lokalhistoriewiki.no

Balestrand lærerskole: Forskjell mellom sideversjoner

Side Samtale

Balestrand lærerskole (vis kilde)

Sideversjonen fra 4. mar. 2024 kl. 15:06

3 417 byte lagt til ,  4 mars
m
Robot: Endrer mal: Thumb høyre
mIngen redigeringsforklaring
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre)
 
(26 mellomliggende versjoner av 6 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
'''[[Balestrand lærerskole]]''' (''Balestrands lærerskole'') i [[Sogn og Fjordane]] vart skipa i 1863 og lagt ned i 1880.
<onlyinclude>{{Thumb|Balestrand lærerskole 1866-67.jpg|Elevane og lærarane ved lærarskulen på det tredje kullet 1866-67.}}
'''[[Balestrand lærerskole]]''' (''Balestrands lærerskole'') i [[Sogn og Fjordane]] var i drift frå 1863 til 1880. I alt tok 236 elevar eksamen ved skulen, som til liks med [[Sogndal folkehøgskule]] sameina pietisme og målsak.</onlyinclude>


Den nye allmugeskulelova frå 1860 skjerpa krava til at lærarane skulle ha utdanning. Over heile landet vart det difor skipa nye lærarskular i tillegg til dei gamle lærarseminara. Tre av dei nye skulane kom i Bergen stift, i Volda, på Voss og i Balestrand.
==Skipinga==
Den nye allmugeskulelova frå 1860 skjerpa krava til at lærarane skulle ha utdanning. Over heile landet vart det difor skipa 16 nye lærarskular i tillegg til dei etablerte stiftsseminara i Tromsø (Trondenes), [[Klæbu seminar|Klæbu]], [[Stord lærerskole|Stord]], Holt og [[Asker seminar|Asker]]. Tre av dei nye skulane kom i Bergen stift, i Volda, på Voss og i Balestrand.  


Det var truleg den verksame soknepresten [[Harald Ulrik Sverdrup]] som sytte for at skulen i Nordre Bergenhus amt vart lagt til Balestrand. Han skreiv i mars 1862 til skuledirektøren i Bergen og la fram ein plan for ein lærarskule med 24 elevar.
<onlyinclude>Det var truleg den verksame soknepresten [[Harald Ulrik Sverdrup (1813–1891)|Harald Ulrik Sverdrup]] som sytte for at skulen i Nordre Bergenhus amt vart lagt til Balestrand. Han skreiv i mars 1862 til skuledirektøren i Bergen og la fram ein plan for ein lærarskule med 24 elevar. Lærarskulane skulle stå under oppsyn av presten, prosten og stiftsdireksjonen. Balestrand kommune skulle halde hus for skulen.</onlyinclude>


Skulen opna 10. februar 1863, og fyrste året gjekk 24 elevar på skulen. Læretida var 1 1/2 år, noko mindre enn på dei eldre lærarseminara. Fleire av elevane i Balestand gjekk då òg vidare på [[Stord lærerskole|Stord seminar]].
Skulen opna 10. februar 1863. Fyrste året vart 24 elevar opptekne på skulen, og 19 av dei tok eksamen. Læretida var 1 1/2 år, noko mindre enn på stiftsseminara.  


Lærarskulane opna ein ny karriereveg for gåverike gutar frå bygdene, og skulen i Balestrand var ikkje noko unntak. Den tida skulen var i drift, fekk 236 unge gutar lærarutdanninga si på lærarskulen. Av dei var 167 gardbrukarsøner, 63 husmannssøner og 6 lærarsøner. Fleire av elevane tok vidare utdanning på eit lærarseminar, og nokre få kom seg òg til høgre skular og universitetet, noko som på den tida var reint uvanleg for bonde- og husmannssøner.
==Verknad==
Lærarskulane opna ein ny karriereveg for gåverike gutar frå bygdene, og skulen i Balestrand var ikkje noko unntak. Den tida skulen var i drift, fekk 236 unge gutar lærarutdanninga si på lærarskulen. Fleire av elevane i Balestand gjekk vidare på stiftsseminara. Av dei 41 elevane på dei to fyrste kulla gjekk 10 vidare på [[Stord lærerskole|Stord seminar]]. Somme elevar kom seg òg til høgre skular og universitetet, noko som på den tida var reint uvanleg for bonde- og husmannssøner.


Det hadde lenge vore meininga at dei nye lærarskulane berre skulle vere i drift fram til ein hadde fått bukt med mangelen på utdanna lærarar. Det var på tale å leggje ned skulen i 1869, men han fekk halde fram. Då kullet som byrja hausten 1879 vart uteksaminert, var det òg slutt for lærarskulen i Balestrand. I skuleprotokollen heiter det at "Den 27. december 1880 demitteredes eksaminanderne. Samme dag stansede Balestrands lærerskole."
I Balestrand vart skulen ein del av det pietistiske miljøet kring H.U. Sverdrup. I 1869 tok Sverdrup intiativet til [[Indre Sogn indremisjon]], som rekrutterte mange elevar på lærarskulen. Sverdrup hadde òg sympati med den nynorske målreisinga, og ei rekkje av elevane vart aktive målmenn og pionerar for målsaka i Sogn og Fjordane då dei kom ut i skulen som lærarar. Denne koplinga mellom pietisme og målsak var uvanleg på denne tida, men vart i Sogn ført vidare på [[Sogndal folkehøgskule]], skipa 1871 av H.U. Sverdrups son [[Jakob Liv Rosted Sverdrup|Jakob Sverdrup]].


==Styrarar==
==Nedlegginga==
Styrarane på lærarskulen var teologar, dei fleste nyutdanna og unge:
Dei nye lærarskulane i 1850- og 60-åra var krisetiltak for å få bukt med lærarmangelen, og det var heile tida meininga at dei berre skulle vere i drift til stiftsseminara var i stand til å utdanne nok lærarar. Det var snakk om å leggje ned skulen i Balestrand i 1869 då halvparten av dei 16 lærarskulane vart lagde ned, men skulen fekk halde fram. I åra 1880-83 vart likevel sju av dei åtte attverande skulane lagde ned. Då kullet som byrja hausten 1879 vart uteksaminert, var det òg slutt for lærarskulen i Balestrand. I skuleprotokollen heiter det at "Den 27. december 1880 demitteredes eksaminanderne. Samme dag stansede Balestrands lærerskole."
 
==Tilsette==
Styret for lærarskulen var sokneprest [[Harald Ulrik Sverdrup (1813–1891)|H.U. Sverdrup]] og skulestyraren.
 
Styrarane var teologar, dei fleste nyutdanna og unge:
*1863-1867: [[Didrik Arup]]
*1863-1867: [[Didrik Arup]]
*1867-1873: [[Knud Karl Krogh-Tonning]]
*1867-1873: [[Knud Karl Krogh-Tonning]]
*1873-1877: [[Christen Brun]]
*1873-1877: [[Christen Brun]]
*1877-1880: [[Jakob Rosted Suer Walnum]]
*1877-1880: [[Jakob Walnum|Jakob Rosted Suer Walnum]]
 
Underlærar 1864-1880: [[Anders P. Øvrebø]], klokkar i Balestrand
 
==Elevar==
Av dei 236 elevane som tok lærarprøva ved skulen, var det 167 gardbrukarsøner, 63 husmannssøner og 6 lærarsøner. Flest elevar kom frå Balestrand (28), og på dei neste plassane kjem prestegjelda Hafslo (21), Vik (13) og Luster (12). Elles kom det elevar både frå dei andre bygdene i Sogn, frå Sunnfjord og Ytre Nordfjord, og ein del frå Hordaland.


Underlærarar 1864-1880: [[Anders Person Øvrebø]], klokkar i Balestrand
{|class="sortable wikitable"
|-
! Navn
! Eksamen
! Yrkeskarriere
! Samfunnsvirke
|-
|[[Eirik Olson Bruhjell]] (1853-1941)
|1870
|Lærar i Sogn, seinare prest
|Sentral målmann
|-
|[[Jakob Bøthun]] (1851-1931)
|
|Lærar i Fresvik i nær 50 år
|Ordførar i [[Leikanger]] 1885-1902, aktiv målmann.
|-
|[[Sjur Fedje (1852–1933)|Sjur Fedje]]
|1870
|
|Sentral i [[De forenede norske arbeidersamfund]]
|-
|[[Thorbjørn Horten]]
|1864
|Grunnleggjar av [[Søndfjords kristelige ungdomsskole]]
|
|-
|[[Jon Laberg]] (1859-1948)
|1876
|Overlærar ved Bergens folkeskole 1886-1926
|Venstrepolitikar og lokalhistorikar
|-
|[[Edvard Liljedahl]] (1845-1924)
|1864
|Lærar og postmeister
|Lokalpolitikar/ordførar i [[Kyrkjebø]], stortingsrepresentant
|-
|[[Sigurd Nesse]]
|1870
|
|
|-
|[[Anfinn Refsdal]] (1839-1920)
|1866
|Lærar i Sogndal frå 1866 og lærar og kyrkjesongar i Hove sokn i [[Vik i Sogn|Vik]] 1868-1911.
|Fråhalds-, misjons- og målmann, stortingsrepresentant.
|-
|[[Ole Steffensen Sæhle]] (1852-1939)
|?
|Lærar ved [[Peterstuen skole]] i Østre Toten 1883-1894, [[Seierstad skole]] i same kommune 1894-1922.
|
|-
|[[Anders O. Øvregaard]] (1854-1924)
|1874
|Lærar og postopnar i [[Jostedalen]]
|Målmann
|}


==Kjelder og litteratur==
==Kjelder og litteratur==
*Laberg, Jon. (1934). ''Balestrand. Bygd og ætter.'' Bergen: I kommisjon hjå Lunde & Co.'s Forlag, s. 200-209 (prenta opp att i ''Pridlao'' nr. 1, 2004, s. 34-37. (Labergs kapittel er hovudarbeidet om lærarskulen.)
*Laberg, Jon. (1934). ''Balestrand. Bygd og ætter.'' Bergen: I kommisjon hjå Lunde & Co.'s Forlag, s. 200-209, prenta opp att i ''Pridlao'' nr. 1, 2004, s. 34-37. (Dette er det sentrale arbeidet om lærarskulen.)
*Dahl, Helge. (1959). ''Norsk lærerutdanning fra 1814 til i dag.'' Oslo: Universitetsforlaget, s. 91-98. ([http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2008051904051 Digital utgåve, NBdigital])
*Urtegaard, Gunnar. (2001). [http://www.fylkesarkiv.no/kl/detalj/?id=860 Balestrand lærarskule, i ''Kulturhistorisk leksikon''] (Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane)
*Urtegaard, Gunnar. (2001). [http://www.fylkesarkiv.no/kl/detalj/?id=860 Balestrand lærarskule, i ''Kulturhistorisk leksikon''] (Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane)
*[http://www.nrk.no/sf/leksikon/index.php/L%C3%A6rarskulen_i_Balestrand Lærarskulen i Balestrand], Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane
*[http://www.nrk.no/sf/leksikon/index.php/L%C3%A6rarskulen_i_Balestrand Lærarskulen i Balestrand], Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane
*Hoel, Oddmund L. (2011). ''Norsk målreising. Mål og modernisering 1868-1940.'' (Bd. 2). Oslo: Det Norske Samlaget, s. 145-147.


[[Kategori:Balestrand kommune]]
[[Kategori:Sogndal kommune]]
[[Kategori:Balestrand]]
[[Kategori:Lærerskole]]
[[Kategori:Lærerskole]]
[[Kategori:Utdanning i Sogn og Fjordane]]
[[Kategori:Skulehistorie i Sogn og Fjordane]]
[[Kategori:Etableringer i 1863]]
[[Kategori:Etableringer i 1863]]
[[Kategori:Opphør i 1880]]
[[Kategori:Opphør i 1880]]
{{F2}}
{{nn}}
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/305634...2101041»