Ørsta kleklypefabrikk: Forskjell mellom sideversjoner

Hopp til navigering Hopp til søk

Ørsta kleklypefabrikk (vis kilde)

Sideversjonen fra 10. okt. 2023 kl. 10:52

2 746 byte lagt til ,  10. okt. 2023
ingen redigeringsforklaring
(.)
Ingen redigeringsforklaring
 
(13 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
{{innhold høyre}}
{{innhold høyre}}
<onlyinclude>{{thumb|Ørsta kleklypefabrikk digernes ørsta.jpg|Den nye fabrikken som  vart sett opp etter brannen i 1950, og stod ferdig hausten 1951. Den nye fabrikken vart bygd av dei seks sønene til Johan Digernes, Ludvik Digernes, Jorulf Digernes, Rolf Digernes, Johannes Digernes, Ragnar Digernes og Odd Digernes. |Ørsta Kleklypefabrikk}}
<onlyinclude>{{thumb|Ørsta kleklypefabrikk digernes ørsta.jpg|Den nye fabrikken som  vart sett opp etter brannen i 1950, og stod ferdig hausten 1951. Den nye fabrikken vart bygd av dei seks sønene til Johan Digernes, Ludvik Digernes, Jorulf Digernes, Rolf Digernes, Johannes Digernes, Ragnar Digernes og Odd Digernes. |Ørsta Kleklypefabrikk}}
'''[[Ørsta kleklypefabrikk|Ørsta kleklypefabrikk A/S]]''' var ei familiebedrift på Digernes i [[Ørsta kommune|Ørsta]]. Selskapet er mest kjent for sine treklyper av merke Guri og plastklyper av merke Solveig. Johan Digernes starta bedrifta i 1933 under namnet ''Ørsta Klæklypefabikk''. </onlyinclude>
'''[[Ørsta kleklypefabrikk|Ørsta kleklypefabrikk A/S]]''' (ØK) var ei familiebedrift på Digernes i [[Ørsta kommune|Ørsta]]. Selskapet er mest kjent for sine treklyper av merke Guri og plastklyper av merke Solveig. Johan Digernes starta bedrifta i 1933 under namnet ''Ørsta Klæklypefabrikk''. </onlyinclude>


== Den spede byrjinga ==
== Den spede byrjinga ==
Linje 9: Linje 9:


== Andre verdskrig ==
== Andre verdskrig ==
<onlyinclude>[[Fil:Ørsta klesklypefabrikk 1939.jpeg|miniatyr|350x350px|Det fyrste fabrikkbygget som stod ferdig i 1933, fotografert kring 1939. Ved kaia ligg ei skute lasta med bjørkekubb som vart nytta til produksjon av Guri kleklyper. Dei tre vaksne frå høgre: Odd Digernes, Rolf Digernes og Johannes Digernes. Fotoeigar: Kari Hovde]]Under [[andre verdenskrig|krigen]] var jarnvarer rasjonerte, og det var ikkje mogleg å skaffe fjørtrå til klyper. Fabrikken byrja då å produsere dreia trebollar, treskeider, sleiver, auser og kleshengarar. I tillegg vart det laga ymse slag kostar, med bust av bjørkeris, blåbærlyng og av tauverk. Det vart også produsert skaft av bjørk.</onlyinclude><ref name=":0" />[[Fil:Ørsta klærklypefabrikk 1937 Dagblad for Mørebygdene.png|miniatyr|350x350pk|Faksimile: Dagblad for Mørebygdene, 8. mars 1937]]
[[Fil:Ørsta klesklypefabrikk 1939.jpeg|miniatyr|350x350px|Det fyrste fabrikkbygget som stod ferdig i 1933, fotografert kring 1939. Ved kaia ligg ei skute lasta med bjørkekubb som vart nytta til produksjon av Guri kleklyper. Dei tre vaksne frå høgre: Odd Digernes, Rolf Digernes og Johannes Digernes. Fotoeigar: Kari Hovde]]<onlyinclude>Under [[andre verdenskrig|krigen]] var jarnvarer rasjonerte, og det var ikkje mogleg å skaffe fjørtrå til klyper. Fabrikken byrja då å produsere dreia trebollar, treskeider, sleiver, auser og kleshengarar. I tillegg vart det laga ymse slag kostar, med bust av bjørkeris, blåbærlyng og av tauverk. Det vart også produsert skaft av bjørk.</onlyinclude><ref name=":0" />[[Fil:Ørsta klærklypefabrikk 1937 Dagblad for Mørebygdene.png|miniatyr|350x350pk|Faksimile: Dagblad for Mørebygdene, 8. mars 1937]]
== Etterkrigstida ==
== Etterkrigstida ==
Då krigen var over, kom produksjonen av treklypa Guri i gang igjen. I Noreg var det streng priskontroll med varehandel. Ørsta Klæklypefabrikk byrja difor med eksportsal, hovudsakleg til Skandinavia og middelhavsland, men også til Australia, New Zealand, Iran og Irak.<ref name=":0" /><ref>''Dagbladet 1994.07.03''. Norge;Oslo;;Oslo;;;;. 19940703. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_dagbladet_null_null_19940703_126_174_1}}.</ref>
Då krigen var over, kom produksjonen av treklypa Guri i gang igjen. I Noreg var det streng priskontroll med varehandel. Ørsta Klæklypefabrikk byrja difor med eksportsal, hovudsakleg til Skandinavia og middelhavsland, men også til Australia, New Zealand, Iran og Irak.<ref name=":0" /><ref>''Dagbladet 1994.07.03''. Norge;Oslo;;Oslo;;;;. 19940703. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_dagbladet_null_null_19940703_126_174_1}}.</ref>
Linje 20: Linje 20:


== Vanskelege tider, nye produkt og vendepunktet ==
== Vanskelege tider, nye produkt og vendepunktet ==
Utover 50-talet vart det lite å tene på eksportsal av kleklyper, og marknaden i Noreg var pressa, og enkelte store kundar truga med å starte eigen import av klyper. Ørsta Klæklypefabrikk utvida derfor sortimentet og tok til å produsera rundpinnar til kjærleik på pinne. Pinnane vart selde til Brynhildsens fabrikkar i Fredrikstad og eksportert til Sør-Afrika. Ein forsøkte seg og på ferdighusproduksjon utan at dette vart vellukka.<ref name=":0" />  
Utover 50-talet vart det lite å tene på eksportsal av kleklyper, og marknaden i Noreg var pressa, og enkelte store kundar truga med å starte eigen import av klyper. Ørsta Klæklypefabrikk utvida derfor sortimentet og tok til å produsera rundpinnar til kjærleik på pinne. Pinnane vart selde til Brynhildsens fabrikkar i Fredrikstad og eksportert til Sør-Afrika. Ein forsøkte seg og på ferdighusproduksjon utan at dette vart vellukka.<ref name=":0" /> Sal av kleklyper var sesongbasert, og om vinteren bygde ein opp lageret. Nokre av brødrene Digernes nytta høve til å tene litt ekstra vinterstid ved å dra på slidefiske i Fosnavåg. 


På 1960-talet tok eksporten seg opp att. I 1960 hadde Ørsta Klæklypefabrikk A/S ein produksjon på 100&nbsp;000 gross (1 gross = 12 dusin = 144 klyper). 2/3 av produksjonen gjekk til eksport. Ein eksporterte treklyper til bl.a. Australia, New Zealand og USA.<ref>''Adresseavisen 1961.01.18''. Norge;Trøndelag;;Trondheim;;;;. 19610118. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_adresseavisen_null_null_19610118_195_15_1}}.</ref>   
På 1960-talet tok eksporten seg opp att. I 1960 hadde Ørsta Klæklypefabrikk A/S ein produksjon på 100&nbsp;000 gross (1 gross = 12 dusin = 144 klyper). 2/3 av produksjonen gjekk til eksport. Ein eksporterte treklyper til bl.a. Australia, New Zealand og USA.<ref>''Adresseavisen 1961.01.18''. Norge;Trøndelag;;Trondheim;;;;. 19610118. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_adresseavisen_null_null_19610118_195_15_1}}.</ref>   
Linje 60: Linje 60:


Det fantes også mange klypeapparat på loftet på Ørsta kleklypefabrikk, og der kunne ungdomane på Digernes kome og tene seg ein ekstra slant. Det var særskilt før jul og før 17. mai at aktiviteten var stor på loftet. Ungdomane, nesten alle med etternamn Digernes, konkurrerte då om å montere raskast og tene mest pengar. Gamlefar Johan Digernes, sat også på loftet på fabrikken og monterte klyper på sine eldre dager, etter at han overlet drifta av fabrikken til borna.  {{Sitat|"Hele 10 gross i timen, eller 1440 klyper kunne de raskeste montere i timen. Men de var jenter. "|Rolf Digernes, Dagbladet 3.juli 1994 }}
Det fantes også mange klypeapparat på loftet på Ørsta kleklypefabrikk, og der kunne ungdomane på Digernes kome og tene seg ein ekstra slant. Det var særskilt før jul og før 17. mai at aktiviteten var stor på loftet. Ungdomane, nesten alle med etternamn Digernes, konkurrerte då om å montere raskast og tene mest pengar. Gamlefar Johan Digernes, sat også på loftet på fabrikken og monterte klyper på sine eldre dager, etter at han overlet drifta av fabrikken til borna.  {{Sitat|"Hele 10 gross i timen, eller 1440 klyper kunne de raskeste montere i timen. Men de var jenter. "|Rolf Digernes, Dagbladet 3.juli 1994 }}
[[Fil:Solveig klesklyper foto Thomas Mørch.jpg|miniatyr|350x350pk|Solveig kleklyper på klesnora. Foto: Thomas Mørch]]
=== Plastklypa Solveig ===
=== Plastklypa Solveig ===
Ørsta kleklypefabrikk tok til med produksjonen av Solveig plastklyper i 1963<ref name=":2" />. Klypa vart produsert samanhengande fram til 2001.<ref name=":3" />
Ørsta kleklypefabrikk tok til med produksjonen av Solveig plastklyper i 1963<ref name=":2" />. Klypa vart produsert samanhengande fram til 2001.<ref name=":3" />


Solveig blei produsert i plastmaterialet polystyren. <ref>''-bare plast?!''. Utg. Norsk form, Senter for design, arkitektur og bygningsmiljø i samarbeid med Messel[s] forl.. 1995. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2010043003069}}.</ref> Polystyren er laga av råolje og gass. Ørsta kleklypefabrikk fekk levert sekkar med plastgranulat frå Nederland. Plastgranulatet såg ut som gjennomsiktig ris. Solveig blei produsert i gjennomsiktig plast i fargane gul, oransje, blålilla, rosa, raud og grøn.[[Fil:To halve solveig klesklyper ørsta klesklypefabrikk.jpeg|miniatyr|To halve Solveig klesklyper og ei fjør produsert ved Ørsta klesklypefabrikk. Foto: Ingebjørg Hovde|350x350pk]]
Solveig blei produsert i plastmaterialet polystyren. <ref>''-bare plast?!''. Utg. Norsk form, Senter for design, arkitektur og bygningsmiljø i samarbeid med Messel[s] forl.. 1995. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2010043003069}}.</ref> Polystyren er laga av råolje og gass. Ørsta kleklypefabrikk fekk levert sekkar med plastgranulat frå Nederland. Plastgranulatet såg ut som gjennomsiktig ris. Solveig blei produsert i gjennomsiktig plast i fargane gul, oransje, blålilla, rosa, raud og grøn.[[Fil:Solveig klesklyper foto Thomas Mørch.jpg|miniatyr|350x350pk|Solveig kleklyper på klesnora. Foto: Thomas Mørch]]
==== Trommel ====
==== Trommel ====
Plastgranulatet og fargen blei blanda i ein stor trommel som gjekk ein halvtime av gongen. Ein produserte ein farge av gongen.  
Plastgranulatet og fargen blei blanda i ein stor trommel som gjekk ein halvtime av gongen. Ein produserte ein farge av gongen.  
Linje 75: Linje 73:
I starten vart Solveig- klypene  monterte rundt i heimane på bygda, men etter kvart tok ei monteringsmaskin på fabrikken over jobben''.''
I starten vart Solveig- klypene  monterte rundt i heimane på bygda, men etter kvart tok ei monteringsmaskin på fabrikken over jobben''.''


Dei ferdigproduserte halve klypene vart fylt opp i to store trakter i monteringsmaskina. Under kvar trakt var det vibratorar, som førte dei halve klypene mot kvarandre. Ei fjør vart opna, og dei halve klypene vart dytta inn på kvar si side av fjøra. Når tolv klyper var ferdig monterte, og låg ved sida av kvarandre, vart dei opna og ein pappstrimmel vart dytta inn slik at alle klypene beit seg fast på pappstrimmelen. Til slutt stod det ein arbeidar og pakka klypene i esker. Seinare vart Solveig-klypene pakka lause i plastposar, utan pappstimmel.   
Dei ferdigproduserte halve klypene vart fylt opp i to store trakter i monteringsmaskina. Under kvar trakt var det vibratorar, som førte dei halve klypene mot kvarandre. Ei fjør vart opna, og dei halve klypene vart dytta inn på kvar si side av fjøra. Når tolv klyper var ferdig monterte, og låg ved sida av kvarandre, vart dei opna og ein pappstrimmel vart dytta inn slik at alle klypene beit seg fast på pappstrimmelen. Til slutt stod det ein arbeidar og pakka klypene i esker. Seinare vart Solveig-klypene pakka lause i plastposar, utan pappstimmel.  [[Fil:To halve solveig klesklyper ørsta klesklypefabrikk.jpeg|miniatyr|To halve Solveig klesklyper og ei fjør produsert ved Ørsta klesklypefabrikk. Foto: Ingebjørg Hovde|350x350pk]]
 
==== Miljøklypa – plastklypa Solveig produsert av gamle plast-fiskekasser ====
==== Miljøklypa – plastklypa Solveig produsert av gamle plast-fiskekasser ====
[[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig.jpeg|miniatyr|Produksjon av Solveig klyper på 80-tallet. I 1988 produserte klesklypefabrikken i Ørsta 12 millionar klyper i året, i følge NRK. Det  er 1 million klyper i månaden, 50&nbsp;000 per dag, og 2 klyper i sekundet. <ref name=":1">http://www.norge-rundt.no/video/2789?fbclid=IwAR0Dr4Zti6gygD8EtAk6dsbH8W_AxJz91qJOmrwakdj5F6Cq5ililm_OJRA</ref> Foto: Siv Digernes|alt=|350x350pk]]I 1992 kom det i gang eit samarbeid mellom Vartdal Plastindustri og Ørsta Klæklypefabrikk A/S, der gamle plast-fiskekasser vart laga om til miljøvenlege kleklyper. Miljøklypa likna på Solveig i design, men var ikkje gjennomsiktig.<ref>''Fiskaren 1992.07.08''. Norge;Vestland;;Bergen;;;;. 19920708. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_fiskaren_null_null_19920708_69_49_1}}.</ref> Det viste seg at Miljøklypa hadde lett for å knekke og derfor vart det blanda 50% polystyren og 50% gamle plast-fiskekasser. [[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig pakking.jpg|miniatyr|Pakking av Solveig klyper på 80-tallet. Foto: Siv Digernes|350x350pk]]
[[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig.jpeg|miniatyr|Produksjon av Solveig klyper på 80-tallet. I 1988 produserte klesklypefabrikken i Ørsta 12 millionar klyper i året, i følge NRK. Det  er 1 million klyper i månaden, 50&nbsp;000 per dag, og 2 klyper i sekundet. <ref name=":1">http://www.norge-rundt.no/video/2789?fbclid=IwAR0Dr4Zti6gygD8EtAk6dsbH8W_AxJz91qJOmrwakdj5F6Cq5ililm_OJRA</ref> Foto: Siv Digernes|alt=|350x350pk]]I 1992 kom det i gang eit samarbeid mellom Vartdal Plastindustri og Ørsta Klæklypefabrikk A/S, der gamle plast-fiskekasser vart laga om til miljøvenlege kleklyper. Miljøklypa likna på Solveig i design, men var ikkje gjennomsiktig.<ref>''Fiskaren 1992.07.08''. Norge;Vestland;;Bergen;;;;. 19920708. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_fiskaren_null_null_19920708_69_49_1}}.</ref> Det viste seg at Miljøklypa hadde lett for å knekke og derfor vart det blanda 50% polystyren og 50% gamle plast-fiskekasser. [[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig pakking.jpg|miniatyr|Pakking av Solveig klyper på 80-tallet. Foto: Siv Digernes|350x350pk]]
Linje 83: Linje 80:
[[NRK]]<nowiki/>s program Norge Rundt dokumenterte 21.oktober 1988 produksjonen av klesklyper ved Ørsta kleklypefabrikk med eit innslag. Innslaget viste ein automatisert produksjon med få innslag av menneskehender.<ref name=":1" />
[[NRK]]<nowiki/>s program Norge Rundt dokumenterte 21.oktober 1988 produksjonen av klesklyper ved Ørsta kleklypefabrikk med eit innslag. Innslaget viste ein automatisert produksjon med få innslag av menneskehender.<ref name=":1" />


== Utsjånad plastklypa Solveig ==
Det står “Norway” eller “Solveig Norway” på alle plastklyper produsert på Ørsta Kleklypefabrikk. <ref name=":4">Munnlege kjelder (ikkje nedskrevne): Svein Digernes, Roger Digernes, Bjarte Digernes og Jon Kåre Hovde (2021)</ref> 
Solveig blei i hovudsak produsert i gjennomsiktig plast i fargane gul, oransje, blålilla, rosa, raud og grøn. Tidleg på 1960-tallet vart det også produsert ein lys rosa, ikkje-gjennomsiktig farge. Den rosa klypa bleikna raskt i vær og vind, og ein slutta derfor å produsere den.  I perioden frå 1996 til 2001 var det ein del eksperimentering med ikkje-gjennomsiktige farger. <ref name=":4" /> 
Det er vanskeleg å tidfeste år for produksjon av ei enkelt Solveig klype, men ein kan stadfeste kva maskin klypa er produsert på. På dei gjennomsiktige klypene kan ein sjå nummeret på forma rett over klypefjøra.
{| class="wikitable"
|+
!'''Maskin'''
!Tidsperiode
!'''Kjenneteikn på klypene produsert'''
!'''Kommentar'''
|-
|Maskin 1
|1958/1959 – 1963
|
* Formverktøy med 4 klypedelar (kunne altså produsere deler til 2 klyper om gangen)
* Maskina vart berre nytta til prøveproduksjon.
* Uvisst om det var skrift på klypa. Om det var skrift, sto det «Norway».
* Da maskin nr 2 kom i 1963, slutta ein å lage klypedeler med denne maskina.
|Maskina var luftdreven
|-
|Maskin 2
|1963 – 2001
|
* Formverktøy med 10 klypedelar.
* Sto «Norway» på klypa.
* Når klypa ligg på sida er holet til klessnora ovalt (til forskjell fra maskin 3 og 4 der holet er rundt)
* Maskina vart nytta til like før avviklinga i 2001.
|Hydraulikkmaskin
|-
|Maskin 3
|Troleg 1973 – ukjend år
|
* Formverktøy som har 20 klypedelar.
* Stod «Solveig Norway» på klypa
* Når klypa ligg på sida, er det minste holet ovalt
* Denne maskina blei også brukt til produksjon av «Handi»
* Dette er maskina som filmes i NRKs Norge Rundt innslag frå ØK (1988)
|Hydraulikkmaskin
|-
|Maskin 4 -
versjon 1
|1989/1990 – 1992/1993
|
* Formverktøy som har 30 klypedelar.
* Stod «Solveig Norway» på klypa
* Når klypa ligg på sida, er det minste holet rundt
* Klypene produsert på denne maskina i perioden 1989/1990 – 1992/1993 har «striper på undersida»
| rowspan="2" |Hydraulikkmaskin
|-
|Maskin 4 -
versjon 2
|1992/1993 – ukjend år
|
* Formverktøy som har 30 klypedeler.
* Sto «Solveig Norway» på klypa
* Ikkje stiper på undersida
* Når klypa ligg på sida, er det minste holet rundt
* Klypa fikk eit hol ytterst, slik at ein kunne henge opp klypa.
|}
Kjelde tabell <ref name=":4" /> 


== Konkurs ==
== Konkurs ==
Linje 111: Linje 170:
Fil:Miljøklypa ørsta klesklypefabrikk.jpeg|Foto: Ingebjørg Hovde
Fil:Miljøklypa ørsta klesklypefabrikk.jpeg|Foto: Ingebjørg Hovde
Fil:Kleshenger ørsta klesklypefabrikk.jpg|Kleshenger produsert på Ørsta klesklypefabrikk. Foto: Ingebjørg Hovde
Fil:Kleshenger ørsta klesklypefabrikk.jpg|Kleshenger produsert på Ørsta klesklypefabrikk. Foto: Ingebjørg Hovde
Fil:Swallow klesklyper Ørsta klesklypefabrikk.jpg|Eksportklypa Swallow var laga i tre. Foto: Ingebjørg Hovde
</gallery>
</gallery>


== Kjelder ==
== Kjelder ==
<references />
<references />
 
[[Kategori:Trevarefabrikker]]
[[Kategori:Næringsliv]]
[[Kategori:Plast- og gummiindustri]]
[[Kategori:Ørsta kommune]]
[[Kategori:Ørsta kommune]]
[[Kategori:Etableringer i 1933]]
[[Kategori:Etableringer i 1933]]
[[Kategori:Opphør i 2001]]
[[Kategori:Opphør i 2001]]
[[Kategori:Industri]]
[[Kategori:Eksport]]
{{F2}}
{{F2}}
{{nn}}
{{nn}}
[[Kategori:Industri og handverk]]
[[Kategori:Fabrikker]]
[[Kategori:Trearbeid]]
[[Kategori:Industriprodukter]]
[[Kategori:Industrigründere]]
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/1707609...1939359»

Navigasjonsmeny