Årset notlag: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
m (Bilete) |
m (Rettar skrivefeil ++) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|Hamre_(Volda)_Aurstad_Aarset_mot_W.JPG|Hamre Aurstad Aarset. 2008}} <onlyinclude>'''[[Årset notlag]]''', og kalla ''Årsetnotalaget'', var eit av fleire [[Notlag_i_Austefjordområdet|notlag i Austefjorden]] eigd av gardane Årset, Årsetøya, Aurstad og Skjeret då det vart avvikla i 1963. Notlaget vart delt 1932. Dei som gjekk ut og danna [[Håvik notlag]] var fire bruk i Håvika, to bruk i Hamre. Vikestranda gjekk over frå Årset til Håvik notlag 6. juli 1946. Skjæret kjøpte seg inn i Årset notlag på dette tidspunktet. | {{thumb|Hamre_(Volda)_Aurstad_Aarset_mot_W.JPG|Hamre Aurstad Aarset. 2008}} <onlyinclude>'''[[Årset notlag]]''', og kalla ''Årsetnotalaget'', var eit av fleire [[Notlag_i_Austefjordområdet|notlag i Austefjorden]] eigd av gardane Årset, Årsetøya, Aurstad og Skjeret då det vart avvikla i 1963. Notlaget vart delt 1932. Dei som gjekk ut og danna [[Håvik notlag]] var fire bruk i Håvika, to bruk i Hamre. Vikestranda gjekk over frå Årset til Håvik notlag 6. juli 1946. Skjæret kjøpte seg inn i Årset notlag på dette tidspunktet. | ||
Notlaget hadde hus til båt og bruk på Årset. Då det vart investert i endesnurpe i 1950 måtte | Notlaget hadde hus til båt og bruk på Årset. Då det vart investert i endesnurpe i 1950 måtte ein også investere i nytt nothengje. Nytt nothengje på Laberget på Aurstad vart teke i bruk i 1952. Naust til båtane med halvetak på vestsida av nothengjet var ferdig i 1953. Medan Årset notlag byggde hengje turka dei not på nothengjet til Holsvik notlag. | ||
Laget dreiv med [[sekkjenot]] og [[landnot]] i Austefjorden. Då Austefjordingane sette motor i fiskebåtane sine leigde Årset notlag motorbåt til sleping og då vart området å drive i utvida. "Litleveiren" vart kjøpt i 1937, nota vart heitande Landnota og brukt frå den nye båten. Ved kjøp av brukt øyresnurpe/[[snurpenot]] på Bergenskanten i 1950 vart denne brukt på sunnmørsfjordane med notbåt, øyrebåt, slepebåt og loddebåt / lettbåt. | Laget dreiv med [[sekkjenot]] og [[landnot]] i Austefjorden. Då Austefjordingane sette motor i fiskebåtane sine leigde Årset notlag motorbåt til sleping og då vart området å drive i utvida. "Litleveiren" vart kjøpt i 1937, nota vart heitande Landnota og brukt frå den nye båten. Ved kjøp av brukt øyresnurpe/[[snurpenot]] på Bergenskanten i 1950 vart denne brukt på sunnmørsfjordane med notbåt, øyrebåt, slepebåt og loddebåt / lettbåt. | ||
| Linje 16: | Linje 16: | ||
==Båtar ein veit om:== | ==Båtar ein veit om:== | ||
{{thumb|Årset notlag Storenota går AMU-0044 02.jpg|Årset notlag Storenota går}} | {{thumb|Årset notlag Storenota går AMU-0044 02.jpg|Årset notlag Storenota går}} | ||
I stykket i ''Årbok 1976 Sunnmøre Museum'' seier Andreas at ein veit lite om dei fyrste båtane, men: | I stykket i ''Årbok 1976 Sunnmøre Museum'' seier Andreas Årsetøy at ein veit lite om dei fyrste båtane, men: | ||
*Ukjent namn, men: Bygd på Årset rundt 1850 av Elias Jonson Aurstad og at innveden var av naturvaksen skog frå Årsetmarka. | *Ukjent namn, men: Bygd på Årset rundt 1850 av Elias Jonson Aurstad og at innveden var av naturvaksen skog frå Årsetmarka. | ||
| Linje 30: | Linje 30: | ||
*[[«Tempo» M 114 VA]]: Kravelbygd gavlbåt i tre. Bygd i 1938 med desse måla: 36,5 / 11,0 / 5,0 fot. Kjøpt hos Oskar Vik m / fleire, Slagnes i Vanylven med registreringsnummer M 22 VN. | *[[«Tempo» M 114 VA]]: Kravelbygd gavlbåt i tre. Bygd i 1938 med desse måla: 36,5 / 11,0 / 5,0 fot. Kjøpt hos Oskar Vik m / fleire, Slagnes i Vanylven med registreringsnummer M 22 VN. | ||
{{thumb|MB Joffre M 13 VA med nota ute AMUg-2015.0059.jpg|MB Joffre M 13 VA og MB Litleveiren M 20 VA}} | {{thumb|MB Joffre M 13 VA med nota ute AMUg-2015.0059.jpg|MB Joffre M 13 VA og MB Litleveiren M 20 VA}} | ||
*«Spelbåten» | *«Spelbåten». Står på Sunnmøre Museum. Robåt med eit årepar, brukt saman med «Storenota» (landnot), sterkbygd gavlbåt med rull og spel. Hang ved bruk i enden på landnota og vart sleppt med notenden og ein mann ved årane når nota skulle setjast. Størrelse 18 fot. Ut av drift 1951 ved bygging av ny spelbåt. | ||
*«Spelbåten», seinare «[[Øyrebåt]] til snurpenota», bygd i 1951 av Rasmus H. Høydalsvik. Materialen var teken i skogen til Kaspar Årset og skoren på hans sag. Der var særs mykje frisk kvist i båteborda og dette synte seg å vere fortreffeleg til ein slik bruksbåt, bordinga er like heil framleis (2010). Robåt med eit årepar, brukt fyrste året saman med «Landnota» (140 famner), seinare som øyrebåt på snurpenota ved fjordfiske, sterkbygd gavlbåt med rull og spel. Hang ved bruk i enden på snurpenota, var festa slik at den la seg på tvert (90 grader på) nota og vart sleppt med notenden ved setjing. Størrelse 18 fot. Ein mykje stautare båt enn forgjengaren. | *«Spelbåten», seinare «[[Øyrebåt]] til snurpenota», bygd i 1951 av Rasmus H. Høydalsvik. Materialen var teken i skogen til Kaspar Årset og skoren på hans sag. Der var særs mykje frisk kvist i båteborda og dette synte seg å vere fortreffeleg til ein slik bruksbåt, bordinga er like heil framleis (2010). Robåt med eit årepar, brukt fyrste året saman med «Landnota» (140 famner), seinare som øyrebåt på snurpenota ved fjordfiske, sterkbygd gavlbåt med rull og spel. Hang ved bruk i enden på snurpenota, var festa slik at den la seg på tvert (90 grader på) nota og vart sleppt med notenden ved setjing. Størrelse 18 fot. Ein mykje stautare båt enn forgjengaren. | ||
| Linje 42: | Linje 42: | ||
==Naust og hengje:== | ==Naust og hengje:== | ||
{{thumb|Årset notlag sitt nothengje litt aust for Tjørestøda AMU-0042 03.jpg|Årset notlag sitt nothengje litt aust for Tjørestøda}}Notanaustet på Årset: Grindbygg på Årset aust for «Tjørestøa» (der notlaget tok fram båtane for å «tjørebræde» dei). Nota vart teken inn ei dør på langsida. Det vart brukt ein trekrok (notakroken) med tau over ei blokk som vart hengd i strenglykkjer i sperrene over notspjakane for å ta notbuktene opp så ein fekk trede «spjakar» under. Blokka vart flytt frå sperre til sperre etter kvart nota fyllte opp hengjet bakfrå. {{thumb|Årset notlag, Notakroken frå nothenget på Årset AMU-0055 10.jpg|Notakroken frå nothenget på Årset}} | {{thumb|Årset notlag sitt nothengje litt aust for Tjørestøda AMU-0042 03.jpg|Årset notlag sitt nothengje litt aust for Tjørestøda}}Notanaustet på Årset: Grindbygg på Årset aust for «Tjørestøa» (der notlaget tok fram båtane for å «tjørebræde» dei). Nota vart teken inn ei dør på langsida. Det vart brukt ein trekrok (notakroken) med tau over ei blokk som vart hengd i strenglykkjer i sperrene over notspjakane for å ta notbuktene opp så ein fekk trede «spjakar» under. Blokka vart flytt frå sperre til sperre etter kvart nota fyllte opp hengjet bakfrå. {{thumb|Årset notlag, Notakroken frå nothenget på Årset AMU-0055 10.jpg|Notakroken frå nothenget på Årset}} | ||
Hamp- og bommullsnot hadde lett for varmgang i notdungane. Dei måtte anten turkast eller bløytast. Ofte vart dette handtert praktisk på den måten at dei hengde nota til tur om helga. Sume gonger sette dei ut nota på langs etter land for å halde den våt og for å få den eten rein for netjasild av småseien og annan småfisk. Årset notlag brukte Svodagrynna til dette. | Hamp- og bommullsnot hadde lett for varmgang i notdungane. Dei måtte anten turkast eller bløytast. Ofte vart dette handtert praktisk på den måten at dei hengde nota til tur om helga. Sume gonger sette dei ut nota på langs etter land for å halde den våt og for å få den eten rein for netjasild av småseien og annan småfisk. Årset notlag brukte Svodagrynna til dette. | ||
På Årset-nothengjet vart laga eit tilbygg på sida mot sjøen som naust for "Litleveiren". | På Årset-nothengjet vart laga eit tilbygg på sida mot sjøen som naust for "Litleveiren". | ||
Barkekaret, ved vestenden på nothengjet på Årset: Eit støypt kar ca. 2 x 2 x 2 m med avtappingspør og plugg i botnen. Stod slik til at not kunne dragast i karet frå bakre ende av nothengje. Borka vart kokt på fem vedfyrte gruer i koparkeilar (kvar heil lut hadde si grue). | Barkekaret, ved vestenden på nothengjet på Årset: Eit støypt kar ca. 2 x 2 x 2 m med avtappingspør og plugg i botnen. Stod slik til at not kunne dragast i karet frå bakre ende av nothengje. Borka vart kokt på fem vedfyrte gruer i koparkeilar (kvar heil lut hadde si grue). | ||
Barka i koparkeilane: Bork av bjørk, katiko (eit bekstoff/asfalt) og tjøre. Til garn som skulle setjast på djupt vatn vart det og tilsett såkalla «blåstein». | Barka i koparkeilane: Bork av bjørk, katiko (eit bekstoff/asfalt) og tjøre. Til garn som skulle setjast på djupt vatn vart det og tilsett såkalla «blåstein». | ||
Dei sila frå utkokt bork med sildehåvane og slo så borka over den turre nota som låg i barkekaret. Dei sirkulerte borka på den måten at dei tok ut botnpluggen i karet, tappa i bytter og slo innhaldet i byttene på toppen av nota att. | Dei sila frå utkokt bork med sildehåvane og slo så borka over den turre nota som låg i barkekaret. Dei sirkulerte borka på den måten at dei tok ut botnpluggen i karet, tappa i bytter og slo innhaldet i byttene på toppen av nota att. | ||
Når barkinga av nøtene i fellesskapen var ferdig brukte dei restane av barka til private ting som som til dømes garn, snøre og jutesekkar. | Når barkinga av nøtene i fellesskapen var ferdig brukte dei restane av barka til private ting som som til dømes garn, snøre og jutesekkar. | ||
Då barkekaret vart for lite kjøpte notlaget ein stor koparkjel med skraphandlar Holck, skar ut eine enden og skøytte den til tidlegare betongkar. Dette var ein isolert tank for flybensin frå krigen. «Lissjeveren» var til Ålesund og henta ein slik til Årset notlag og ein til Holsvik notlag. | Då barkekaret vart for lite kjøpte notlaget ein stor koparkjel med skraphandlar Holck, skar ut eine enden og skøytte den til tidlegare betongkar. Dette var ein isolert tank for flybensin frå krigen. «Lissjeveren» var til Ålesund og henta ein slik til Årset notlag og ein til Holsvik notlag. | ||
{{thumb|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad AMU-0049 07.jpg|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad}} | {{thumb|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad AMU-0049 07.jpg|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad}} | ||
Notahengjet på Aurstad: Grunnarbeidet gjort 1951, her var teke ut ein heil del fjell, brukt til å mure kai for å ha godt tilflot. Bygt 1952 og ferdig til bruk i 1953. Det hadde gjesa (opa / god opning mellom borda) bordkledning for å få terre til nota. Bordkledninga skulle hindre inndrev. Der var elektrisk drift på notrullane, det vart som ein leik å turke not i høve til det gamle henget. | Notahengjet på Aurstad: Grunnarbeidet gjort 1951, her var teke ut ein heil del fjell, brukt til å mure kai for å ha godt tilflot. Bygt 1952 og ferdig til bruk i 1953. Det hadde gjesa (opa / god opning mellom borda) bordkledning for å få terre til nota. Bordkledninga skulle hindre inndrev. Der var elektrisk drift på notrullane, det vart som ein leik å turke not i høve til det gamle henget. | ||
{{thumb|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad AMU-0042 12.jpg|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad}}Ved vestveggen var det bygt naust med elektrisk drive framtrekk til begge notbåtane. | {{thumb|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad AMU-0042 12.jpg|Årset notlag nothengje på Laberget på Aurstad}}Ved vestveggen var det bygt naust med elektrisk drive framtrekk til begge notbåtane. | ||
Før det nye nothengjet kom i drift var det leigt hengje til snurpenota i Holmen hos [[Holsvik notlag]]. | Før det nye nothengjet kom i drift var det leigt hengje til snurpenota i Holmen hos [[Holsvik notlag]]. | ||
| Linje 75: | Linje 66: | ||
{{thumb|Årsetnota blir volla på Timbreberget på Årset AMU-0045 10.jpg|Årsetnota blir volla på Timbreberget på Årset}} | {{thumb|Årsetnota blir volla på Timbreberget på Årset AMU-0045 10.jpg|Årsetnota blir volla på Timbreberget på Årset}} | ||
Hugs at dette er hamp- eller bomullsnøter. For at nøtene ikkje skulle «gå varme» og byrja å rotne måtte dei hengjast til turk ofte. Hadde du fyrst «bløytt not» måtte du halde nota gjenomvåt til neste gong den skulle «hengjast». Sume tider ausa dei vatn på nota, andre gonger sette dei nota på langs etter «Svodagrynna» og let den stå over helga for å halde den våt. | Hugs at dette er hamp- eller bomullsnøter. For at nøtene ikkje skulle «gå varme» og byrja å rotne måtte dei hengjast til turk ofte. Hadde du fyrst «bløytt not» måtte du halde nota gjenomvåt til neste gong den skulle «hengjast». Sume tider ausa dei vatn på nota, andre gonger sette dei nota på langs etter «Svodagrynna» og let den stå over helga for å halde den våt. | ||
At det heile tida var bruk for nytt notlin grunna skadar og rote syner desse tala frå rekneskapen med tekst: Innkjøpt notlin: 1924, notbolk kr. 1308,62. 1925, not kr. 107. 1029, not til ny stengjenot kr. 700,00. 1935, litt not kr. 119,08. 1939, Spjelkavik Not og Garn kr. 657,13. 1942, not kr. 1000,00. 1948, not kr. 1188,49. 1949, Snøre – not kr. 693,63. | At det heile tida var bruk for nytt notlin grunna skadar og rote syner desse tala frå rekneskapen med tekst: Innkjøpt notlin: 1924, notbolk kr. 1308,62. 1925, not kr. 107. 1029, not til ny stengjenot kr. 700,00. 1935, litt not kr. 119,08. 1939, Spjelkavik Not og Garn kr. 657,13. 1942, not kr. 1000,00. 1948, not kr. 1188,49. 1949, Snøre – not kr. 693,63. | ||
| Linje 82: | Linje 72: | ||
Nota vart lagd på botnen bort for Stornesnaustet. Her er rein botn og her har alltid vore ein fiskerik plass. Når nota var komen på botnen byrja ein å «fly». Dette er å strø knust blåskjel eller småsild (agn / åte) på sjøen rett over nota. Dette sakk sakte mot sjøbotnen og då samla fisken seg for å ete rett over nota. Dei venta ei stund, etter gamal røynsle, så drog dei opp nota på signal. Alle hjørna måtte dragast på likt slik at det danna seg ein pose for samling av fisken. Ofte fekk dei svært mykje fisk. Dette var fisk laget delte og hadde med heim til helga som mat til familiane sine. Nota måtte naturlegvis hengjast opp til turk før ein gjekk heim. | Nota vart lagd på botnen bort for Stornesnaustet. Her er rein botn og her har alltid vore ein fiskerik plass. Når nota var komen på botnen byrja ein å «fly». Dette er å strø knust blåskjel eller småsild (agn / åte) på sjøen rett over nota. Dette sakk sakte mot sjøbotnen og då samla fisken seg for å ete rett over nota. Dei venta ei stund, etter gamal røynsle, så drog dei opp nota på signal. Alle hjørna måtte dragast på likt slik at det danna seg ein pose for samling av fisken. Ofte fekk dei svært mykje fisk. Dette var fisk laget delte og hadde med heim til helga som mat til familiane sine. Nota måtte naturlegvis hengjast opp til turk før ein gjekk heim. | ||
{{thumb|Sleping av steng AMU-0043 04.jpg|Sleping av steng}}Bolkenota var landnota / storenota / jagenota på 60 famner som utvikla seg gjennom åra til 140 famner: Frå lydband etter Martinus Holsvik f. 1887: Partshavarane kjøpte bomull- eller hampetråd og batt nota sjølve. Så sette dei saman bolkane og laga på denne måten ei not. Kvar hadde bumerket sitt på korkane for sin bolk. | {{thumb|Sleping av steng AMU-0043 04.jpg|Sleping av steng}}Bolkenota var landnota / storenota / jagenota på 60 famner som utvikla seg gjennom åra til 140 famner: Frå lydband etter Martinus Holsvik f. 1887: Partshavarane kjøpte bomull- eller hampetråd og batt nota sjølve. Så sette dei saman bolkane og laga på denne måten ei not. Kvar hadde bumerket sitt på korkane for sin bolk. | ||