276 671
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Bokhylla
m (Robot: Endrer mal: Bokhylla) |
|||
| (9 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|Arstun Hval.jpg|Arstun Hval i [[Fet]] på Romerike.|Akershusbasen (ca. 1930)}} | ||
'''[[Arstun]]''' er eit bruksnamn og appellativ som har vori brukt på [[Romerike]], i [[Hedmark|Sør-Hedmark]], østfoldbygda [[Rømskog kommune|Rømskauen]] og den nordvestre delen av [[Värmland]]. Arstun er framleis levande som appellativ på Romerike, og brukast oftast i tydinga nabogarden eller nabohuset. Ordet er ei samansetning av andre stova, der fyrste leddet er rekkjetalet andre, og der hovudleddet er ordet stove (f.). Tydinga kan samanliknas med det peikande pronomenet hin, som òg kan tyde den andre av to. Med ei slik tyding blir ordet òg gjensidig, alt etter kor ein sit eller står. Fra gammalt av ser det ut til at der ein gard har vori delt i to eller fleire bruk, har ein brukt Arstun om einannan, ofte med utmerkingsledd som Oppi eller Neri. Framleis finn ein den appellative bruken om gardsbruk på Romerike, men i dei fleste høva har Arstun stivna. </onlyinclude> | '''[[Arstun]]''' er eit bruksnamn og appellativ som har vori brukt på [[Romerike]], i [[Hedmark|Sør-Hedmark]], østfoldbygda [[Rømskog kommune|Rømskauen]] og den nordvestre delen av [[Värmland]]. Arstun er framleis levande som appellativ på Romerike, og brukast oftast i tydinga nabogarden eller nabohuset. Ordet er ei samansetning av andre stova, der fyrste leddet er rekkjetalet andre, og der hovudleddet er ordet stove (f.). Tydinga kan samanliknas med det peikande pronomenet hin, som òg kan tyde den andre av to. Med ei slik tyding blir ordet òg gjensidig, alt etter kor ein sit eller står. Fra gammalt av ser det ut til at der ein gard har vori delt i to eller fleire bruk, har ein brukt Arstun om einannan, ofte med utmerkingsledd som Oppi eller Neri. Framleis finn ein den appellative bruken om gardsbruk på Romerike, men i dei fleste høva har Arstun stivna. </onlyinclude> | ||
| Linje 5: | Linje 5: | ||
== Utbreiing == | == Utbreiing == | ||
{{ | {{Thumb|Arstun_Svindal_maleri.jpg|Arstun Svindal i Fet. Måleri frå omkring 1920.}} | ||
Ordet ser ut til å ha vori i bruk på heile Romerike, [[Rømskog|Rømskauen]] i [[Østfold]], [[Odalen]], [[Solør]] og Nordvestre [[Värmland]] i [[Sverige|Sverike]]. På den norske delen av dette området er det god dekning med gards- og slektshistorie, og ut frå desse ser ein at denne namnebruken må ha vori svært utbreidd i eldre tid. Det interessante med dette utbreiingsområdet på norsk side er at det er identisk med det gamle futedømet Romerike og Solør, som og omfatta Odalen. Dette området var ei syssel i mellomalderen. Ut frå gards- og slektshistorie kan det set ut til at bruken har vori mindre i dei sørlegaste delane av Romerike, som [[Høland]] og [[Enebakk]]. | Ordet ser ut til å ha vori i bruk på heile Romerike, [[Rømskog kommune|Rømskauen]] i [[Østfold]], [[Odalen]], [[Solør]] og Nordvestre [[Värmland]] i [[Sverige|Sverike]]. På den norske delen av dette området er det god dekning med gards- og slektshistorie, og ut frå desse ser ein at denne namnebruken må ha vori svært utbreidd i eldre tid. Det interessante med dette utbreiingsområdet på norsk side er at det er identisk med det gamle futedømet Romerike og Solør, som og omfatta Odalen. Dette området var ei syssel i mellomalderen. Ut frå gards- og slektshistorie kan det set ut til at bruken har vori mindre i dei sørlegaste delane av Romerike, som [[Høland]] og [[Enebakk]]. | ||
Det ser ut til at det ordgeografiske området for arstun er skarpt avgrensa både i sør mot Østfold, om ein ser bort frå Rømskauen, i vest mot [[Hadeland]] og i nord mot [[Toten]] og [[Hedmarka]]. Ordet er truleg ikkje brukt i desse områda. På Hedmarka ser det ut til at det er forma «bo'Li ga'La» («borti garda»), som tilsvarar arstun. På Toten er ein parallell «bo'Li stu'gun» («borti stuggun»). Skal ein døme ut frå dei nyss omtalte bygdebøkene ser det ut til at tyngdepunktet for arstun på Romerike har vori på Øvre Romerike. I Høland er det i dag bare kjent tre bruk ved namn Arstun. | Det ser ut til at det ordgeografiske området for arstun er skarpt avgrensa både i sør mot Østfold, om ein ser bort frå Rømskauen, i vest mot [[Hadeland]] og i nord mot [[Toten]] og [[Hedmarka]]. Ordet er truleg ikkje brukt i desse områda. På Hedmarka ser det ut til at det er forma «bo'Li ga'La» («borti garda»), som tilsvarar arstun. På Toten er ein parallell «bo'Li stu'gun» («borti stuggun»). Skal ein døme ut frå dei nyss omtalte bygdebøkene ser det ut til at tyngdepunktet for arstun på Romerike har vori på Øvre Romerike. I Høland er det i dag bare kjent tre bruk ved namn Arstun. | ||
| Linje 13: | Linje 13: | ||
== Kasusbruk og tonem == | == Kasusbruk og tonem == | ||
{{ | {{Thumb|Arstun Åsgard.jpg|Arstubygningen på Åsgard i Sørum. Fra 2012 brukes huset som vandrerhjem.|Jørgen Kirsebom}} | ||
Innafor det ordgeografiske området av arstun er den mest vanlege forma arstun. Denne forma er særleg vanleg på Øvre Romerike, men ho er òg svært vanleg, der ho finnast, på Nedre Romerike. Og i Solør og Odalen ser Arstun ut til å vera mest brukt. Rømskauen i Østfold har kun døme på Arstua, og følgjer her Østfold som elles berre har –stua, og ikkje –stun, sjølv om denne forma ikkje er kjend elles i Østfold. Det må her leggjast til at det bare er to til tre døme i alt frå Rømskauen. I ein av dei sørlegaste bygdene åt Østfold, nemleg Høland, ser heller ikkje Arstun ut til å vera særleg mykje nytta, men det ser her ut til å vera nytta både Arstun og Arstua. | Innafor det ordgeografiske området av arstun er den mest vanlege forma arstun. Denne forma er særleg vanleg på Øvre Romerike, men ho er òg svært vanleg, der ho finnast, på Nedre Romerike. Og i Solør og Odalen ser Arstun ut til å vera mest brukt. Rømskauen i Østfold har kun døme på Arstua, og følgjer her Østfold som elles berre har –stua, og ikkje –stun, sjølv om denne forma ikkje er kjend elles i Østfold. Det må her leggjast til at det bare er to til tre døme i alt frå Rømskauen. I ein av dei sørlegaste bygdene åt Østfold, nemleg Høland, ser heller ikkje Arstun ut til å vera særleg mykje nytta, men det ser her ut til å vera nytta både Arstun og Arstua. | ||
| Linje 422: | Linje 422: | ||
! Kjelde | ! Kjelde | ||
|- | |- | ||
|Arstun Nitteberg | |[[Løvstad (Gjerdrum)|Arstun Løvstad]] | ||
|1 | |||
|Oppistun (bnr. 2) og Nestun (bnr. 4) kallar einannan gjensidig Arstun, mens Nordgarden (bnr. 1) nyttar dette namnet på Nestun. | |||
|[[Birger Kirkeby]]: ''[[Gjerdrum bygdebok]]'' I (1961), s. 15-16. | |||
|- | |||
|[[Nitteberg (Gjerdrum)|Arstun Nitteberg]] | |||
|2/2 og 2/3 | |2/2 og 2/3 | ||
|Har vori delt i Vest-Arstun, Nordvest-Arstun og Søvest-Arstun, men samla att i 1919. | |Har vori delt i Vest-Arstun, Nordvest-Arstun og Søvest-Arstun, men samla att i 1919. | ||
| Linje 560: | Linje 565: | ||
|2/? | |2/? | ||
|Nordstun delt i Nystun og Arstun i 1796. | |Nordstun delt i Nystun og Arstun i 1796. | ||
|[[Olav Tveter]]: ''Hurdal bygdebok bind II'', 1958, s. 29-31. {{ | |[[Olav Tveter]]: ''Hurdal bygdebok bind II'', 1958, s. 29-31. {{Nb.no|NBN:no-nb_digibok_2009022400053}} | ||
|- | |- | ||
|Arstun Øver-Rognstad | |Arstun Øver-Rognstad | ||
| Linje 740: | Linje 745: | ||
|162/1 og 5 | |162/1 og 5 | ||
|Nedre (bnr. 1)- og Øvre (bnr. 5) Hunstad har kalla einannan Arstun. | |Nedre (bnr. 1)- og Øvre (bnr. 5) Hunstad har kalla einannan Arstun. | ||
|[[Birger | |[[Birger Kirkeby]]: ''[[Nes på Romerike]]'' IV (1968), s. 406 og 410 og Arnhild Syvertsen personleg samtale 12. september 2007. | ||
|- | |- | ||
|} | |} | ||
| Linje 755: | Linje 760: | ||
|33/1 | |33/1 | ||
|Går attende på ei deling av Store-Ramstad på 1620-talet. | |Går attende på ei deling av Store-Ramstad på 1620-talet. | ||
|Kirkeby, Birger: ''Bygdebok for Nittedal og Hakadal : gardshistorie. 1 : Nittedal'', Nittedal 1965, s. 573. {{ | |Kirkeby, Birger: ''Bygdebok for Nittedal og Hakadal : gardshistorie. 1 : Nittedal'', Nittedal 1965, s. 573. {{Nb.no|NBN:no-nb_digibok_2013050708021}} | ||
|- | |- | ||
| | | | ||
| Linje 831: | Linje 836: | ||
|[[Jan Erik Horgen]]: ''[[Sørum bygdebok]]'' Bind 1 (2003), s. 135 og 146. ' | |[[Jan Erik Horgen]]: ''[[Sørum bygdebok]]'' Bind 1 (2003), s. 135 og 146. ' | ||
|- | |- | ||
|[[Berg|Arstun Berg]] | |[[Berg (Sørum)|Arstun Berg]] | ||
|16/2 | |16/2 | ||
|Namnet gjeng truleg attende på ei deling av den vestre luten av Berg i 1805. | |Namnet gjeng truleg attende på ei deling av den vestre luten av Berg i 1805. | ||
| Linje 891: | Linje 896: | ||
|[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 135. | |[[Olaug Julseth Stokstad]]: ''[[Som sagt i Ullsaker]]'' Or og vendinger frå 30-åra (1997), s. 135. | ||
|- | |- | ||
|[[Berg|Arstun Berg]] | |[[Berg (Ullensaker)|Arstun Berg]] | ||
|90/1 og 5 | |90/1 og 5 | ||
|Arstun har vori brukt appellativt om dei to gardane på Berg, og går kanskje attende på ei deling av Berg på 1640-talet. | |Arstun har vori brukt appellativt om dei to gardane på Berg, og går kanskje attende på ei deling av Berg på 1640-talet. | ||
| Linje 1 029: | Linje 1 034: | ||
{{F2}} | {{F2}} | ||
{{ikke koord}} | {{ikke koord}} | ||
{{nn}} | |||