Ørsta kleklypefabrikk: Forskjell mellom sideversjoner

Linje 32:

== 1980-talet ==

I 1985 var Ørsta Kleklypefabrikk den einaste kleklypefabrikken i landet, og produserte nesten 12 millionar klyper i året. 8 millionar var Solveig plastklype og 3,6 millionar av Guri treklype.<ref>'Møre 1985.12.12''. Norge;Møre og Romsdal;;Volda;;;;. 19851212. {{nb.no|NBN:no-nb_digavis_more_null_null_19851212_83_142_1}}.''</ref>

== Produksjonsprosessen ==

Ei klype består av to klypeemne og ei fjør. Klypeemna var enten i tre (Guri) eller plast (Solveig).

'''Klypefjøra'''

Fjørene til klypene blei produserte av Ørsta kleklypefabrikk. Til fjørproduksjon fekk fabrikken på Digernes i Ørsta levert store kveilar med ståltråd. Fjørtråd vart tredd inn i ein maskin og spunne rundt ein spindel. Deretter vart ståltråden klipt av, og fjøra sloppen ned i ein sekk.

Det var litt skilnad på fjørene til klypene Guri og Solveig, men begge vart produsert på Ørsta kleklypefabrikk. Fjøremaskinene var spesiallaga til Ørsta kleklypefabrikk. Det var tre like maskiner i drift på eit eige «fjørerom» til ein kvar tid. Ørsta kleklypefabrikk kjøpte inn nye fjøremaskiner tidleg på 80-talet.

'''Treklypa Guri'''

Treklypa Guri vart laga av bjørketre. Bjørketreet vart kjøpt frå bønder i Ørsta, andre stader i Møre og Romsdal<ref name=":0" /> og elles i Noreg. Familien Digernes skoga også bjørk sjølv i Åmdalen i Ørsta. Bjørkestammen blei kappa i meters lengder, kalla kubb, og levert til Ørsta Kleklypefabrikk. Her vart kubben skoren rett på 4 sider og stabla for tørking. Kubben vart tørka ved 40 grader i 3 veker. Etter tørkinga vart plankane (da vart det ikkje kalla kubb lenger) finjustert på lengda. Dette avkappet blei kalla knott, og var også ettertrakta som ved.

Etterpå sto rett- høvelen for tur, rett vinkel og bredde, før saging til 0,5 cm tjukke fjøler. For å sikre at alle fjølene var 0,5 cm tjukke vart alle plankane so ført gjennom dimensjonshøvelen. Dimensjonshøvelen overlevde brannen i 1950, då fabrikken vart totalskada, og var i viksomheit fram til fabrikkens nedlegging.

Fjølene vart so førte inn i ei spesiallaga fresemaskin som freste ut klypeprofilen. Fresemaskina vart innkjøpt på 50-tallet og var den gongen revolusjonerande for produksjonen av treklyper.

Halvklypene blei so lasta inn i en stor sylinder (trommel) der dei blei kasta rundt mens dei blei finslipte og tilført voks. Ein tilførte voks for at klypene skulle bli glatte, ikkje gje flisar, ikkje trekke til seg fukt og dermed bli meir haldbare. Det meste av monteringa av treklypene vart gjort utafor Ørsta kleklypefabrikk. Montering av klyper var ei kjærkommen ekstrainntekt i lokalsamfunnet.<ref name=":0" /> Kleklypefabrikken leverte klypebord med fotpedal, klypefjører, halve klyper og emballasje til dei som ville setje saman klyper heime mot betaling.

Klypebordet minna om ein skolepult med karmar på høgre og venstre side. Bakre halvdel var delt av. Klypedelane låg i bakre halvdel. Den halve klypa kom ut på høgre side gjennom eit hol i deleveggen. På venstre side framme låg fjørene. I midten framme stod det eit lite apparat som ein sette ei fjør på. Ein trykte so på fotpedalen som var festa til apparatet med ein streng. Dette førte til at fjøra opna seg, og en kunne skyve dei to halve klypene inn på kvar side av fjøra. So slapp ein fotpedalen, fjæra lukka seg, og klypa var ferdig.

For dei som arbeidde på Ørsta kleklypefabrikk var vekas høgdepunkt fredagen med utkøyring på bygda av materialar, og henting av samansette klyper.

Det fantes også mange klypeapparat på loftet på Ørsta kleklypefabrikk, og der kunne ungdomane på Digernes kome og tene seg ein ekstra slant. Det var særskilt før jul og før 17. mai at aktiviteten var stor på loftet. Ungdomane, nesten alle med etternamn Digernes, konkurrerte då om å jobbe fortast.

Ørsta kleklypefabrikk tok til med produksjonen av Guri treklype i 1933. Klypa vart produsert samanhengande fram til 1993, berre med opphald under krigen.<ref>https://www.nb.no/items/ce3d449d049a3436033ec20fa23167de?page=43&searchText=risør</ref>

'''Plastklypa Solveig'''

Solveig blei produsert i plastmaterialet polystyren. <ref>''-bare plast?!''. Utg. Norsk form, Senter for design, arkitektur og bygningsmiljø i samarbeid med Messel[s] forl.. 1995. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2010043003069}}.</ref> Polystyren er laga av råolje og gass. Ørsta kleklypefabrikk fekk levert sekkar med plastgranulat frå Nederland. Plastgranulatet såg ut som gjennomsiktig ris. Solveig blei produsert i gjennomsiktig plast i fargane gul, oransje, blålilla, rosa, raud og grøn.

'''Trommel'''

Plastgranulatet og fargen blei blanda i ein stor trommel som gjekk ein halvtime av gongen. Ein produserte ein farge av gongen.

'''Plastmaskin med former'''

Den farga granulatmassen vart so fylt i plastmaskina, og varma opp til 340 grader. Den flytande massen vart deretter spruta inn i kleklype-forma. Forma vart so kjølt ned ved hjelp av kjølevatn, før ho åpna seg og ein «klase» med halve klyper falt ut. Klasane datt ned i ein trommel som rista dei halve klypene laus. Trommelen hadde spiler slik at lause klyper datt ut.

'''Montering av plastklypa Solveig'''

I starten vart Solveig- klypene monterte rundt i heimane på bygda, men etter kvart tok ei monteringsmaskin på fabrikken over jobben''.''

'''Monteringsmaskin'''

Dei ferdigproduserte halve klypene vart fylt opp i to store trakter i monteringsmaskina. Under kvar trakt var det vibratorar, som førte dei halve klypene mot kvarandre. Ei fjør vart opna, og dei halve klypene vart dytta inn på kvar si side av fjøra. Når tolv klyper var ferdig monterte, og låg ved sida av kvarandre, vart dei opna og ein pappstrimmel vart dytta inn slik at alle klypene beit seg fast på pappstrimmelen. Til slutt stod det ein arbeidar og pakka klypene i esker. Seinare vart Solveig-klypene pakka lause i plastposar, utan pappstimmel.

Ørsta kleklypefabrikk tok til med produksjonen av Solveig plastklyper i 1963. Klypa vart produsert samanhengande fram til 2001.

'''Miljøklypa – plastklypa Solveig produsert av gamle plast-fiskekasser'''

I 1992 kom det i gang eit samarbeid mellom Vartdal Plastindustri og Ørsta Klæklypefabrikk A/S, der gamle plast-fiskekasser vart laga om til miljøvenlege kleklyper. Miljøklypa likna på Solveig i design, men var ikkje gjennomsiktig. Kilde 14 Det viste seg at Miljøklypa hadde lett for å knekke og derfor vart det blanda 50% polystyren og 50% gamle plast-fiskekasser.

NRKs program Norge Rundt dokumenterte 21.oktober 1988 produksjonen av klesklyper ved Ørsta kleklypefabrikk med eit innslag.<ref name=":1" />

== Konkurs ==

Linje 38:

Linje 93:

== Produkt ==

[[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig.jpeg|miniatyr|Produksjon av Solveig klyper på 80-tallet. I 1988 produserte klesklypefabrikken i Ørsta 12 millionar klyper i året, i følge NRK. Det er 1 million i klyper månaden, 50 000 per dag, og 2 klyper i sekundet. <ref>http://www.norge-rundt.no/video/2789?fbclid=IwAR0Dr4Zti6gygD8EtAk6dsbH8W_AxJz91qJOmrwakdj5F6Cq5ililm_OJRA</ref> Foto: Siv Digernes|alt=]]

[[Fil:Ørsta kleklypefabrikk solveig.jpeg|miniatyr|Produksjon av Solveig klyper på 80-tallet. I 1988 produserte klesklypefabrikken i Ørsta 12 millionar klyper i året, i følge NRK. Det er 1 million i klyper månaden, 50 000 per dag, og 2 klyper i sekundet. <ref name=":1">http://www.norge-rundt.no/video/2789?fbclid=IwAR0Dr4Zti6gygD8EtAk6dsbH8W_AxJz91qJOmrwakdj5F6Cq5ililm_OJRA</ref> Foto: Siv Digernes|alt=]]

* Guri treklype

* Solveig plastklype

Linje 68:

Linje 123:

[[Kategori:Industri og handverk]]

[[Kategori:Fabrikker]]

[[Kategori:Trearbeid]]

[[Kategori:Industriprodukter]]

[[Kategori:Industrigründere]]

Ørsta kleklypefabrikk: Forskjell mellom sideversjoner

Navigasjonsmeny

Søk