276 671
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Thumb høyre
(lenker) |
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre) |
||
| (7 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|Rhodius-stjernetyding.jpg|Astrologisk-medisinsk illustrasjon og utgreiing av Ambrosius Rhodius, frå eit upublisert verk frå 1654.}}'''[[Ambrosius Rhodius]]''' (fødd [[10. november]] [[1605]] i Kemberg, [[Sachsen]], død [[1696]] same stad) var lege, matematikar, fysikar og astrolog. Frå 1637 var han [[Leksikon:Helsevesen|stadsfysikus]] (bylege) og professor i Christiania. Han var ein sentral person i det vesle lærde miljøet som var sentrert rundt [[Oslo domkirke|domkyrkja]] og [[Oslo katedralskole|katedralskulen]] der. Han hadde direkte kontakt med vitskapsfolk i fleire europeiske land, og han åtte det som truleg var den største boksamlinga i Noreg i si tid. | ||
I 1661 vart Rhodius og kona [[Anna Rhodius|Anna Fredriksdotter]] sette i fengsel, og året etter forviste til soning på [[Vardøhus festning]] | I 1661 vart Rhodius og kona [[Anna Rhodius|Anna Fredriksdotter]] sette i fengsel, og året etter forviste til soning på [[Vardøhus festning]]. Dei var dømde for injuriar mot makteliten i Christiania - to [[Leksikon:Borgermester|borgarmeistrar]], [[Oslo bispedømme|biskop]] og [[lensherre]]/[[Stattholder|statthaldar]].</onlyinclude> | ||
== Familie == | == Familie == | ||
Foreldra var Jacob Rhodius (død 1636) og Elisabeth Freiwaldin (død 1636). Faren var rektor og sokneprest i Kemberg. | Foreldra var Jacob Rhodius (død 1636) og Elisabeth Freiwaldin (død 1636). Faren var rektor og sokneprest i Kemberg. | ||
| Linje 10: | Linje 10: | ||
Ambrosius fekk undervisning heime, mellom anna av farbroren, som også heitte Ambrosius Rhodius. Som femtenåring byrja Ambrosius d.y. på universitetsførebuande undervisning i Grimma. Han studerte deretter i Wittenberg, tok magistergrad i 1629 og las deretter medisin i tre år. Den fyrste akademiske stillinga hadde han som fysikar og matematikar i Königsberg frå 1632. | Ambrosius fekk undervisning heime, mellom anna av farbroren, som også heitte Ambrosius Rhodius. Som femtenåring byrja Ambrosius d.y. på universitetsførebuande undervisning i Grimma. Han studerte deretter i Wittenberg, tok magistergrad i 1629 og las deretter medisin i tre år. Den fyrste akademiske stillinga hadde han som fysikar og matematikar i Königsberg frå 1632. | ||
I 1635 kom han til København, der han same året forsvarte offentleg si avhandling om [[skjørbuk]]. Han utgav samstundes eit astrologisk arbeid om samanhengen mellom menneskeleg sjukdom og stjernekonstellasjonar. Han var påverka av den | I 1635 kom han til København, der han same året forsvarte offentleg si avhandling om [[skjørbuk]]. Han utgav samstundes eit astrologisk arbeid om samanhengen mellom menneskeleg sjukdom og stjernekonstellasjonar. Han var påverka av den sveitsiske medisinar, astrolog og alkymist Paracelsus (1493-1541). I boksamlinga til Rhodius i Christiania fanst det 14 verk av og om Paracelsus. Boksamlinga var elles imponerande etter si tid. I følgje ei buregistrering som vart gjort i samband med arrestasjonen i 1661, talde ho 437 band.<ref>Bull, E. 1920:263-270</ref> | ||
Gjennom farbroren vart den unge Ambrosius også introdusert for det moderne, heliosentriske verdsbiletet slik dette var utdjupa av Johannes Kepler. | Gjennom farbroren vart den unge Ambrosius også introdusert for det moderne, heliosentriske verdsbiletet slik dette var utdjupa av Johannes Kepler. | ||
I 1636 tok Rhodius i mot ei stilling som lege på [[ | I 1636 tok Rhodius i mot ei stilling som lege på [[Bremerholms orlogsverft]] og ved Børnehuset i København.<ref>[http://www.eremit.dk/ebog/kd/3/kd3_209.html Kjøbenhavns Diplomatarium bd. III s. 164-165 nr. 209]</ref> | ||
== Stadsfysikus og professor i Christiania == | == Stadsfysikus og professor i Christiania == | ||
I mai 1637 fekk statthaldaren i Noreg stadfesting frå kongen på at dei kunne ta Rhodius inn i stillinga som professor i matematikk og fysikk ved det nye [[Christiania gymnasium|gymnaset i Christiania]].<ref>[http://da2.uib.no/cgi-win/WebBok.exe?slag=lesside&bokid=riksreg7&sideid=170&innhaldid=2&storleik= NRR VII side 337 (14.05.1637).]</ref> Det var fastslått i fundasen for skulen at dette professoratet skulle fyllast av ein [[medicus]]. Rhodius skulle samstundes vere stadsfysikus i byen. I samband med krigen 1643-1645 ([[Hannibalsfeiden]]) vart Rhodius også knytta til Hæren. Han skal ha vore lege ved militærhospitalet som vart oppretta på [[Hovedtangen]] ved Akershus, og han skaffa medisinsk utstyr til hæren.<ref>Berner, J.H.</ref> | I mai 1637 fekk statthaldaren i Noreg stadfesting frå kongen på at dei kunne ta Rhodius inn i stillinga som professor i matematikk og fysikk ved det nye [[Christiania gymnasium|gymnaset i Christiania]].<ref>[http://da2.uib.no/cgi-win/WebBok.exe?slag=lesside&bokid=riksreg7&sideid=170&innhaldid=2&storleik= NRR VII side 337 (14.05.1637).]</ref> Det var fastslått i fundasen for skulen at dette professoratet skulle fyllast av ein [[medicus]]. Rhodius skulle samstundes vere [[stadsfysikus]] i byen. I samband med krigen 1643-1645 ([[Hannibalsfeiden]]) vart Rhodius også knytta til Hæren. Han skal ha vore lege ved militærhospitalet som vart oppretta på [[Hovedtangen]] ved Akershus, og han skaffa medisinsk utstyr til hæren.<ref>Berner, J.H.</ref> | ||
Rhodius var i aktiv verksemd som lege under pestepidemiane i Christiania i 1645 og 1654, som han også hadde vore det under pesten i København i 1637. Han påpeikar sjølv dette i eit bøneskrift til kongen. Det vanlege var at legane og andre kondisjonerte forlet byane under slike epidemiar, og overlet arbeidet med dei sjuke til dårleg faglærde [[Leksikon:Bartskjær|bartskjerarar]] ([[Leksikon:Pestmester|pestmeistrar]]).<ref>Berner, J.H.</ref> | Rhodius var i aktiv verksemd som lege under pestepidemiane i Christiania i 1645 og 1654, som han også hadde vore det under pesten i København i 1637. Han påpeikar sjølv dette i eit bøneskrift til kongen. Det vanlege var at legane og andre kondisjonerte forlet byane under slike epidemiar, og overlet arbeidet med dei sjuke til dårleg faglærde [[Leksikon:Bartskjær|bartskjerarar]] ([[Leksikon:Pestmester|pestmeistrar]]).<ref>Berner, J.H.</ref> | ||
| Linje 29: | Linje 29: | ||
== Fangenskapet == | == Fangenskapet == | ||
{{ | {{Thumb|Vardoehus1698.jpg|[[Vardø kommune|Vardø]] og Vardøhus 1698. Frå [[Hans Lilienskiold]]s ''Speculum boreale''.}} | ||
Ambrosius Rhodius’ hustru Anna retta i 1657 sterke skuldingar mot dei to borgarmeistrane i Christiania, [[Hans Eggertsen]] og [[Nils Lauritsen]]. Ho skulda dei for tjuveri, korrupsjon og umoral på andre måtar. Måten den saka utvikla seg på, gjorde at ho utvida klagene til også å omfatte [[Leksikon:Stattholder|statthaldaren]] [[Nils Trolle]] og biskop [[Henning Stockfleth]] (bror til borgarmeister Hans Eggertsen). Klagegrunnlaget var misleg embetsførsel og rettshandheving, tyranni og heleri. Ho appellerte saka til kongen. Saka gjekk i fleire år, til dom fall på [[Leksikon:Herredag|herredagen]] som vart halden i samband med [[Enevelde|arvehyllinga]] i Christiania i 1661. Anna vart da saman med ektemannen, som hadde støtta henne i saka, dømd for injuriar. Herredagen meinte at dei to ikkje hadde gode nok prov for skuldingane. Dommen vart tap av ære og forvaring så lenge kongen fann det for godt. | Ambrosius Rhodius’ hustru Anna retta i 1657 sterke skuldingar mot dei to borgarmeistrane i Christiania, [[Hans Eggertsen]] og [[Nils Lauritsen]]. Ho skulda dei for tjuveri, korrupsjon og umoral på andre måtar. Måten den saka utvikla seg på, gjorde at ho utvida klagene til også å omfatte [[Leksikon:Stattholder|statthaldaren]] [[Nils Trolle]] og biskop [[Henning Stockfleth]] (bror til borgarmeister Hans Eggertsen). Klagegrunnlaget var misleg embetsførsel og rettshandheving, tyranni og heleri. Ho appellerte saka til kongen. Saka gjekk i fleire år, til dom fall på [[Leksikon:Herredag|herredagen]] som vart halden i samband med [[Enevelde|arvehyllinga]] i Christiania i 1661. Anna vart da saman med ektemannen, som hadde støtta henne i saka, dømd for injuriar. Herredagen meinte at dei to ikkje hadde gode nok prov for skuldingane. Dommen vart tap av ære og forvaring så lenge kongen fann det for godt. | ||
| Linje 66: | Linje 66: | ||
{{DEFAULTSORT:Rhodius, Ambrosius}} | {{DEFAULTSORT:Rhodius, Ambrosius}} | ||
[[Kategori:Personer]] | [[Kategori:Personer]] | ||
[[ | [[Kategori:Oslo kommune]] | ||
[[Kategori:Vardø kommune]] | [[Kategori:Vardø kommune]] | ||
[[Kategori:Tyskland]] | [[Kategori:Tyskland]] | ||
[[Kategori:Sachsen]] | |||
[[Kategori:Personer med utdanning fra Tyskland]] | [[Kategori:Personer med utdanning fra Tyskland]] | ||
[[Kategori:Leger]] | [[Kategori:Leger]] | ||