Veiledere, Administratorer, Skribenter
34 043
redigeringer
→Smørsætta: layout
m (→Ormætta: layout) |
(→Smørsætta: layout) |
||
| Linje 119: | Linje 119: | ||
Kristine var Anna og Elin. Anna var som nemnt før gift med Stavanger-bispen Jon Guttormsson. Elin var gift med den norske adelsmannen Jon Gautesson til Sveen (sjå om han under Smørsætta.) | Kristine var Anna og Elin. Anna var som nemnt før gift med Stavanger-bispen Jon Guttormsson. Elin var gift med den norske adelsmannen Jon Gautesson til Sveen (sjå om han under Smørsætta.) | ||
= Smørsætta = | == Smørsætta == | ||
Smørsætta er ei av dei mest høgvyrde av dei gamle norske adelsættene. Den eldste som me kjenner er Jon Ragnvaldsson Smør. Han var norsk riksråd kring 1300. Han var også kongen sin gjaldkare eller sendemann. Og han åtte mykje jordegods rundt omkring i landet. I året 1300 gav han til Munkeliv kloster i Bjørgvin 34 m. m. bol i jordegods i Sunnfjord. Og då han var død (1328?), vart det gjeve «til hans sjelehjelp» til Olden kyrkja ein del av garden Myklebust i Nordfjord. Ein av sønene hans var Halvard Jonsson Smør. Om han veit me ikkje noko. Men sonen hans, Jon Halvardsson Smør, er nemnd som kongeleg ombodsmann i Bjørgvin i 1375. Son hans att er riddaren og riksråden Svale Jonsson Smør som er nemnd fleire gonger i første helvta av 1400-talet. Han var gift med Sigrid Gunnarsdotter Kane. Dei hadde ein son og tre døtre som me veit noko meir om. | |||
Smørsætta er ei av dei mest høgvyrde av dei gamle norske adelsættene. Den eldste som | |||
me kjenner er Jon Ragnvaldsson Smør. Han var norsk riksråd kring 1300. Han var også | |||
kongen sin gjaldkare eller sendemann. Og han åtte mykje jordegods rundt omkring i landet. I | |||
året 1300 gav han til Munkeliv kloster i Bjørgvin 34 m. m. bol i jordegods i Sunnfjord. Og | |||
då han var død (1328?), vart det gjeve | |||
Myklebust i Nordfjord. Ein av sønene hans var Halvard Jonsson Smør. Om han | |||
veit me ikkje noko. Men sonen hans, Jon Halvardsson Smør , er nemnd som | |||
kongeleg ombodsmann i Bjørgvin i 1375. Son hans att er riddaren og riksråden Svale | |||
Jonsson Smør som er nemnd fleire gonger i første helvta av 1400-talet. Han var gift med | |||
Sigrid Gunnarsdotter Kane. Dei hadde ein son og tre døtre som me veit noko meir om. | |||
== Jon Svalesson Smør == | == Jon Svalesson Smør == | ||
Sonen er den kjende Jon Svalesson Smør. Han var riddar og riksråd som faren. Frå 1476 var han Noregs fehirde og hovudmann på Bergenhus. Og då kong Kristian 1 døydde i 1481, vart han vald til norsk riksforstandar (regni Norvegiæ gubernator). Han var ein av dei som på den tida freista halda Noregs makt oppe mot det danevelde som alt då tok til å gjera seg gjeldande i landet. Men han døydde så altfor snart. Han vart vekke på sjøen ved Jarlsøy ved Tunsberg i 1483. Kor dei budde desse to mennene av Smørsætta, det veit ein ikkje så visst. Men truleg var det på Vatne på Stord, som ser ut til å ha vore hovudgarden for denne ætta. Jon Smør var gift med Gudrun Olavsdotter. Ho var av høg byrd. Far hennar var Olav Håkonsson til Nesøy (i Asker) som også sjølv var av Smørsætta. Og mor hennar var Ingebjørg Jonsdotter av Sudrheim, som var ei sonedotters dotter til Hafthor Jonsson og Agnes, dotter til kong Håkon 5 Magnusson. | |||
=== Systrene til Jon Smør: Botilde, Inga og Inga === | |||
== Systrene til Jon Smør: Botilde, Inga og Inga == | |||
Ein kan ikkje sjå at Jon Smør har late etter seg noko livsarving. Etter han gjekk alt jordegodset hans over til dei tre systrene hans: Botilde, Inga og Inga. | Ein kan ikkje sjå at Jon Smør har late etter seg noko livsarving. Etter han gjekk alt jordegodset hans over til dei tre systrene hans: Botilde, Inga og Inga. | ||
Botilde var gift med ein Peder Karlsson, fut over Jemtland som då høyrde Noreg til. Og | Botilde var gift med ein Peder Karlsson, fut over Jemtland som då høyrde Noreg til. Og dotter deira var gift med Olav Nilsson Bagge (d. l525). Den første Inga var gift med ein Guttorm Eyvindsson som var fut på Lista ikring 1420, og som med henne fekk det store Hananger-godset. Sonen deira, Olav Guttormsson til Hananger (d. 1485), var gift med Ingegjerd Erlandsdotter av Losnaætta. Ho vart seinare gift med riddaren og riksråden Arild Kane som vart drepen av ålmugen på eit ting på Sunnmøre, avdi han fór så hardt fram mot folk. Han var sysselmann på Sunnmøre då. | ||
dotter deira var gift med Olav Nilsson Bagge (d. l525). Den første Inga var gift med ein | |||
Guttorm Eyvindsson som var fut på Lista ikring 1420, og som med henne fekk det store | |||
Hananger-godset. Sonen deira, Olav Guttormsson til Hananger (d. 1485), var gift med | |||
Ingegjerd Erlandsdotter av Losnaætta. Ho vart seinare gift med riddaren og riksråden Arild | |||
Kane som vart drepen av ålmugen på eit ting på Sunnmøre, avdi han fór så hardt fram mot | |||
folk. Han var sysselmann på Sunnmøre då. | |||
Denne Arild Kane var ein sonesons son til den Gunnar Kane som var gift med Gurid, | Denne Arild Kane var ein sonesons son til den Gunnar Kane som var gift med Gurid, syster til Gaute Eriksson Galt på Hatteberg. Og me ser også her kor innblanda dei var med kvarandre, desse gamle adelsættene. | ||
syster til Gaute Eriksson Galt på Hatteberg. Og me ser også her kor innblanda dei var med | |||
kvarandre, desse gamle adelsættene. | |||
Den andre Inga var gift med ein Sigurd til Valvatne (på Stord). Ho var oldemor til | Den andre Inga var gift med ein Sigurd til Valvatne (på Stord). Ho var oldemor til den Kristine Torsteinsdotter på Vatne (på Stord) som vart gift med Erik Ormsson som så med henne kom til Vatne. Ei av døtrene deira var Elin Eriksdotter som var gift med den norske adelsmannen Jon Gautesson til Sveen (i Sunnhordland). | ||
den Kristine Torsteinsdotter på Vatne (på Stord) som vart gift med Erik | |||
Ormsson som så med henne kom til Vatne. Ei av døtrene deira var Elin Eriksdotter | |||
som var gift med den norske adelsmannen Jon Gautesson til Sveen (i | |||
Sunnhordland). | |||
== Ættelina == | == Ættelina == | ||
Denne Jon Gautesson var son til ein Gaute Ivarsson til Valen (i Fjelberg) som er nemnd fleire gonger i første helvta av 16. hundreåret, og som var son til riddaren Ivar Gautesson til Sandviken i Kvinnherad. Ivar sin far var truleg den Gaute Jonsson på Seim i Kvinnherad som er nemnd i 1439. Men kven var så denne? Jens Kraft (Topografiske Beskrivelser over Norge 1830) seier at etter gamle segner skulde han vera ein bror til riksforstandaren Sigurd Jonsson (d. l457). Om dette var så, så var han altså ein son til Jon Marteinsson på Sudrheim (Sørom) og Agnes, ei dottersons dotter til kong Håkon 5. Magnusson. Men dette held ein for lite truleg. Andre har tenkt at han kan hende var ein Galt. Og for det kunne tala både Gaut-namnet og det at han åtte Seim. Men Munthe (Samlinger til d.n. Folks Sprog og Historie) meiner at Gaut Jonsson på Seim er ein bror til Svale Jonsson Smør. Og om så er, har me ættlina heilt attende til ikring 1300 såleis: | |||
# Jon Ragnvaldsson Smør, gjaldskare og riksråd 1295-1305. | |||
# son hans: Halvard Jonsson Smør | |||
# son hans: Jon Halvardsson Smør | |||
# son hans: Gaut Jonsson på Seim | |||
# son hans: Ivar Gautesson til Sandviken | |||
# son hans: Gaute Ivarsson til Valen | |||
# og son hans: Jon Gautesson til Sveen | |||
Mykje folk i Sunnhordland ætta frå denne Jon Gautesson og kona Elin Eriksdotter. Og | ===Jon Gautesson og kona Elin Eriksdotter=== | ||
somme av dei i ubroten mannsline heilt til no. Såleis på Ådland og på Bjelland på Stord. Dei | Mykje folk i Sunnhordland ætta frå denne Jon Gautesson og kona Elin Eriksdotter. Og somme av dei i ubroten mannsline heilt til no. Såleis på Ådland og på Bjelland på Stord. Dei hadde fire søner og tre døtre. Sønene var Mats, Gaute, Erik og Sverke. Døtrene var Gro (eller Grauff), Margreta og Berete (eller Birte). Om sønene finn me at Mats var med og stadfeste kongehyllinga i 1591. Han budde på hovudgarden Sveen. Gaute budde på Håland i Tysnes. Han var gift med ei Bodil Andersdotter. Sverke budde på Kjerland i Kvinnherad. Han var fut i Sunnhordland, og var gift med Lisbeth Christensdotter (dotter til sokneprest Christen Lauritsson i Kvinnherad). Erik budde først i Brandvik og sidan på Ådland på Stord. Han var gift med prestedottera Susanna Pedersdotter (truleg ei syster til soknepresten Rasmus Pedersson i Tysnes). | ||
hadde fire søner og tre døtre. Sønene var Mats, Gaute, Erik og Sverke. | |||
Gro (eller Grauff), Margreta og Berete (eller Birte). | |||
var med og stadfeste kongehyllinga i 1591. Han budde på hovudgarden Sveen. Gaute budde på Håland i Tysnes. Han var gift med ei Bodil Andersdotter. Sverke budde på Kjerland i Kvinnherad. Han var fut i Sunnhordland, og var gift med Lisbeth Christensdotter (dotter til sokneprest Christen Lauritsson i Kvinnherad). Erik budde først i Brandvik og sidan på Ådland på Stord. Han var gift med prestedottera Susanna Pedersdotter (truleg ei syster til soknepresten Rasmus Pedersson i Tysnes). | |||
Av døtrene var Gro gift 1) med hr. Palle Christensson Thrane, sokneprest til Hausken i | Av døtrene var Gro gift 1) med hr. Palle Christensson Thrane, sokneprest til Hausken i Ryfylke, og 2) med Laurits Nilsson Holst som budde på Høyland på Stord. Margreta budde på Hagom i Strand sokn i Ryfylke. Og Berete var gift med Oluf Gjermundsson Myklebust i Kvinnherad. Av desse sju sysken var Gaute død i 1601. Av dei andre var tre døde før 1609, nemleg Mats, Sverke og Berete. Jon Gautesson sjølv døydde i 1575 og Elin i 1609. Skifte etter dei vart halde på Homeland tingstova (Stord) den 16. februar 1609. Og av jordegodset som dei let etter seg er dette nemnt: | ||
Ryfylke, og 2) med Laurits Nilsson Holst som budde på Høyland på Stord. Margreta budde på | |||
Hagom i Strand sokn i Ryfylke. Og Berete var gift med Oluf Gjermundsson Myklebust i | |||
Kvinnherad. Av desse sju sysken var Gaute død i 1601. Av dei andre var tre døde før 1609, | |||
nemleg Mats, Sverke og Berete. Jon Gautesson sjølv døydde i 1575 og Elin i 1609. Skifte | |||
etter dei vart halde på Homeland tingstova (Stord) den 16. februar 1609. Og av jordegodset | |||
som dei let etter seg er dette nemnt: | |||
# Hovudgarden Sveen 2 laup smør 4 vetter korn. | |||
# Hagom i Strand sokn i Ryfylke 1½ laup smør. | |||
# Eritsvåg i Fjelberg prestegj. ½ laup smør 1 vet korn. | |||
# Falkvor på Jæren 6 vetter korn. «En ødejord» ved Lure på Jæren ½ vet korn. Av «en ødejord Hockle» i Finnås 2 spand korn. | |||
ødejord | # Håland i Opdal sogn 2 laup smør 3 huder. | ||
# Amland i Opdal 2 laup smør 1 hud. | |||
# Hage på Jæren 4 vetter korn. Østvold på Jæren 4 vetter korn. | |||
# Brandvik på Sørhuglen 1½ laup smør 2 huder. | |||
# Kjerland i Kvinnherad 4 laup smør 2 huder. | |||
# Lockne i Finnås 1 laup smør 1 vet korn. | |||
# Nes på Jæren 3 vetter korn. | |||
# «Stølle i Skorre sokn» (: Skåre i Torvestad) 10 spand korn. | |||
# Håland i Vikedal 1½ laup smør. | |||
Vidare åtte dei også: | Vidare åtte dei også: | ||
# Ein grunn i Holmedal på Brygga i Bjørgvin (årleg grunnleiga 3 gl. dalar ½ ort danske). | |||
# Ein halv saggrunn Galteteigen kalla i «Enits» (: Etnes) sogn, gjev årleg grunnleiga 1½ tylvt sagbord. | |||
# Gods og grunnar som er sett ut som pant og som kan løysast for pengar. | |||
tylvt sagbord. | :a. Ein grunn i «Vetterleffuen» på Bryggja i Bjørgvin, som sal. Elin Orm saman med sonen sin Mats har sett i pant til hr. Mickel Jonsson, sokneprest i Bjørgvin, for 80 dir., gjev årleg gr.leiga 5 gl. dlr. | ||
:b. Jord ved Lindesnes kalla «Vestergårde» (4 huder) av sal. Elin Orm utsett for 8 dlr. til sal. Oluf Nilsson Kavik i Lister len. | |||
a. Ein grunn i | :c. Ein skogteig «Kraggeteig» kalla og halvparten i «Viggisteigen», som Vatnefolket held seg rett til under sikkert odelsbrev. | ||
sonen sin Mats har sett i pant til hr. Mickel Jonsson, sokneprest i Bjørgvin, for 80 | |||
dir., gjev årleg gr.leiga 5 gl. dlr. | |||
b. Jord ved Lindesnes kalla | |||
sal. Oluf Nilsson Kavik i Lister len. | |||
c. Ein skogteig | |||
held seg rett til under sikkert odelsbrev. | |||
== Erik Jonsson == | == Erik Jonsson == | ||
All denne eigedomen vart skift mellom borni deira. Erik Jonsson fekk Brandvik som sin hovudgard. Men sjølv vart han ikkje buande der så lenge. I 1610 bytte han til seg Ådland på Stord, ved eit makeskifte med Kjerland i Kvinnherad, som han no hadde etter den alt avlidne broren Sverke. Og så flytta han til Ådland, og budde der til han døydde i 1646. | All denne eigedomen vart skift mellom borni deira. Erik Jonsson fekk Brandvik som sin hovudgard. Men sjølv vart han ikkje buande der så lenge. I 1610 bytte han til seg Ådland på Stord, ved eit makeskifte med Kjerland i Kvinnherad, som han no hadde etter den alt avlidne broren Sverke. Og så flytta han til Ådland, og budde der til han døydde i 1646. | ||
Erik Jonsson var frifødd adelsmann. Men kona hans Susanna, var | Erik Jonsson var frifødd adelsmann. Men kona hans Susanna, var «ufri» (:uadeleg). Ho heitte Susanna Pedersdotter, prestedotter frå Tysnes Ved det at ho ikkje var av adel, vart heller ikkje borna adelege. Dette førde då til ein heil strid med admiral Bernt Orning på Vatne, som meinte at no var det han som hadde retten til Erik Jonsson sitt odelsgods. Men det vart då likevel til det at borna vart sitjande med det. Erik Jonsson og Susanna hadde sju born (to søner og fem døtre). Eldste sonen, Jon Eriksson, vart buande på hovudgarden Brandvik. Og andre sonen, Peder Erikson, vart buande på Ådland. Av døtrene var Karen gift med ein Rasmus Lauritsson som var skipsførar i København. Og dei vart begge gravlagde der. Elin var gift med Laurits Viersson Totland på Moster. Margreta var gift med Jeronimus Jørgensson på Agdestein. Sara var gift med Hans Hetleseter. Og Magdalena var gift med Jakob Hysingstad. Det er serleg gjenom desse borna at denne gamle og vyrdelege ætta har spreidd seg og lever den dag i dag i Sunnhordland. Både ved giftarmål og elles kom ho etter kvart ut over heile Stord, og er no å finna mest på kvar gard. Men også utanom Stord kom det mange - på Moster, i Sveio, på Valestrand, i Fjellberg og i Kvinnherad. | ||
= Rustungætta = | = Rustungætta = | ||