Straumsheim: Forskjell mellom sideversjoner

Både gardsnamnet og lokaliseringa tyder på at dette er ein gammal gard. Vi finn elles namnet i dei gamle sunnmørsættlegga frå 1100-1200-talet. Men garden kan vere mykje eldre. Det er prova at det fanst gardar med namn som enda på -heim før 500 e. Kr., og der er endå eldre spor etter åkerbruk på Sunnmøre.  

Rett overfor garden ligg det over 3000 fot høge Straumshornet som stengjer noko for morgonsola. Midtsommars slepp solskinet ned til garden ved ½8-tida. Garden har eit sentralt lægje, og tuna ligg frå 100 til 200 m frå hovudvegen. Straumsheim grensar til Fet, som ligg ved andre enden av Fitjavatnet, men avstanden dit er så stor at ein ikkje gjerne tenkjer på Fet og Straumsheim som grannegardar. I aust ligg utmark og fjell, i nord Riksheimgjerde; og fjorden og vatnet, med den korte Straumen i mellom, dannar grensa mot Straume og [[Straumgjerde]].  

Frå tidleg på 1600-talet hadde Straumsheim fire jamstore bruk, og før utskiftinga i 1834 låg alle tuna tett i lag søraust for elva. For å få slutt på den gamle teigblandinga møttest alle brukarane i forlikskommisjonen, men det lukkast ikkje å kome til ei semje om ei utskifting «i mindelighed». Brukarane ville ha saka for retten etter lov av 17. august 1821. Den 6. august 1834 tok utskiftinga til og vart avslutta 4. oktober. Skjønnsmenn var Martinus Pedersen Dravlaus, Nils Andreas Olsen Fet, Klaus Amundsen Hole og Bendik Rasmussen Skarbø. Ein brukar måtte flytte ut frå gamletunet, og alle ville helst sleppe, for på den staden det eine bruket skulle flyttast til såg det så armt ut, utan ei einaste åkerbot. Men lægjet var elles framifrå, og brukaren av Andersgarden såg vel at der kunne det bli til noko. Han gjekk med på å flytte og fekk sitt i eitt stykke. Det same fekk Ellendgarden, og dei to andre bruka fekk sitt i to stykke.  

Husa stod den tida annleis enn i dag. Ovanfor Ola-stova heiter det Tuftene. Der stod truleg Anders-stova. Der stod og seinare stova til Brunstad-Berte, enkja etter Torstein Styrkersen Brunstad. Berte hadde kår av Ellendgarden, som mannen hennar åtte. Løene til Olagarden og Ellendgarden stod tett i lag. Ellend-løa stod delvis på Olagarden sin grunn heilt til 1911. «Løtroppa» til Ellendgarden gjekk opp til gardsvegen på den eine sida, og stovetrappa til Olagarden gjekk ned til vegen på den andre sida. Stabburet i Tormodgarden stod midt i geila for krøtera.  

Før siste århundreskifte og ei tid utover brukte dei ikkje slåttemark til beite. Først i seinare tid tok dei til å gjerde inn til kalvebeite og anna. Den siste inngjerdinga av småhøymark vart gjord kring 1950.  

Om trusking på Straumsheim fortel Petter O. Straumsheim i Ellendgarden: Som på andre gardar i bygda brukte dei langt ut på 1800-talet gamle, primitive reiskap, som har mange namn. Dei la kornbanda i ein ring på låven med kornet inn. Så slo dei på kornet med tustre ei stund. Sidan tok dei kvart nek opp i handa og då vart skjedda brukt.  

Først på 1900-talet tok dei til med skogplanting, og der er rikeleg til eige bruk. Før kunne eit bruk ha 20 skogteigar, men ved siste utskiftinga, i 1968, vart skogen bytt etter skylda og kvart bruk fekk sitt samla. Men det vart særlege vedtak for barskogen.  

Ei tid var der ni kvernar på Straumsheim. Men ikkje alle høyrde garden til. Straumgjerde og Straume hadde og kvernar her. - På 1700-talet var der mange saker mellom Straumsheim på den eine sida og Straume og Straumgjerde på den andre, og heile tida galdt det kvernbruk på Straumsheim, som brukarane på dei andre gardane hevda dei hadde rett til etter ein gammal avtale om at Straumsheim-karane i staden fekk hogge i Straume sin skog til husvøling så lenge der var noko å finne. Men Abelset-familien som åtte Straumsheim, tok til å krevje betaling for kvernbruken.  

Det som gjorde tvisten akutt kring 1760 var at kverna til Tormod Straumsheim heldt på å forfalle slik at Lars Straume fann at han ikkje kunne bruke kverna lenger og måtte slutte å male der. Men han hadde i si tid vore med å kjøpe kverna og ville ha godtgjort det han hadde lagt ut. I eit brev datert 6. juni 1761 skreiv Christopher Abelset til brorsonen Jørgen Abelset, som då var eigar av Straumsheim, at han syntest kravet til Lars Larssen Straume var rimeleg, og at Jørgen burde få ei nøytral nemnd til å fastsetje godtgjersla til Lars. Men tvisten heldt fram, og særleg i åra 1777-1779 var saka framme på tinget gong etter gong. Etter ei synfaring på staden ser det ut til at det kom til ei semje. (SSTb nr 35 a-b).  

Bedarlaget rakk ikkje utanom garden. Innan garden var det vanleg med «juledrikking». Det heitte «å drikke jul» like godt om der ikkje fanst øl eller anna sterkt.