Språkskiftet til nynorsk i Sogn og Fjordane

Språkskiftet til nynorsk i Sogn og Fjordane kom tidlegare og var meir omfattande enn i noko anna fylke. I dag er Sogn og Fjordane fylket der nynorsk står klart sterkast. Alle kommunar har nynorsk som tenestemål, og så godt som alle elevar i grunnskule og vidaregåande skule har nynorsk som hovudmål.

I 1892 fekk skulestyra lovheimel (målparagrafen) til å innføre lærebøker og skriftleg opplæring på nynorsk i folkeskulen, og frå same år fekk kyrkjelydane høve til å ta i bruk det nynorske samleboktillegget «Nokre Salmar» av Elias Blix. Den store overgangen til nynorsk opplæringsmål kom 1905-1910 i Sogn og Fjordane, som i mange bygder i Hordaland. I folkeskulen var nynorskelevane i fleirtal alt i 1910, og i 1920 gjekk kring 90 % av elevane i skular med nynorsk som opplæringsmål. Ingen andre fylke hadde eit så tidleg og så stort språkskifte til nynorsk.

Tabellen nedanfor viser når skulestyret etter krinsrøysting gjorde det fyrste vedtaket om å innføre nynorsk som skriftleg opplæringsmål i ein eller fleire skulekrinsar i kommunen. Årstalet følgjer Hovdans oversyn og kan vere usikkert, og vedtak om å innføre einskilde lærebøker på nynorsk kan ha kome før. Tredje kolonne fortel når det fyrste gong var fleirtal for å ta i bruk Blix-salmane i eit sokn i prestegjeldet. Fjerde kolonne er prosent nynorskelevar i 1935.

Det var større variasjonar i dei lokale språkskifteprosessane enn tabellen gjev inntrykk av (jf. Lothes oversyn over kvar einskild kommune og artikkelen om Jostedalen). Ein hovudtendens er at Sogn (både ytre og indre) og dei indre bygdene i Nordfjord hadde det tidlegaste og mest omfattande språkskiftet. Seinast kom språkskiftet i dei ytre bygdene i Nordfjord.

Kommune	Fyrste nynorskkrins	Fyrste sokn med Blix-salmar	Prosent nynorsk i folkeskulen 1935
Sogn
Jostedalen	Mellom 1901 og 1907	12.5.1907	100
Luster	1907	25.2.1906	100
Hafslo	1907	20.5.1906	100
Årdal	1907?	5.7.1903	100
Lærdal	1908	8.6.1902	82
Sogndal	1908	6.8.1905	100
Aurland	1908	18.3.1906	93
Leikanger	1901	14.1.1900	100
Balestrand	1908	28.6.1903	100
Vik	1908	5.6.1904	100
Lavik	1900	12.10.1902	100
Kyrkjebø	1904	3.8.1902	71
Brekke	1902	28.9.1902	100
Gulen	1907	22.7.1906	100
Solund	1908	4.6.1906	100
Hyllestad	1908	16.6.1907	84
Sunnfjord
Askvoll	1909	31.3.1907	95
Fjaler	1908	19.11.1906	100
Gaular	1908	24.6.1906	100
Førde	1918	4.10.1914	100
Naustdal	1908?	23.9.1917	100
Jølster	1905	22.10.1905	100
Vevring	1909	1.7.1906	100
Bru	1916	22.3.1906	91
Kinn (med Florø)	1909	---	63
Eikefjord	1907	14.10.1917	100
Nordfjord
Bremanger	1907	26.11.1905	100
Sør-Vågsøy	1919	21.8.1910	37
Nord-Vågsøy	1913	5.5.1907	100
Selje	1913	16.12.1906	69
Davik	1909	2.6.1907	95
Eid	1907	22.4.1906	100
Hornindal	1908	5.8.1906	100
Gloppen	1908	30.7.1905	100
Breim	1909	21.10.1906	100
Innvik	1906	10.12.1905	100
Stryn	1897	8.7.1906	100

Sjå òg metodeartikkelen om lokal språkstrid.

Kjelde

• Hovdan, Peder. (1928). Frå folkemål til riksmål. Blad or Noregs nyaste målsoga. Oslo: Noregs mållag, s. 88 (Digital utgåve, NBdigital).
• Lothe, Anders A. (1950). Målreisingssoga i Sogn og Fjordane. Florø: Firda lærarlag m.fl., s. 391 (Digital utgåve, NBdigital)
• Grepstad, Ottar. (2012). Språkfakta Sogn og Fjordane 1646-2012. Nynorsk kultursentrum, særleg tab. 40. (Digital utgåve, Nynorsk kultursentrum)

Språkskiftet til nynorsk i Sogn og Fjordane er del av prosjektet Språkskifte i norske kommunar 1892-2013 som er komme i stand i samband med Språkåret 2013. Artiklane i denne serien er tilgjengelege i denne kategorien.