Vis kilden til Skjåks historie 1800-1940

I [[1798]] gjekk gardbrukarane i [[Skjåk]] saman og kjøpte [[Skjåk Almenning|ålmenninga]] av [[Bernt Anker]]. Dette var ei skilsetjande storhending i bygdehistoria som har hatt djuptgripande verknader for bygda, økonomisk, sosialt og jamvel politisk. Frå da av utgjorde gardbrukarane i søre bygda (hovudsoknet og synste delen av [[Nordberg]]) eit grunneigar- og husbondskollektiv, og på lengre sikt også eit arbeidsgjevarfellesskap, overfor husmanns- og skogsarbeidarfamiliane i dei nye grendene i ålmenningsdelen av Nordberg.

Fyrst på 1800-talet opplevde Skjåk ei ganske sterk [[Leksikon:Haugianere|haugiansk]] vekkjingsrørsle. [[Hans Nielsen Hauge]] sjølv vitja Skjåk i september 1803. Fire skjåkværar, deriblant [[Syver Sylfestsen Hyrve]], vart rettsforfølgde.  

Skjåk vart eige prestegjeld frå 13. desember [[1863]]. Nordberg vart skilt ut som annekssokn frå 1. januar [[1866]], same datoen som Skjåk vart eige herad utskilt frå [[Lom]].

Dei fyrste som emigrerte til Amerika frå Skjåk drog i [[1857]]. Skjåk var blant dei bygdene i landet som hadde relativt flest utvandrarar. Mellom 1865 og 1910 gjekk folketalet ned med 20%, i hovudsak som følgje av denne utvandringa.

Billeg utanlandsk korn frakta på jernbane, tilbod om anleggsarbeid rundt om i landet og emigrasjonen tvinga fram store endringar i landbruket også i Skjåk etter 1880. I dei same siste tiåra av århundret skjedde også store endringar innan kommunikasjonssektoren, og det vart oppretta institusjonar som var knytta til eit aukande pengehushald. I 1865 kom det fyrste postopneriet i bygda. Telefonen kom med [[Skeaker Telefonselskab]] i 1894. Det pågjekk store utbetringar av vegsambandet i og gjennom bygda frå 1850-åra av. I 1880 var det kome brukbar køyreveg heilt vest til [[Grotli]]. Vegane over fjellet frå Grotli vart ferdige høvesvis i 1889 (Geirangervegen) og 1894 (Strynefjellsvegen.) Skedagers Brandassuranceforening ([[Skjåk brannkasse]]) vart skipa i 1869, Lom og Skjåk sparebank i 1873. Den fyrste krambua i bygda kom i 1857, på garden [[Bakke (Skjåk)|Bakke]]. Innan århundret var ute var det kome butikkar i mest kvar grend.

Frå og med fyrste verdskrigen har næringslivet vorte stadig meir differensiert. Det vart sett i gang fleire foredlingsverksemder basert på jord- og skogbruk: møller, ysteri og sagbruk. Viktigast av ysteria var [[Lom og Skjåk Dampysteri]] som starta opp i 1924 i samarbeid med Lom. Mindre trevarefabrikkar og annan småindustri kom også i gang. I 1919 vart det bygd kraftverk i [[Aura (Skjåk)|Aura]], og monalege delar av søre bygda fekk tilbod om innlagt straum. Etter 1914 vart det danna fleire rutebilselskap i Skjåk og [[Ottadalen]]. Det revolusjonerte transporten ned til [[Otta (tettsted)|Otta]], der det var blitt jernbanestasjon frå [[1896]]. Ein større bilverkstad vart etablert i [[Bismo]]. I 1930 vart det nye sagbruket og høvleriet til Skjåk Almenning innvia. Frå da av skjedde mykje av treforedlinga innabygds, medan det før hadde vore einsidig eksport av rundtømmer. 

Den fyrste fagforeininga i Skjåk vart skipa ved ålmenninga same året som det nye sagbruket vart starta. Gardbrukarane hadde tidlegare organisert seg i bondelag og småbrukarlag.

Politisk vart det danna [[Skjåk venstrelag|Venstre]] og [[Høgre]] frå 1880-åra. Tidleg på 1900-talet var Venstre-grupperinga [[Arbeiderdemokratane]] («[[Johan Castberg|Castberg]]-Venstre») viktig. [[Arbeidarpartiet]] og [[Bondepartiet]] vart organisert i 1920-åra. [[Arbeidarpartiet]] følgde i nokre år [[Norges kommunistiske parti]] etter splittinga i [[1923]]. Arbeidarpartiet fekk fleirtal i kommunestyret frå [[1935]], og etter den tid har Arbeidarpartiet og Bonde-/Senterpartiet skifta om å vere det leiande partiet i bygda, i hovudsak utan konkurranse frå andre enn ymse partipolitisk uavhengige lister.


'''Sjå også desse artiklane:'''
:*[[Skjåks historie frå istida til år 1000]]
:*[[Skjåks historie i mellomalderen (1000-1500)]]
:*[[Skjåks historie 1500-1800]]
:*[[Skjåks historie under okkupasjonen 1940-1945]]
:*[[Skjåks historie etter 1945]]

[[Kategori:Skjåk kommune]]
{{nn}}