Anders Todal: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>'''Anders (Andersson) Todal''' (fødd 12. november 1884 i [[Aure]], død 5. mars 1963 i [[Trondheim]]) var skolemann, arkivmann og lokalhistorikar, [[Statsarkivet i Trondheim|statsarkivar i  Trondheim]] 1934-1954. Han var ein markant representant for den sterke Venstre-tradisjonen innan norsk lokalhistorie og kulturarbeid generelt.</onlyinclude>

Han var fødd og oppvaksen i [[Todalen i Aure|Todalen]] i [[Aure kommune]] på [[Nordmøre]]. Foreldra var gardbrukarparet Anders Jakobsson og Karen Andersdotter Todal. Anders Andersson var den yngste av fire sysken. Han gifta seg i 1918 med Anna Sofie Hove frå [[Frosta]]. Dei fekk to døtrer, Karen og Ingebjørg.

Barndomsheimen til Anders var bruket Kjerra av den mangbølte garden Todal i Indre Aure. Garden med sine mange heimar var nærmast å rekne som ein tettstad i bygda. Det budde over 120 menneske der i 1900.

På heimstaden var Anders Todal omgjeven av eit miljø sterkt prega av norskdomsidealisme, fråhaldssak, skyttarvesen og Venstre-politikk generelt, og han slutta sjølv til fulle opp om denne rørsla alt frå ungdommen av og livet ut. Svært mange av mennene i den næraste slekta var bygdepolitikarar, éin jamvel varamann til Stortinget. Morfaren, to av onklane og mannen til den eine tanta var ordførarar i Aure og [[Valsøyfjord]]. Slekta blir omtala som eit veritabelt dynasti.<ref>Orten, P.E. 2001, side 13</ref.> Fleire i den same tette slekts- og nabokrinsen var underoffiserar, lensmenn, postopnarar og handelsmenn, altså med framståande posisjonar i bygdesamfunnet også utanom politikken. Bygda hadde mot slutten av 1800-talet fått samtalelag med eige utlånsbibliotek, og det vart skipa skyttarlag. Dertil var det misjonsforeiningar, fråhalds- og ungdomslag. Målsaka stod sterkt.

Etter [[folkeskole|folkeskule]] og to [[framhaldsskole|framhaldsskulekurs]] gjekk Todal [[underoffiserskulen i Trondheim]] 1903-1906. Dei tre åra der svara til pensumkrava i allmennfag ved [[middelskolen]] (den tids gymnasførebuande utdanning). Litt seinare gjekk Todal toårig lærarskule i [[Volda]] (1910-1912). Etter mange år som lærar tok han eit års vidareutdanning ved [[Norges lærerhøgskole|Noregs lærarhøgskule]] på [[Lade]] i [[Trondheim]] 1922-1923.

 

I perioden februar 1944 til mai 1945 var Todal mellombels beordra av [[riksarkivar|Riksarkivaren]] til å vere sjef for Arkivkontoret i [[Kongens gruve]] på [[Kongsberg]]. Der var mykje av arkivmaterialet frå [[Arkivverket]] plassert for å unngå øydeleggjingar under krigen. Todal var ein uttala motstandar av nazistyret, og okkupasjonsstyresmaktene ønskte å få han fjerna frå embetet. Riksarkivar [[Asgaut Steinnes]] frykta at Todal ville bli arrestert, og beordringa til Kongsberg vart løysinga på dette.<ref.>Dette er omtala med litt ulikt perspektiv hjå både Orten 2001, Løvlien 2000 og Schmidt 1969.</ref.>

Særleg frå og med folkehøgskuletida dreiv Todal ei ivrig samfunnsengasjert foredragsverksemd på Nordmøre og i tilgrensande strok. Han agiterte for [[Venstre]], for fråhald og målsak. Dessutan heldt han ei mengd folkeopplysande foredrag om ymse emne. På grunnlag av etterlatne foredragsmanuskript oppsummerer [[Per Eilert Orten]] bodskapen i denne verksemda som ”nasjonal, demokratisk, kristeleg-moralsk (ikkje evangelisk), psykologisk og fornufts-vitskapleg”. [[A. Skrondal]] omtalar i ein minnetale over Todal heftet ''Femtiårsskrift for Bondeungdomslaget i Nidaros 1904-1954'', som Todal hadde forfatta. Skrondal fortel korleis Todal her "skildrar den sterke nasjonale og kulturelle vakning, den sterke auking av sjølvkjensla åt landsfolk og landsungdom i dei første tiåra av dette hundreåret. Han viser korleis dei uklåre krav samla seg i tri hovudstraumar: Styrking av Forsvaret, oppløysing av unionen og reisning av norsk folkemål."

Todal var styremedlem i [[Landslaget for lokalhistorie|Landslaget for bygde- og byhistorie]] 1934-1941 og 1945-1958. Han var aktiv i [[Trondheim historiske forening]].  

Frå 1929 stod Todal for undervisning i bygdebokskriving som var eit tilbod ved Noregs lærarhøgskule. Han heldt fram med dette i mange år, også etter at vart statsarkivar i 1934. Undervisninga hans omfatta innføring i arkivarbeid, skrifttyding, disposisjon for handbøker i heimstadlære, og som det heiter i ei beretning om dette: "Det har alltid vore lagt stor vekt på kjeldekritikk".<ref>Rapport i ''Heimen'' bd. VIII (1949-51) s. 216</ref> Kan hende kan dette reknast som starten på den særskilde tradisjonen med lokalhistorie som disiplin ved Historisk institutt ved Norges lærarskule/Universitetet i Trondheim.

Som pensjonist tok Todal for alvor fatt som bygdebokforfattar. Det galdt [[gards- og slektshistorie]] for det gamle [[Aure prestegjeld]], dvs. dei tre herada [[Aure]], [[Stemshaug]] og [[Valsøyfjord]]. Desse bøkene vart utgjevne i åra 1964-1978, altså etter at han sjølv var gått bort. Todal legg her hovudvekta på gardens historie, mindre på folka på garden. [[Randi Bjørkvik]] gjev denne karakteristikken av Todals innsats på dette feltet:

:«Som styremedlem i Landslaget, som kursinstruktør og som arkivar hører [Todal] til de fremste av dem som har kjempet fram den moderne gardshistorien fundert på bredt vitenskapelig grunnlag kombinert med lokalkjennskap»<ref>Randi Bjørkvik i Lokal historie i forskning og kulturarbeid gjennom 200 år, side 106</ref>

I denne samanhengen skal det nemnast at Todal leverte verdfulle utgreiingar til den store undersøkjinga Gards- og grannesamfunn som vart gjennomført ved [[Institutt for sammenlignende kulturforskning]]. Han laga ei framstilling av den gamle gardsskipnaden i Todalen, og som Per Eilert Orten seier, var Anders Todal ein "agrarhistorikar med personlege erfaringar og levande kjeldekunnskap."

*Orten, Per Eilert: «Statsarkivar Anders Andersson Todal» i ''tu Aurgjelda 2001'', årskrift utgjeve av Aure Historielag.

*Schmidt, Olaus: «Todal, Anders Andersson» i ''Norsk biografisk leksikon'' (1969)

[[Kategori:Personer fra Aure kommune]]

[[Kategori:Lokalhistorikere fra Møre og Romsdal]]