322 339
redigeringer
Halvor Hoel: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
m
hbr
m (hbr) |
|||
| (8 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 11: | Linje 11: | ||
Faren Nils Halvorsen var «examinatus juris» 1757,<ref>[http://www.genealogi.no/content/examinati-juris-1736-1814-d-h Examinati Juris 1736-1814 (Norsk Slektshistorisk Forening)]</ref> dvs. at han hadde avlagt prøve i jus på morsmålet (ikkje latin). Han hadde neppe vore ved universitetet. Bokleg lærdom var ein del av familiemiljøet. Halvor må sjølv ha fått god undervisning, anten dette kan ha vore ved hjelp av huslærarar, hjå embetsmenn i bygda eller på anna vis. Musikaliteten som låg til familien vart dyrka. Halvor spela piano og komponerte, og han underviste ungdom i musikk. Brørne Halvor og Jacob lærde også fektekunst, og sistnemnde var ei tid fektelærar ved [[Krigsskolen]]. Familien hadde slektningar blant og sosial omgang med embetsstanden og andre kondisjonerte. | Faren Nils Halvorsen var «examinatus juris» 1757,<ref>[http://www.genealogi.no/content/examinati-juris-1736-1814-d-h Examinati Juris 1736-1814 (Norsk Slektshistorisk Forening)]</ref> dvs. at han hadde avlagt prøve i jus på morsmålet (ikkje latin). Han hadde neppe vore ved universitetet. Bokleg lærdom var ein del av familiemiljøet. Halvor må sjølv ha fått god undervisning, anten dette kan ha vore ved hjelp av huslærarar, hjå embetsmenn i bygda eller på anna vis. Musikaliteten som låg til familien vart dyrka. Halvor spela piano og komponerte, og han underviste ungdom i musikk. Brørne Halvor og Jacob lærde også fektekunst, og sistnemnde var ei tid fektelærar ved [[Krigsskolen]]. Familien hadde slektningar blant og sosial omgang med embetsstanden og andre kondisjonerte. | ||
På bakgrunn av ovanståande, og med blikk til storleiken på garden, kan det sosialt vere meir dekkande å kalle Halvor Hoel ein [[proprietær]] framfor bonde, sameleis som når det gjeld slektningen hans i [[Grue]], [[Ole Arntzen]]. Halvor Hoel sjølv ser likevel ut til å ha dyrka sin identitet som ikkje-kondisjonert bonde. Han skriv innlegg i aviser og blad som talsmann for Gaardbrugerne, som saman med borgarskapet er ein «nærende Stand» i motsetnadsforhold til den «tærende» embetsstanden.<ref>T.d. i Nationalbladet hefte 4 (1816). Jf. Gihle og Sandberg 1982:48</ref> | På bakgrunn av ovanståande, og med blikk til storleiken på garden, kan det sosialt vere meir dekkande å kalle Halvor Hoel ein [[proprietær]] framfor bonde, sameleis som når det gjeld slektningen hans i [[Grue kommune|Grue]], [[Ole Arntzen]]. Halvor Hoel sjølv ser likevel ut til å ha dyrka sin identitet som ikkje-kondisjonert bonde. Han skriv innlegg i aviser og blad som talsmann for Gaardbrugerne, som saman med borgarskapet er ein «nærende Stand» i motsetnadsforhold til den «tærende» embetsstanden.<ref>T.d. i Nationalbladet hefte 4 (1816). Jf. Gihle og Sandberg 1982:48</ref> | ||
<onlyinclude>Halvor Hoel var ugift, men hadde tre søner med to ulike kvinner. Med Guri Gudmundsdotter fekk han Nils (fødd 1800) og Ole (fødd 1804), same år fekk han sonen Lars med Marte Nilsdotter. Både dei to kvinnene og sønene budde på Hol. Halvor Hoel lyste sønene i kull og kjønn (erkjente dei som rette søner og gav dei dermed arverett på linje med born fødde i ekteskap), og Nils vart eigar av Hoel-garden etter faren sin.</onlyinclude> Før dette var det eit sterkt gjensidig vennskapsforhold, kanskje med ekteskapstankar, mellom Halvor Hoel og - i tur og orden - to døtre av soknepresten i Ringsaker, Claus Bendeke. Den eine jenta døydde ung, og det vart heller ikkje noko meir av forholdet til den andre, etter seiande av di det ikkje var ønskt frå prestens side. | <onlyinclude>Halvor Hoel var ugift, men hadde tre søner med to ulike kvinner. Med Guri Gudmundsdotter fekk han [[Nils Halvorsen Hoel|Nils]] (fødd 1800) og Ole (fødd 1804), same år fekk han sonen Lars med Marte Nilsdotter. Både dei to kvinnene og sønene budde på Hol. Halvor Hoel lyste sønene i kull og kjønn (erkjente dei som rette søner og gav dei dermed arverett på linje med born fødde i ekteskap), og Nils vart eigar av Hoel-garden etter faren sin.</onlyinclude> Før dette var det eit sterkt gjensidig vennskapsforhold, kanskje med ekteskapstankar, mellom Halvor Hoel og - i tur og orden - to døtre av soknepresten i Ringsaker, Claus Bendeke. Den eine jenta døydde ung, og det vart heller ikkje noko meir av forholdet til den andre, etter seiande av di det ikkje var ønskt frå prestens side. | ||
Halvor Hoel fridde på eit seinare tidspunkt til bondedottera Mari Olsdotter Vigerust på Dovre, men dette ekteskapet vart heller ikkje noko av. | Halvor Hoel fridde på eit seinare tidspunkt til bondedottera Mari Olsdotter Vigerust på Dovre, men dette ekteskapet vart heller ikkje noko av. | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
Far til Halvor døydde i 1780, da Halvor var 14 år gammal. Mora styrte da gardsbruket til ho overleverte det til Halvor i 1802. Han dreiv så garden i ca. 30 år, men hadde skøytt eigedomsretten over til eldste sonen Nils i 1824. | Far til Halvor døydde i 1780, da Halvor var 14 år gammal. Mora styrte da gardsbruket til ho overleverte det til Halvor i 1802. Han dreiv så garden i ca. 30 år, men hadde skøytt eigedomsretten over til eldste sonen Nils i 1824. | ||
Hol var ein stor gard. I 1808 var det registrert 40 kyr og 16 hestar der.<ref>Kolstad, G. 2000:25.</ref> I følgje folketeljinga 1801 var det eit tenarskap på 6-8 personar på sjølve garden. Det høyrer fire husmannsplassar til med 19 påbuande menneske. Medrekna eigen familie, som på teljingstidspunktet inkluderte Halvors syster Ingeborg Mørch med fire mindreårige born, var Anne Jacobsdotter på det tidspunktet matmor for 34 menneske.<ref> | Hol var ein stor gard. I 1808 var det registrert 40 kyr og 16 hestar der.<ref>Kolstad, G. 2000:25.</ref> I følgje folketeljinga 1801 var det eit tenarskap på 6-8 personar på sjølve garden. Det høyrer fire husmannsplassar til med 19 påbuande menneske. Medrekna eigen familie, som på teljingstidspunktet inkluderte Halvors syster Ingeborg Mørch med fire mindreårige born, var Anne Jacobsdotter på det tidspunktet matmor for 34 menneske.<ref>{{folketelling bosted land|bf01058233000849|Hoel|1801|Nes prestegjeld|nn}}.</ref> (I bygdeboka er opplyst at det dette året budde heile 42 personar på garden. Da er truleg ein landhandlarfamilie som budde på ein husmannsplass under Hol<ref>{{folketelling bosted land|bf01058233000885|Hoel Lille|1801|Nes prestegjeld|nn}}.</ref> også rekna med.) | ||
Halvor Hoel interesserte seg for forbetringar i landbruket, og vart særleg berømma for hagebruket på garden. Han oppnådde medaljar for gardsdrifta og hagebruket. Hagebruket var det forresten mora Anne Jacobsdotter som hadde sett i gang og må gjevast hovuddelen av æa for. I åra 1781-1790 fekk ho planta over 3000 frukttre, og dertil ei mengd bærbusker, og ho byrja med planteskule. Ho fekk Det Kongelige Danske Landhusholdningsselskaps 2. gullmedalje for dette i 1790.<ref>Kolstad, G. 2000:34</ref> | Halvor Hoel interesserte seg for forbetringar i landbruket, og vart særleg berømma for hagebruket på garden. Han oppnådde medaljar for gardsdrifta og hagebruket. Hagebruket var det forresten mora Anne Jacobsdotter som hadde sett i gang og må gjevast hovuddelen av æa for. I åra 1781-1790 fekk ho planta over 3000 frukttre, og dertil ei mengd bærbusker, og ho byrja med planteskule. Ho fekk Det Kongelige Danske Landhusholdningsselskaps 2. gullmedalje for dette i 1790.<ref>Kolstad, G. 2000:34</ref> | ||
| Linje 36: | Linje 36: | ||
=== Unionsvenn === | === Unionsvenn === | ||
Hoel var etter alt å dømme tilhengar av union med Sverige i 1814. Han hadde kontakt med svenskane alt i 1813. Han var sidan i kontakt med [[C.H. Røslein]], den mest omtala av agentane som opererte for Carl Johan i Noreg.<ref>T.d. Pryser, T. 1985:289.</ref>. Han skal òg ha sett seg mot den sjølvstendeeiden som skulle avleggast til Kristian Frederik i mars 1814.<ref>Gullberg, J. 1986: 43.</ref> | Hoel var etter alt å dømme tilhengar av union med Sverige i 1814. Han hadde kontakt med svenskane alt i 1813. Han var sidan i kontakt med [[C.H. Røslein]], den mest omtala av agentane som opererte for Carl Johan i Noreg.<ref>T.d. Pryser, T. 1985:289.</ref>. Han skal òg ha sett seg mot den [[Selvstendighetseden 1814|sjølvstendeeiden]] som skulle avleggast til Kristian Frederik i mars 1814.<ref>Gullberg, J. 1986: 43.</ref> | ||
Hoel hadde seinare eit godt forhold til Carl Johan. Kongen sytte for å få redusert straffa han fekk etter hendingane i 1818, og både Halvor Hoel og broren fekk kongelege pensjonar og andre prov på kongeleg gunst. | Hoel hadde seinare eit godt forhold til Carl Johan. Kongen sytte for å få redusert straffa han fekk etter hendingane i 1818, og både Halvor Hoel og broren fekk kongelege pensjonar og andre prov på kongeleg gunst. | ||
| Linje 53: | Linje 53: | ||
=== Det Halvor Hoelske bondeopprør === | === Det Halvor Hoelske bondeopprør === | ||
{{thumb|Gravminne Nes Halvor Hoel.jpg|Minnestein på Halvor Hoel si grav på Nes kyrkjegard. Steinen vart sett opp av Nes historielag i 1934.|Eva McKenna}} | |||
Det herskar liten tvil om at Halvor Hoel var hovudmann bak den bonderøra som stundom blir gjeve hans namn. Han fekk fyrst ei særs alvorleg tiltale mot seg, som Sverre Steen oppsummerer som tiltale for majestetsbrotsverk og landsforræderi. I Steens attgjeving av tiltalen for sorenskrivaren i oktober 1919, vart dette uttrykt slik:<ref>Steen, S. 1953:279.</ref> | Det herskar liten tvil om at Halvor Hoel var hovudmann bak den bonderøra som stundom blir gjeve hans namn. Han fekk fyrst ei særs alvorleg tiltale mot seg, som Sverre Steen oppsummerer som tiltale for majestetsbrotsverk og landsforræderi. I Steens attgjeving av tiltalen for sorenskrivaren i oktober 1919, vart dette uttrykt slik:<ref>Steen, S. 1953:279.</ref> | ||
| Linje 61: | Linje 62: | ||
Halvor Hoels rolle var mest bakmannens. Han deltok for eksempel ikkje sjølv i dei to bondetoga mot hovudstaden. Han vart derfor fyrst heilt frifunnen av domskommisjonen. Høgsterett omgjorde dette til eit års straffarbeid, medan kong Carl Johan gav benådning slik at straffen vart sterkt redusert. | Halvor Hoels rolle var mest bakmannens. Han deltok for eksempel ikkje sjølv i dei to bondetoga mot hovudstaden. Han vart derfor fyrst heilt frifunnen av domskommisjonen. Høgsterett omgjorde dette til eit års straffarbeid, medan kong Carl Johan gav benådning slik at straffen vart sterkt redusert. | ||
På [[Hamar]], «hovudstaden» på Hedmarken, vitnar [[Halvor Hoels gate]] om denne kjente nesningen. | [[Nes historielag (Hedmark)|Nes historielag]] reiste i 1934 ein minnestein på grava til Hoel på Nes kyrkjegard. På [[Hamar]], «hovudstaden» på Hedmarken, vitnar [[Halvor Hoels gate]] om denne kjente nesningen. | ||
== Referansar == | == Referansar == | ||
| Linje 70: | Linje 71: | ||
*Gihle, Pål og Sandberg, Elisabeth: «Halvor Hoel», i ''Nes og Helgøya. Lokalhistorisk skrift 1982''. Nes historielag 1982. | *Gihle, Pål og Sandberg, Elisabeth: «Halvor Hoel», i ''Nes og Helgøya. Lokalhistorisk skrift 1982''. Nes historielag 1982. | ||
*Gullberg, Jakob: ''Sjølvstendeeiden i 1814''. Hovudfagsoppgåve i historie ved Universitetet i Bergen, våren 1986. | *Gullberg, Jakob: ''Sjølvstendeeiden i 1814''. Hovudfagsoppgåve i historie ved Universitetet i Bergen, våren 1986. | ||
*{{folketelling|pf01058233000851|Halvor Nielsen|1801|Nes prestegjeld|nn}}. | |||
*Hoel, Halvor: «I Anledning af en Præstes Klynken og Klager i Nationalbladet, ved at flytte fra det ene Kald til det andet, og aldri at finde Udkomme, tjene følgende, samt lidt om Borgeren, Bonden og Pengevæsenet», i ''Det Norske Nationalblad'', hefte 4 side 88-93 (1816) | *Hoel, Halvor: «I Anledning af en Præstes Klynken og Klager i Nationalbladet, ved at flytte fra det ene Kald til det andet, og aldri at finde Udkomme, tjene følgende, samt lidt om Borgeren, Bonden og Pengevæsenet», i ''Det Norske Nationalblad'', hefte 4 side 88-93 (1816) | ||
*[[Koht, Halvdan]]: Artikkel om Hoel i ''Norsk biografisk leksikon'', (1934). | *[[Koht, Halvdan]]: Artikkel om Hoel i ''Norsk biografisk leksikon'', (1934). | ||
| Linje 77: | Linje 79: | ||
*[[Sandberg, Per-Øivind]]: Artikkel om Hoel i [http://snl.no/.nbl_biografi/Halvor_Hoel/utdypning ''Norsk biografisk leksikon'', digital utgåve ] | *[[Sandberg, Per-Øivind]]: Artikkel om Hoel i [http://snl.no/.nbl_biografi/Halvor_Hoel/utdypning ''Norsk biografisk leksikon'', digital utgåve ] | ||
*''Riksforsamlingens forhandlinger, 1. del.'' Kristiania 1914. | *''Riksforsamlingens forhandlinger, 1. del.'' Kristiania 1914. | ||
==Eksterne lenkjer== | |||
* {{hbr1-1|pf01058233000851|Halvor Hoel}}. | |||
{{DEFAULTSORT:Hoe, Halvor}} | {{DEFAULTSORT:Hoe, Halvor}} | ||
| Linje 85: | Linje 91: | ||
[[Kategori:Gardbrukere]] | [[Kategori:Gardbrukere]] | ||
{{F2}} | {{F2}} | ||
{{nn}} | |||