323 355
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
m (Teksterstatting – «[[kategori:» til «[[Kategori:») |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (3 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|Skjaak nov 2012 Storgrolla 1.jpg|Fele på Uppigard Skjåk. Ho har i følgje tradisjonen tilhøyrt Fel-Jakup. Han kalla ho Storgrolla.|[[Bruker:Hans P. Hosar|Hans P. Hosar]] (2012)}} | ||
'''[[Fel-Jakup]]''', Jakob Olsen, (fødd i [[Skjåk]] den 2. februar 1821 død same stad den 27. juni 1876) var felespelar, vide kjend i samtid og ettertid. Han blir rekna som ein meisterspelemann på [[flatfele]], med tilsvarande posisjon i folkemusikkhistoria som [[Myllarguten]] på [[hardingfele]]. Fel-Jakup har øvd sterk innverknad på folkemusikken særleg i bygdene rundt Dovreplatået, dvs. i [[Nord-Gudbrandsdalen]], [[Møre og Romsdal]], delar av [[Sør-Trøndelag]] og i [[Nord-Østerdal|Nord-Østerdalen]]. Han var mykje etterspurd som musikar ved bryllaup og andre festlege høve, på auksjonar og marknader, ikkje minst på [[Romsdalsmartnan]]. | '''[[Fel-Jakup]]''', Jakob Olsen, (fødd i [[Skjåk]] den 2. februar 1821 død same stad den 27. juni 1876) var felespelar, vide kjend i samtid og ettertid. Han blir rekna som ein meisterspelemann på [[flatfele]], med tilsvarande posisjon i folkemusikkhistoria som [[Myllarguten]] på [[hardingfele]]. Fel-Jakup har øvd sterk innverknad på folkemusikken særleg i bygdene rundt Dovreplatået, dvs. i [[Nord-Gudbrandsdalen]], [[Møre og Romsdal]], delar av [[Sør-Trøndelag]] og i [[Nord-Østerdal|Nord-Østerdalen]]. Han var mykje etterspurd som musikar ved bryllaup og andre festlege høve, på auksjonar og marknader, ikkje minst på [[Romsdalsmartnan]]. | ||
| Linje 5: | Linje 5: | ||
== Mange namn == | == Mange namn == | ||
{{ | {{Thumb|Fel-Jakup stugu 2009.jpg|<small>Fel-Jakup-stugu nær Felodden i Nordberg i Skjåk kommune. Huset vart flytta og restaurert av Skjåk historielag i 1957. Det er historielaget som eig huset. Bautaen vart reist ved hundreårsjubileet som vart feira eit år på etterskot i 1922.</small>|Hans P. Hosar}} | ||
Døypenamnet til Fel-Jakup er ''Jacob Olsen''. <ref>[http://www.arkivverket.no/URN:NBN:no-a1450-kb20070603510142.jpg Dåpsinnførsla for Jakob Olsen i kyrkjeboka]</ref> Men han er kjend under mange tilnamn. Fel-Jakup er det absolutt mest brukte namnet i heimbygda i ettertid. Truleg var det også utbreidd i hans eiga samtid. På den tida Fel-Jakup voks opp, tilhøyrde Skjåk [[Lom |Lom prestegjeld]] og herad. I andre bygder fekk Jakup derfor namnet ''Jakob Lom'' eller ''Loms-Jakob''. Ein eldre dialektvariant av det siste er ''Lø-Jakob'' (ein lø = ein lomver). På Vestlandet vart han gjerne kalla ''Døl-guten''. ''Fel-guten'' festa seg ved han som ungdom i lokalmiljøet. I oppveksten vart han også omtala som ''Sigrid-Marit-guten'' etter mor si, ei nemning han også sjølv skal ha likt å bruke når han var i ei viss sinnsstemning. | Døypenamnet til Fel-Jakup er ''Jacob Olsen''. <ref>[http://www.arkivverket.no/URN:NBN:no-a1450-kb20070603510142.jpg Dåpsinnførsla for Jakob Olsen i kyrkjeboka]</ref> Men han er kjend under mange tilnamn. Fel-Jakup er det absolutt mest brukte namnet i heimbygda i ettertid. Truleg var det også utbreidd i hans eiga samtid. På den tida Fel-Jakup voks opp, tilhøyrde Skjåk [[Lom |Lom prestegjeld]] og herad. I andre bygder fekk Jakup derfor namnet ''Jakob Lom'' eller ''Loms-Jakob''. Ein eldre dialektvariant av det siste er ''Lø-Jakob'' (ein lø = ein lomver). På Vestlandet vart han gjerne kalla ''Døl-guten''. ''Fel-guten'' festa seg ved han som ungdom i lokalmiljøet. I oppveksten vart han også omtala som ''Sigrid-Marit-guten'' etter mor si, ei nemning han også sjølv skal ha likt å bruke når han var i ei viss sinnsstemning. | ||
| Linje 18: | Linje 18: | ||
=== Mora Sigrid-Marit - «reint ut eit stort troll»? === | === Mora Sigrid-Marit - «reint ut eit stort troll»? === | ||
{{ | {{Thumb|Skjaak nov 2012 Hjeltar.jpg|<small>Nedre Hjeltar. Eldste stovebygningen på garden er frå 1810 (den mørke bygningen), og stod altså der den gongen Jakup var legdgut på garden.</small>|Hans P. Hosar}} | ||
Marit hadde iallfall delar av oppveksten sin på Jemnheim, der mor hennar var frå, i same grenda som Bruheim. Mora Sigrid vart tidleg enkje, og på folketeljingstidspunktet 1801 budde ho på Jemnheim der bror hennar var gardbrukar. Marit var da 11 år, og hadde to eldre brør som også budde der.<ref>{{folketelling|bf01058251003394|Jævnem|1801|Lom prestegjeld|nn}}</ref> | Marit hadde iallfall delar av oppveksten sin på Jemnheim, der mor hennar var frå, i same grenda som Bruheim. Mora Sigrid vart tidleg enkje, og på folketeljingstidspunktet 1801 budde ho på Jemnheim der bror hennar var gardbrukar. Marit var da 11 år, og hadde to eldre brør som også budde der.<ref>{{folketelling|bf01058251003394|Jævnem|1801|Lom prestegjeld|nn}}</ref> | ||
| Linje 36: | Linje 36: | ||
== Oppvekst. Legdguten == | == Oppvekst. Legdguten == | ||
{{ | {{Thumb|Skjaak Ulen Hjeltar.jpg|<small>Grenda rundt Marlo i Skjåk hovudsokn. Lengst oppe til høgre er Hjeltartrædet, der Jakup lærte felespel av Gamel-Sjugurd. Husbondsgarden Hjeltar, der Jakup var legdgut, ligg lenger nede, utafor biletet. Lengst oppe til venstre ser vi Ulen, husmannsplassen som blir knytta til farsfamilien hans Jakup.</small>|Hans P. Hosar}} | ||
{{ | {{Thumb|Skjaak nov 2012 Hjeltartredet 3.jpg|<small>Hjeltartrædet med utsikt nedover mot husbondsgarden Nedre Hjeltar (til høgre).</small>|Hans P. Hosar}} | ||
Som smågut kom Jakup på [[Leksikon:Legd|legd]] på Nedre Hjeltar på Ramstadstronda. Han skal da ha vore i sju- åtteårsalderen, og i så fall har det skjedd om lag på det tidspunktet mor hans gifta seg. Hjeltar ligg eit par kilometer frå Bøjegardane, så Jakup har hatt far sin innan lett rekkjevidde. | Som smågut kom Jakup på [[Leksikon:Legd|legd]] på Nedre Hjeltar på Ramstadstronda. Han skal da ha vore i sju- åtteårsalderen, og i så fall har det skjedd om lag på det tidspunktet mor hans gifta seg. Hjeltar ligg eit par kilometer frå Bøjegardane, så Jakup har hatt far sin innan lett rekkjevidde. | ||
| Linje 56: | Linje 56: | ||
== Fattigdom og brennevin == | == Fattigdom og brennevin == | ||
{{ | {{Thumb|Fel-Jakup-stugu Kluften.jpg|<small>Fel-Jakup-stugu før ho vart fløtt og restaurert. Biletet kan vere teke i samband med hundreårsjubileet i 1922.</small>|Pål Kluften}} | ||
Familien skal ha greidd å fø ei ku på fôr som var innhenta i ålmenninga. Det stemmer med jordbruksoppgåvene i folketeljinga 1875, og der framgår det at dei også har litt utsånad. Jakup blir der rubrisert som «Jorddyrker og Spillemand». | Familien skal ha greidd å fø ei ku på fôr som var innhenta i ålmenninga. Det stemmer med jordbruksoppgåvene i folketeljinga 1875, og der framgår det at dei også har litt utsånad. Jakup blir der rubrisert som «Jorddyrker og Spillemand». | ||
| Linje 79: | Linje 79: | ||
== Omdømme og ettermæle == | == Omdømme og ettermæle == | ||
{{ | {{Thumb|Fel-Jakup stemne 1922.jpg|<small>Frå Fel-Jakup-stemna ved Felodden i juli 1922, da minnesteinen over spelemannen vart reist.</small>|Pål Kluften}} | ||
Det går gjetord om kor etterspurd og omtykt Fel-Jakup var for spelet sitt i samtida. Men biletet av kva omdømme han hadde, har fleire sider, og kjeldegrunnlaget for slikt er som alltid problematisk. | Det går gjetord om kor etterspurd og omtykt Fel-Jakup var for spelet sitt i samtida. Men biletet av kva omdømme han hadde, har fleire sider, og kjeldegrunnlaget for slikt er som alltid problematisk. | ||
| Linje 115: | Linje 115: | ||
[[Kategori:Personer]] | [[Kategori:Personer]] | ||
[[Kategori:Skjåk kommune]] | [[Kategori:Skjåk kommune]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Musikere]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Folkemusikk]] | ||
[[Kategori:Gudbrandsdalen]] | [[Kategori:Gudbrandsdalen]] | ||
[[Kategori:Fødsler i 1821]] | [[Kategori:Fødsler i 1821]] | ||
| Linje 122: | Linje 122: | ||
{{F2}} | {{F2}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||
{{DEFAULTSORT:Fel-Jakup }} | |||