276 462
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Thumb høyre
m (Teksterstatting – «[[Kategori:Den frilynde ungdomsrørsla» til «[[Kategori:Den frilynte ungdomsrørsla») |
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|Eivind Berggrav ung.jpg|Eivind Berggrav, Østlandsk reisnings fyrste formann (ukjend fotograf).}}'''[[Østlandsk reisning]]''' var ein språkpolitisk organisasjon som gjekk inn for eit sterkare innslag av folkemålet i riksmål og større rom for austlandske bøyingsformer i nynorsknormalen. Det var med andre ord ei språkpolitisk linje som sidan har vore kjend som [[samnorsk]]. I vidare forstand kan ein sjå Østlandsk reisning som ein framstøyt for regional, sosial og kulturell sjølvhevding, med uttala brodd både mot eit danskfundert riksmål dyrka av urbane eliter, og mot det som vart oppfatta som vestlandsdominansen i norskdomsrørsla. Organisasjonen var i verksemd i åra 1916-1926, og lykkast i å øve innverknad på rettskrivingsreforma i 1917, som fekk svært «radikale» valfrie former i båe skriftspråka. | ||
1920-åra har vore rekna som ein stille periode i språkhistoria, men etter språkforskaren [[Ernst Håkon Jahr]] er dette ei mistyding. I tiåret etter fyrste verdskrig vart mange av dei språkpolitiske slaga utkjempa i kommunane, på lokalplanet, og fekk derfor ikkje merksemd i den riksdekkjande pressa. Østlandsk reisning var innblanda i mange lokale språkkampar på Austlandet, som talsmenn for dei som ønskte ei meir talemålsnær rettskriving.</onlyinclude><ref>Jahr 1978, baksida.</ref> | 1920-åra har vore rekna som ein stille periode i språkhistoria, men etter språkforskaren [[Ernst Håkon Jahr]] er dette ei mistyding. I tiåret etter fyrste verdskrig vart mange av dei språkpolitiske slaga utkjempa i kommunane, på lokalplanet, og fekk derfor ikkje merksemd i den riksdekkjande pressa. Østlandsk reisning var innblanda i mange lokale språkkampar på Austlandet, som talsmenn for dei som ønskte ei meir talemålsnær rettskriving.</onlyinclude><ref>Jahr 1978, baksida.</ref> | ||
| Linje 9: | Linje 9: | ||
== Stifting og styre == | == Stifting og styre == | ||
{{ | {{Thumb|Alf Frydenberg.jpg|Alf Frydenberg, seinare fylkesmann i [[Vest-Agder]] og [[Hedmark]], var sentral i Østlandsk reisning. Frydenberg var frå Romedal, ei av flatbygdene på Hedmarken.}}Berggrav hadde brukt tittelen Østlandsk reisning på eit hefte basert på ein serie foredrag som han hadde halde i ungdomslag på Austlandet. Ei av stemnene han hadde tala på, arrangert av [[Romerike Ungdomsforbund]] på [[Minnesund|Minne]] i [[Eidsvoll]] den 25. juni 1916, blir særskilt nemnt som opptakt til organisasjonsdanninga.<ref>Jf. Berggravs artikkel om dette [http://www.samnorsk.no/oestlandsk-reisning/oestlandsk-reisning-berggrav-jensen på nettsidene til Landslaget for språklig samling]</ref> I oktober same året kalla Romerike Ungdomsforbund på nytt inn til eit møte på [[Jessheim]], der Berggrav, Seip og Koht skulle vere hovudtalarar. Spesielt inviterte var representantar for andre frilynte ungdomslag på Austlandet. Det galdt både lag som var tilslutta og som stod utanfor Noregs ungdomslag. Heile 500 personar var til stades på dette møtet, der Østlandsk reisning vart stifta den 8. oktober 1916. | ||
Møtet vedtok eit program og valde ei samarbeidsnemnd med Berggrav som leiar og Koht som nestleiar. I nemnda sat elles Seip, sokneprest [[Erling Grønland]], [[Ullensaker]], lektor [[Torgeir Krogsrud]], Oslo (opphavleg frå [[Brandbu]]) og to representantar frå kvar av dei følgjande «fylkeslag» (distriktslag) av ungdomsrørsla: | Møtet vedtok eit program og valde ei samarbeidsnemnd med Berggrav som leiar og Koht som nestleiar. I nemnda sat elles Seip, sokneprest [[Erling Grønland]], [[Ullensaker]], lektor [[Torgeir Krogsrud]], Oslo (opphavleg frå [[Brandbu]]) og to representantar frå kvar av dei følgjande «fylkeslag» (distriktslag) av ungdomsrørsla: | ||
| Linje 39: | Linje 39: | ||
== Aktivismen == | == Aktivismen == | ||
{{ | {{Thumb|Østlandsk reisning årsmøte 1923.jpg|Frå årsmøtet på Eidsvold Værk i 1923 (ukjend fotograf).}}Østlandsk reisning fekk stor oppslutning om eit «Opprop om norsk rettskrivning» frå 1917, der dei tala for stor fridom i val av skriftform. Dei fekk underskrifter på oppropet av mange landskjende personar, deriblant [[Fridtjof Nansen]], [[Hagbard Emanuel Berner|H.E. Berner]], [[Abraham Berge]], [[Hans Aanrud]], biskop [[Otto Jensen]], [[Peter Egge]], [[Rasmus Stauri]], [[Kai Møller]], [[Sven Moren]], [[H. Eitrem]], [[Henrik Sørensen]], [[Olaf Norli]], [[Haakon Garaasen]] og [[August Western]]. | ||
Ei anna av flaggsakene for organisasjonen vart innføring av austlandske målformer i skulen, både i folkeskulen og i dei høgre skuleslaga. Østlandsk reisning var særleg oppteken av det nye [[Eidsvoll landsgymnas|landsgymnaset på Eidsvoll]] (opna i 1922). I medlemsbladet ''[[Østaglett]]'' vart dette uttrykt slik: | Ei anna av flaggsakene for organisasjonen vart innføring av austlandske målformer i skulen, både i folkeskulen og i dei høgre skuleslaga. Østlandsk reisning var særleg oppteken av det nye [[Eidsvoll landsgymnas|landsgymnaset på Eidsvoll]] (opna i 1922). I medlemsbladet ''[[Østaglett]]'' vart dette uttrykt slik: | ||
| Linje 49: | Linje 49: | ||
== Omorganisering, nedlegging, nydanning == | == Omorganisering, nedlegging, nydanning == | ||
{{ | {{Thumb|Østlandsmåla fram Jahr.jpg|Ernst Håkon Jahr ga i 1978 ut boka «Østlandsmåla fram!» (Universitetsforlaget), basert på hovudoppgåva hans i nordisk. Dette er truleg den mest omfattande studien av Østlandsk reisning.}}I 1921 vart Østlandsk reisning omforma frå å vere ei samarbeidsnemnd og folkerørsle til å bli ein retteleg organisasjon. Det vart oppretta eit styre på fem årssmøtevalde medlemmer. Samarbeidsnemnda vart omgjort til eit råd med representasjon frå dei tilslutta ungdomslaga. Det var nå seks fylkeslag og fire enkeltlag, som i alt hadde 10 000 enkeltmedlemmer. | ||
I det fyrste styret sat desse: | I det fyrste styret sat desse: | ||