Pitesamisk byggeskikk

Pitesamisk byggeskikk er den tradisjonelle byggeskikken i det pitesamiske området, som inkluderer mykje av Arjeplogs kommun i Sverige; og heile Saltdal, Beiarn, Gildeskål og Meløy kommunar og store delar av Rana, Fauske og Bodø kommunar i Noreg. Området inkluderer tradisjonelt både skogs-, fjell- og kystsamisk kultur så vel som både veide-, reindrifts-, bygde-, jordbruks- og fiskesamisk kultur. Typiske byggeteknikkar inkluderer bogestongbygg, lafting og kløftstongbygg, og karakteristiske bygningstypar inkluderer njalla (einstolpebu), luäppte (tostolpe-tørkeskjå), ájjte (stabbur med minst fire stabbar/pålar), vanashuvvsa (naust), jordkjellarar med fleire. Eit særtrekk er den mangekanta (seks- til åtte-) tømmerkåta, som blir skildra i litteraturen heilt tilbake til 1600-talet.

Mangekanta dimbargåhte på Skeppsholmen i Arjeplog.

Foto: Olve Utne (2017).

Stallotomtene

Bogestongskåta og andre bogestongsbygg

Kåter med kjegletak

Kåtene med kjegletak — der alle stengene går heilt opp til riehpen (ljoren) er den eldre typen, og òg den typen som er vanlig frå den sørlige delen av det pitesamiske området og sørover til og med det sørsamiske området.

Kåter med boga tak

Den nordlige typen bogestongskåte, der taket følgjer bogen i bogestengene, er òg tradisjonell i det pitesamiske området. Israel Ruong skreiv at denne kåtetypen var vanlig i det nordaustlige pitesamiske området føre karesuandosamane kom til området kring 1920.

Bogestongskåte med boga tak på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Bogestongskåte med boga tak på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Bogestongskåte med boga tak på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Bogestongskåte med boga tak på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Árran i bogestongskåte med boga tak på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).

Dimbargåhte

Åttekanta kåter

Åttekanta dimbargåhte på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2017).
Foto: Olve Utne (2017).
Riehpen (ljoren, røykholet).
Foto: Olve Utne (2017).
Foto: Olve Utne (2017).
Foto: Olve Utne (2017).
Foto: Olve Utne (2017).
Foto: Olve Utne (2017).
Árran (åra, eldstaden).
Foto: Olve Utne (2017).

Sekskanta kåter

Sekskanta dimbargåhte på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).

Firkanta kåter

Firkanta dimbargåhte ved Silvermuseet i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Firkanta dimbargåhte ved Silvermuseet i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Firkanta dimbargåhte ved Silvermuseet i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Firkanta dimbargåhte ved Silvermuseet i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Firkanta dimbargåhte ved Silvermuseet i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Firkanta dimbargåhte med farståhpe på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Firkanta dimbargåhte med farståhpe på Skeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2012).
Inni firkanta dimbargåhte ved Dållågádden i Beiarn kommune i Salten.
Foto: Olve Utne (2017).
Inni firkanta dimbargåhte ved Dållågádden i Beiarn kommune i Salten.
Foto: Olve Utne (2017).