utmark i stor grad brukt som beite i heile kystområdet. Inn på 1900-talet vart det også i dette området bygde mange støylar. (Jf. Tvinnereim, 1997.)</ref> | ||
Mjølkeproduksjonen var den viktigaste materielle verdien av støylsdrifta, men ikkje den einaste. Mange tusen såkalla tørrekrøter i dei nemnde kommunane, var også på støylen og nytta fjellbeita. I ei tid utan nemnande heimebeite og utan tilførsel av fór utanfrå, ville det vore heilt uråd å drive med husdyrbruk slik det vart gjort i tida fram til midten av 1900-åra, utan støylane og fjellbeita. | Mjølkeproduksjonen var den viktigaste materielle verdien av støylsdrifta, men ikkje den einaste. Mange tusen såkalla tørrekrøter i dei nemnde kommunane, var også på støylen og nytta fjellbeita. I ei tid utan nemnande heimebeite og utan tilførsel av fór utanfrå, ville det vore heilt uråd å drive med husdyrbruk slik det vart gjort i tida fram til midten av 1900-åra, utan støylane og fjellbeita. | ||
| Linje 48: | Linje 48: | ||
* Karin Walen Rindal (re.): Hjellesetra, 2016. | * Karin Walen Rindal (re.): Hjellesetra, 2016. | ||
* Jon Tvinnereim: Seterdrift i Nordfjord. 1997. (Arbeidsrapport nr. 40, Høgskulen i Volda og Møreforsking Volda). På sidene 20 og 21 i denne rapporten er ei liste over bøker, artiklar og manuskript om støylsdrift i Nordfjord. | * Jon Tvinnereim: Seterdrift i Nordfjord. 1997. (Arbeidsrapport nr. 40, Høgskulen i Volda og Møreforsking Volda). På sidene 20 og 21 i denne rapporten er ei liste over bøker, artiklar og manuskript om støylsdrift i Nordfjord. | ||
{{nn}} | |||
[[Kategori:Seterbruk]] | [[Kategori:Seterbruk]] | ||
| Linje 54: | Linje 55: | ||
[[Kategori:Gloppen kommune]] | [[Kategori:Gloppen kommune]] | ||
[[Kategori:Stryn kommune]] | [[Kategori:Stryn kommune]] | ||
[[Kategori:Hornindal kommune]] | [[Kategori:Hornindal]] | ||
[[Kategori:Eid | [[Kategori:Volda kommune]] | ||
[[Kategori:Vågsøy kommune]] | [[Kategori:Stad kommune]] | ||
[[Kategori:Selje | [[Kategori:Eid (Nordfjord)]] | ||
[[Kategori:Vågsøy]] | |||
[[Kategori:Kinn kommune]] | |||
[[Kategori:Selje]] | |||