Veiledere, Administratorer, Skribenter
34 043
redigeringer
m
noe layout (sitat/referanseliste) og kat ->mal
Ingen redigeringsforklaring |
m (noe layout (sitat/referanseliste) og kat ->mal) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{innhold høyre}} | {{innhold høyre}} | ||
<onlyinclude>Mange som bur i [[Sunnhordland]]sbygdene er etterkomarar frå dei norske storættene, eller adelsættene, som levde i denne landsdelen for 500–600 år sidan; [[Sunnhordlandsætter|Sunnhordlandsættene]]. Det er ætter som har sine røter langt tilbake, nokre heilt tilbake til den gamle lendermannstida. I ''Sunnhordland Årbok'' 1939 kommenterer Rasmus Høyland i ein artikkel som denne artikkelen byggjer på: | <onlyinclude>Mange som bur i [[Sunnhordland]]sbygdene er etterkomarar frå dei norske storættene, eller adelsættene, som levde i denne landsdelen for 500–600 år sidan; [[Sunnhordlandsætter|Sunnhordlandsættene]]. Det er ætter som har sine røter langt tilbake, nokre heilt tilbake til den gamle lendermannstida. I ''Sunnhordland Årbok'' 1939 kommenterer Rasmus Høyland i ein artikkel som denne artikkelen byggjer på: | ||
<blockquote> | |||
''«Dette synest også i stor mun å ha sett sitt merke på mange ættegreiner ned gjenom tida. Og me kan vel sjå her òg noko av det verde som både arv og ættekjensla har å segja for folk.»'' | |||
</blockquote> | |||
Ikkje minst for ein ættegranskar kan det vera stor stas og gje status i miljøet om han eller ho kan knyta slekta si til desse gamle adels- eller bondeættene.</onlyinclude> | |||
== Frå adelsætt til bondeætt == | == Frå adelsætt til bondeætt == | ||
Frå byrjinga på 1500-talet gjekk det etter kvart ut med dei gamle norske adelsættene. Det skuldast ei rekkje årsaker. Ei hovudårsak var nok likevel at danske og tyske adelsmenn trengde inn i landet og fekk mykje makt, samstundes som dei også fekk støtte frå styresmaktene. Det vart sett inn danske embetsmenn, og som me veit gjekk politikken ut på å undertrykkja dei norske nasjonale kreftene i størst mogleg grad. Med det forsvann også den gamle norske adelen, sjølv om den såkalla lågadelen heldt seg ei tid. | Frå byrjinga på 1500-talet gjekk det etter kvart ut med dei gamle norske adelsættene. Det skuldast ei rekkje årsaker. Ei hovudårsak var nok likevel at danske og tyske adelsmenn trengde inn i landet og fekk mykje makt, samstundes som dei også fekk støtte frå styresmaktene. Det vart sett inn danske embetsmenn, og som me veit gjekk politikken ut på å undertrykkja dei norske nasjonale kreftene i størst mogleg grad. Med det forsvann også den gamle norske adelen, sjølv om den såkalla lågadelen heldt seg ei tid. | ||
Men det tydde ikkje det same som at den gamle byrgskapen vart vekke. Den tok dei med seg, jamvel om dei ytre kåra endra seg. Den dag i dag er det gjevt for einkvar lokal slektsgranskar å finna at dei stammar frå ei av dei gamle store bondeættene. Mykje av jordegodset vart også berga. Og som Rasmus Høyland uttrykkjer det: | Men det tydde ikkje det same som at den gamle byrgskapen vart vekke. Den tok dei med seg, jamvel om dei ytre kåra endra seg. Den dag i dag er det gjevt for einkvar lokal slektsgranskar å finna at dei stammar frå ei av dei gamle store bondeættene. Mykje av jordegodset vart også berga. Og som Rasmus Høyland uttrykkjer det: | ||
<blockquote> | |||
''«Og både den sterke ættekjensla som dei hadde, og det at dei vart sitjande sjølveigarar på gardane sine, det gav dei ein styrke og ein stødleik, som gjorde at fleire av desse ættegreinene dei var i lange tider som berande krefter i så mange av Sunnhordlandsbygdene.»'' | |||
</blockquote> | |||
Dei største av desse ættene er Ænesætta, Galtætta, Brandvikætta, Smørsætta og Rustungætta. Dei tre førstnemnde ættene var opphavleg truleg av ei og same ætt. Elles var alle desse ættene samanbundne ved giftarmål, så det er stundom vanskeleg å halda dei frå kvarandre. | Dei største av desse ættene er Ænesætta, Galtætta, Brandvikætta, Smørsætta og Rustungætta. Dei tre førstnemnde ættene var opphavleg truleg av ei og same ætt. Elles var alle desse ættene samanbundne ved giftarmål, så det er stundom vanskeleg å halda dei frå kvarandre. | ||
| Linje 20: | Linje 27: | ||
Båe desse var også lendermenn. Og som dei fleste av storættene i landet elles på den tid var også dei med Magnus Erlingsson i striden mot kong Sverre. Både Jon og Munan er nemnde som skipsstyrarar i slaget ved Nordnes i Bjørgvin 1180. Og det er truleg at Jon fekk sin bane der. For etter slaget høyrer ein ikkje noko meir om han. Men Munan var framleis ein av Magnus sine menn. I slaget ved Norefjorden i Sogn i 1184 der Magnus Erlingsson fall, var det Munan som styrde skipet «Reinen». Han er ikkje serskild nemnd mellom dei hovdingane som fall saman med Magnus. Men me høyrer ikkje noko til han seinare. Så det er vel mest truleg at han fekk banen sin der, han òg meiner Rasmus Høyland i Gamle ætter i Sunnhordland. | Båe desse var også lendermenn. Og som dei fleste av storættene i landet elles på den tid var også dei med Magnus Erlingsson i striden mot kong Sverre. Både Jon og Munan er nemnde som skipsstyrarar i slaget ved Nordnes i Bjørgvin 1180. Og det er truleg at Jon fekk sin bane der. For etter slaget høyrer ein ikkje noko meir om han. Men Munan var framleis ein av Magnus sine menn. I slaget ved Norefjorden i Sogn i 1184 der Magnus Erlingsson fall, var det Munan som styrde skipet «Reinen». Han er ikkje serskild nemnd mellom dei hovdingane som fall saman med Magnus. Men me høyrer ikkje noko til han seinare. Så det er vel mest truleg at han fekk banen sin der, han òg meiner Rasmus Høyland i Gamle ætter i Sunnhordland. | ||
Odd Handegård peikar i ''Vår felles slektshistorie'' s. 180 på at det | Odd Handegård peikar i ''Vår felles slektshistorie'' s. 180 på at det | ||
<blockquote> | |||
''«er sannsynlig at Munan overlevde de blodige slagene ved Nordnes (1181) og ved Fimreite (1184), men ingen etterkommere er nevnt etter ham. Også Jon deltok i slaget ved Nordnes i 1181 der omlag 360 mann ble drept på begge sider i dette slaget mellom Magnus Erlingson og Sverre. Ettersom Jon ikke er nevnt i sagalitteraturen etter 1181, har det vært antatt at han ble drept ved Nordnes. Noen dokumentasjon ut over dette finnes imidlertid ikke.»'' | |||
</blockquote> | |||
=== Arnbjørn Jonsson, Åskjell Jonsson og Gaut Jonsson === | === Arnbjørn Jonsson, Åskjell Jonsson og Gaut Jonsson === | ||
| Linje 222: | Linje 232: | ||
Odd Handegård viser til flg. referansar (i samband med det materialet som er teke med i denne framstillinga): | Odd Handegård viser til flg. referansar (i samband med det materialet som er teke med i denne framstillinga): | ||
*Galtung, Johan E.: Galtungslekten i fortid og nutid. 1948 - 1974 - 1997. Eget forlag. | *Galtung, Johan E.: ''Galtungslekten i fortid og nutid. 1948 - 1974 - 1997.'' Eget forlag. | ||
*Lihaug, Elin Galtung - Johan E. Galtung: | *Lihaug, Elin Galtung - Johan E. Galtung: ''Galtungslekten i fortid og nutid''. 1947, ny utgave i 1997 v/Elin Galtung Lihaug. | ||
*Magerøy, Hallvard: | *Magerøy, Hallvard: «Urnes stavkyrkje, Ornes-ætta og Ornes-godset.» ''[[Historisk Tidsskrift]]'' nr. 2/88. | ||
*Steinnes, Asgaut: | *Steinnes, Asgaut: «Nokre Galtungproblem.» ''Norsk Slektshistorisk Tidsskrift'' XVIII 1962. | ||
*Henning Sollied: Norsk slektshistorisk tidsskrift 1930, b. II | *Henning Sollied: ''Norsk slektshistorisk tidsskrift'' 1930, b. II | ||
*Ugulen, Jo Rune: | *Ugulen, Jo Rune: «Kring ætta på Ornes og Mel i mellomalderen, samt noko om Rane Jonssons etterkomarar og slekta Hjärne.» ''NST'' nr. 1/2004 | ||
*Velde, Berge: Slektene Velde og Espeland og inngiftede slekter. Eige forlag 1957. | *Velde, Berge: ''Slektene Velde og Espeland og inngiftede slekter.'' Eige forlag 1957. | ||
[[kategori:slektshistorie]] | [[kategori:slektshistorie]] | ||
[[kategori:adelige slekter]] | [[kategori:adelige slekter]] | ||
[[kategori:Sunnhordland]] | [[kategori:Sunnhordland]] | ||
{{F1}} | |||