Christopher Bruun: Forskjell mellom sideversjoner

Etter eit par år vart det spørsmål om å flytte skulen. Det kom seg truleg både av at det var vanskeleg å finne høvelege lokale, og at Sel låg etter måten avsides til. [[Ringebu]] var Bruuns fyrsteval som ny skulestad. Men etter sterke oppmodingar frå mellom andre gausdølen [[Per Bø]], vart skulen lagd til Gausdal hausten 1871. Den heldt fyrst til på garden [[Fykse]]. Frå hausten 1874 hadde skulen tilhald på Bø, men allereie sommaren 1875 kunne den flytte inn i eige, nybygd skulehus som fekk det symbolladde namnet [[Vonheim]]. Bruun kjøpte og busette seg på garden [[Halvorslia]] der i nærleiken.

Christopher Bruuns folkehøgskule gjorde Gausdal til eit kultursentrum. Kristoffer Janson med familie bygde seg hus og budde der i mange år. Andre lærarar på skulen slo seg også ned der permanent eller for kortare eller lengre periodar, såleis [[Ivar Blekastad]], [[Matias Skard]], [[Fritz Hansen]], [[Ingvar Bøhn]], [[Olav Åsmundstad]] og andre. Dette miljøet var også ein hovudgrunn til at [[Bjørnstjerne Bjørnson]] kjøpte [[Aulestad]] og busette seg i Gausdal. Men etter få år kom det til eit høglydt ideologisk og politisk brot mellom Bruun og Bjørnson. Det botna både i Bjørnsons aversjon mot Bruuns puritanisme i teologi og livsstil, og i politisk usemje, der Bjørnson representerte den radikale og Bruun den moderate fløya av venstrerørsla. Bjørnson la ikkje fingrane mellom da han i 1877 sa seg lei av «langhårede, rød-skæggede, tungt bestøvlede, vadmelskledte pietister og dydsapostler.»<ref>Her sitert etter Styve, G.B. 2004 side 11.</ref>

 

Det viktigaste utgjevne verket frå Christopher Bruuns hand er utan tvil ''Folkelige Grundtanker'', utgjeve fyrste gong på Hamar i 1878. Den var basert på ein vidgjeten foredragsserie som Bruun hadde halde i Studentersamfundet i 1870, i pionertida for folkehøgskulen. Foredragsserien vart gjentatt i same forum i 1877. Emna for foredraga var samanfallande med kapitteltitlane i boka (her gjengitt i lett modernisert rettskriving frå ei nyutgåve 1964):

Det er ikkje tvil om at Folkelige Grundtanker har øvd sterk innverknad i betydelege delar av norsk kultur- og samfunnsliv i minst eit par generasjonar etter at forderaga vart haldne. Det gjeld innan norskdomsrørsla generelt og monalege delar av den nynorske diktinga spesielt, som hjå [[Olav Aukrust]], [[Tore Ørjasæter]] og [[Kristofer Uppdal]]. Aller mest direkte har naturlegvis den ideologiske innverknaden frå Bruun gjort seg gjeldande i folkehøgskulemiljøa og den frilynte ungdomsrørsla. Eit uttrykk for det siste er følgjande sitat frå jubileumsskriftet til [[Gudbrandsdals ungdomslag]] 1948:

Heilt sentralt i Christopher Bruuns ideologi står den nasjonalromantiske ideen om at kvart folkeslag har nedlagt i seg ei særeigen, overindividuell folkeånd som set sitt kvalitetsstempel på vedkomande etniske gruppe. Den autentiske folkeånda kan bli korrumpert og neddøyvd av lekamleg og åndeleg usunn livsførsel, og ikkje minst av uheldig framand kulturpåverknad. Men ikkje all framand påverknad treng rett nok vere skadeleg. Eit lysande døme på det motsette er kristendomen. Den var visseleg misjonert til germanarane frå heilt framande folkeslag. Men i staden for å korrumpere, vart kristendomen til den viktigaste krafta til tvert i mot å foredle folkeånda i dei nordiske landa. Og norrønafolket ville nok vite å yte gjengjeld, for: «[...]jeg finder det endogsaa rimelig, at en saadan gjenfødelse af kristendommen, som hele verden uden at vide det sukker efter, vil udgaa fra den norrøne stamme.»<ref>Folkelige Grundtanker side 186</ref>. Denne tanken høver godt med ei vanleg brukt oppsummering av dei viktigaste elementa i Christopher Bruuns bodskap: Norskdom og kristendom.  

I Bruuns augo var europearane jamt over i ferd med å bli eit «affældig, fortenkt og viljesvekket folkeferd», synkande ned i ein tilstand av oversivilisasjon og dekadanse. Håpet om berging låg i det som Bruun var overtydd om også heldt på å skje: Det ville kome ein germansk renessanse. «Nordens verdenshistoriske time» var i ferd med å slå, eller meir presist: «paa én gang norrønnastammens og bøndernes time […]».<ref>Folkelige grundtanker side 30, 38.</ref> Og det var gode grunnar til å setje sin lit til denne renessansen, for: «[…] denne germaniske stamme er det jo, som nu staar fremst inden menneskeheden. Den indehar foruden vore fattige nordiske lande Tyskland, Holland, England og Nordamerika. Og halveis eier den Frankrig med […] Man kan paa forhaand vide, at den stamme, som har spillet en saadan rolle i kristenhedens historie, alt i sin hedenske tid maa have røbet høie og ædle anlæg. Alle de folkefærd, som har naaet nogen kristelig blomstring, har ogsaa levet et mærkeligt liv, før de blev kristne. Kristendommen har ikke taget vildmandsfolk og ophøiet til hovedfolk inden menneskeheden. De gamle germanere har ikke været zulukaffere.»<ref>Folkelige Grundtanker side 26-27.</ref>

Det er sagt at Bruun «i det meste var et medium for Grundtvigs og Herders tanker».<ref>Slagstad, R. 1998 side 94</ref>. Når det gjeld det teologiske, må tilvisinga til Grundtvig modifiserast i monaleg grad. Men det er utan tvil rett at Bruun på ein kraftig og direkte måte formidla Herders ide om folkeånda og Grundtvigs utbrodering av denne ideen på det «norrøne» (svenske, danske, norske og islandske) folkets vegne. Dyrkinga av den norske, nordiske og germanske folkeånd, med den nødvendige kristne foredling og opphøgjing, har i alle høve openbert verka motiverande og retningsgjevande for standpunkta til Bruun både på det pedagogiske, teologiske og polititiske feltet.

 

Folkehøgskulepedagogikken representerte eit tredje standpunkt i høve til dei rådande straumdraga i tida, nemleg på den eine sida den moderne realskuletanken som bygde på utiltaristiske nytteomsyn, og på den andre sida den formalpedagogiske tankegangen som prega den tradisjonsbundne latinskulen. Folkehøgskulen skulle fremje "hjertets dannelse" meir enn forstandens og sakkunnskapens. Undervisninga skulle ikkje baserast på pugg og mekanisk tileigning av kunnskapsfag. «Vi frister at lære dem at tænke over livet. Dette er da det første ”fag” ved høiskolen. Det andet er historien. Og flere hovedfag er der ikke end disse to.» <ref>Folkelige Grundtanker side 19.</ref> «Det levande ordet» var det rådande medium - personleg, munnleg og engasjert formidling av den nasjonale, poetisk-historiske bodskapen.